Lexicon van de jeugdliteratuur

Fleur van der Weel

door Linda Ackermans

Fleur van der Weel werd op 9 februari 1970 geboren in Middelburg, waar ze ook opgroeide. Als kind tekende ze graag en las ze bij voorkeur boeken met veel illustraties. Na het voltooien van haar vwo-opleiding verhuisde Van der Weel naar Amsterdam om rechten te studeren. Deze studie maakte ze niet af, ze koos uiteindelijk voor een opleiding grafische vormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Na haar afstuderen belandde Van der Weel in een atelier waar ze kindermeubels beschilderde. Zo ontstond het idee om een aantal illustraties die ze voor een kinderboekwinkel had ontworpen naar uitgeverij Querido te sturen. Dit resulteerde in haar debuut Superguppie (2003) met gedichten van Edward van de Vendel. Voor deze uitgave maakte Van der Weel niet alleen de illustraties, ze verzorgde ook de vormgeving. Superguppie won de Woutertje Pieterse Prijs 2004, bovendien ontving Van der Weel voor haar aandeel in dit boek een Vlag en Wimpel van de Penseeljury.

In 2012 mocht Van der Weel in opdracht van de Stichting cpnb het Prentenboek voor de Kinderboekenweek maken: Hallo. Van de Vendel schreef de tekst. Naast het illustreren, maken en vormgeven van kinderboeken ontwerpt Van der Weel onder meer affiches, flyers en apps voor verschillende uitgeverijen. Verder maakt ze geregeld animatiefilmpjes voor Sesamstraat.

Werk

Fleur van der Weel gebruikt veel verschillende technieken. Daardoor hebben haar illustraties niet één kenmerkende stijl: in elke uitgave probeert ze een nieuwe techniek. Toch

is er een belangrijke overeenkomst: eenvoud. Dat uit zich allereerst in de hoekige manier van tekenen: recht-toe, rechtaan, zonder poespas. Ook het simpele kleurgebruik getuigt ervan: veel zwart-wit met hier en daar wat kleuraccenten. ‘I have a definite preference for black. You can use it to make really powerful pictures’, zei Van der Weel in een interview voor het overzichtswerk An elephant came by: 24 Dutch illustrators (2009). In de vierdelige reeks Superguppiegedichten is dat goed zichtbaar. Het verzonnen hondenfiguurtje is met kroontjespen en kwast getekend in zwarte inkt. Het kleuraccent was aanvankelijk groen, in latere delen oranje, blauw en rood.

In een interview met NRC Handelsblad vertelt Van der Weel over Superguppie: ‘Hij moest lief zijn, maar toch ook een boefje. Het werd een hondje, rechtopstaand, met armen en benen als een kind. Het stond er meteen, het voelde haast als een vanzelfsprekendheid.’ De keuze voor een hond licht ze verder toe in een interview met het Noordhollands Dagblad: ‘Elke pagina moest voor de kinderen een verrassing zijn, dus wilde ik een speels figuurtje waarmee ik alle kanten op kon. Door een soort kruising te maken van een hond en een kind had ik talloze mogelijkheden. Een foxterriër heeft toch iets brutaals, iets grappigs en dat paste prima bij het scherpe waarnemingsvermogen van het kind in dit boek dat de gedichten “bedenkt”.’

De illustraties in Bibi's bijzondere beestenboek (2006) en Bibi's doodgewone dierenboek (2013) van Bibi Dumon Tak zijn volledig zwart-wit en gemaakt door middel van krastekeningen op een zwartgeverfde glasplaat. Elke pagina in deze boeken bevat een illustratie. Dat is een ander kenmerk van Van der Weels werk: veel prenten. ‘Als kind voelde ik me ontzettend in de maling genomen als er op één bladzijde een prachtige tekening stond en dan op de volgende opeens helemaal niets meer, alleen maar zwarte letters. Dan was er niets moois om naar te kijken’, zegt ze in het Noordhollands Dagblad.

Voor Mama is een fabriek (2011) van Fiona Rempt, een informatief prentenboek over zwangerschap en geboorte, werkte Van der Weel met houtsneden. Door de gewenste vormen met een guts uit hout te steken,

die met block-print verf in te rollen en vervolgens op papier af te drukken, verkreeg ze de uiteindelijke tekeningen, die weliswaar kleurrijk (roze en blauw, om de vrouw en de man te symboliseren), maar toch eenvoudig zijn.

Behalve in het kleurgebruik is Van der Weels voorliefde voor eenvoud te zien in de rust op een prent. Al het overbodige is weggelaten; wat overblijft, is een krachtig beeld. De kartonboekjes over katje Piep, waarvoor Van der Weel zelf de tekst schreef, tonen dit duidelijk. Op elke pagina ziet de lezer tegen een witte achtergrond een eenvoudige tekening met één - steeds ander - kleuraccent. Dat zit meestal in de kleur van Pieps trui en sluit aan bij de gekleurde tekstpagina die bij de prent hoort. Andersom past de tekstpagina, die telkens maar enkele woorden bevat, bij wat er in de prent wordt getoond. In Een nieuwe dag (2011) eet Piep bijvoorbeeld een boterham, Van der Weel tekent dan op de tekstpagina wat broodkruimels. En als Piep in bad zit, laat de blauwgekleurde tekstpagina waterspetters zien. In Piep wil oversteken (2013) zijn de prenten iets drukker; er is meer te zien. Bovendien zijn de tekeningen erg kleurrijk en vertellen ze ook een echt verhaal, met grappige details erin verwerkt.

Hallo

In Hallo (2011) komen de meeste technieken waarvan Van der Weel gebruikmaakt, samen. Het prentenboek vertelt over het meisje Joni dat op schoolreisje gaat naar de dierentuin. Dat is spannend voor Joni, maar ook voor de dieren. Zo mogen twee babyleeuwtjes voor het eerst naar buiten, ontpoppen de vlinders, staat een pinguïnei op uitkomen en is een nieuwe bewoner onderweg naar de dierentuin.

Het prentenboek, waarvoor Edward van de Vendel de tekst schreef, heeft een nachtelijk decor. Dat betekent: veel donkere kleuren. Elke prent is paginagroot en heeft één hoofdkleur, zoals groen, lichtgeel of rood. Van der Weel wilde elke bladzijde er anders laten uitzien, vertelde ze in een interview met Het Parool. Het boek bevat één uitklappagina die de volledige dierentuin toont. Op deze vierdelige spread komen alle gebruikte kleuren én alle gehanteerde technieken samen.

Van der Weel is voor het afbeelden van de dieren op zoek gegaan naar diverse structuren. Door op een glasplaat verschillende hoeveelheden zwarte verf te spuiten en er vervolgens met kwast, rollertje, structuurroller, papier of spaan overheen te gaan, ontstond telkens een andere structuur. Uit die structuren knipte Van der Weel de illustraties. Daarvan maakte ze vervolgens een collage, waar de uiteindelijke prent van werd gemaakt. Het is een techniek die volgens haar ‘een zekere mate van toevalligheid met zich meebrengt [en] waar een zekere spontaniteit in zit’ (Het Parool).

Waardering

De Superguppie-boeken werden goed ontvangen. Simpel, maar treffend noemden recensenten Van der Weels tekeningen. Patrick Jordens vond de illustraties van Superguppie ‘efficiënt in hun ontwapenende expressiviteit’ (De Morgen). Ook Reine De Pelseneer roemt de expressiviteit van het hondje dat Van der Weel maakte: ‘De illustratrice laat zeer treffend zien hoeveel verschillende emoties oren, ogen en een mond kunnen uitdrukken’ (De Leeswelp). Ed Franck zegt in De Standaard dat Van der Weel met haar tekeningen van Superguppie een visuele eenheid creëert.

Het vrijwel niet besproken Mama is een fabriek (2011) kreeg van Jaap Friso (jaapleest.nl) scherpe kritiek. Hij vindt de illustraties onpersoonlijk en kil. Hij noemt het kwalijk dat het krijgen van een kind wordt voorgesteld als een mechanisch proces.

Over Bibi's bijzondere beestenboek (2006) staat in een recensie in De Leeswelp dat de krachtige zwartwitbeelden wat stug en afstandelijk overkomen, maar dat ze tegelijkertijd intrigeren door de hoekige stilering, de onrealistische verhoudingen, de geslaagde en gevarieerde composities en de manier waarop ze bij de tekst passen. Van der Weel wordt in dezelfde recensie een van de belangrijkste en interessantste Nederlandse illustratoren genoemd. Haar illustraties doen verscheidene recensenten (o.a. Pjotr van Lenteren en Marianne Witvliet) denken aan Fiep Westendorp.

Hallo! (2011) werd, vanwege het feit dat het ter gelegenheid van de Kinderboekenweek verscheen, veel besproken maar wisselend ontvangen. Hanneke van den Berg (Noordhollands Dagblad) vraagt zich af waarom Van der Weel ‘van die vreselijk donkere tekeningen’ maakt en Marianne Witvliet (Reformatorisch Dagblad) denkt dat de tekeningen wellicht te kunstzinnig en te weinig

uitbundig gekleurd zijn voor kleuters. Jaap Friso (jaapleest.nl) en Simone van Driel (NRC Handelsblad) prijzen het juist dat Van der Weel het heeft aangedurfd zwart te gebruiken. Van Driel spreekt van wonderschone en intieme tekeningen en meent dat de overheersende kleur zwart de gedemptheid, het geritsel en gefluister van de nacht mooi laten zien.

Bibliografie

96 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 2014