Lexicon van de jeugdliteratuur

Helen Vreeswijk

door Karen Ghonem-Woets

Helen Vreeswijk is op 1 maart 1961 in Den Haag geboren. Ze is getrouwd en heeft twee dochters. In haar jeugd wilde ze schrijfster of politieagente worden. Ze is nu beide. Haar carrière bij de politie begon ze als vingerafdrukdeskundige bij de Centrale Recherche Informatie (cri) in Zoetermeer. Momenteel is ze assistent rechercheur bij de Nederlandse recherche in Tiel. Daarnaast maakt ze deel uit van een landelijk team dat bij grootschalige onderzoeken wordt uitgeleend aan andere korpsen.

Als kind schreef ze al verhalen. Toen ze bij de cri werkte, verzorgde ze de kinderpagina van het personeelsblad. In 2001 debuteerde ze als jeugdboekenschrijfster met Het geheim van Brute Han. Ze geeft ook lezingen op scholen over het politiewerk en de onderwerpen van haar boeken.

Werk

Helen Vreeswijk schrijft misdaadverhalen voor jongeren. ‘Ik wil wel de Baantjer worden voor kinderen’, zei ze ooit in een interview (De Leeswelp, mei 2005). Haar eerste boeken waren bedoeld voor lezers vanaf 10 jaar (Het geheim van Brute Han en Het losgeld) en 12 jaar (Stuurloos en Bruiden van God). Met Loverboys (2004) begon Vreeswijk aan een reeks boeken voor jongeren vanaf 14 jaar. Daarin staan steeds andere onderwerpen en hoofdpersonen centraal, maar de verhalen concentreren zich rond hetzelfde rechercheteam. In het team dat de misdaad moet oplossen, staat het personage Helen Resmann voor de schrijfster zelf.

Vreeswijks verhalen zijn gebaseerd op waargebeurde zaken en gaan in meer of mindere mate over misdaden en problemen waarmee jongeren te maken kunnen krijgen, zoals

diefstal, geweld, verkrachting, gedwongen prostitutie en drugs. In Het geheim van Brute Han (2001) ontdekken drie kinderen dat de gestoorde Brute Han zijn dochter in de schuur heeft opgesloten. Voordat zij het meisje kunnen bevrijden, worden ze zelf slachtoffer van zijn agressie. In Stuurloos (2002) komt de veertienjarige Bas bij een groep jongeren terecht die op het criminele pad raakt en van het huis van een demente man een rovershol maakt. In Het losgeld (2002) worden de gehandicapte Daan en zijn vriendin Marloes ontvoerd. Daans ouders blijken de opdrachtgevers te zijn: de ontvoering was in scène gezet om geld van de verzekering op te strijken.

Aan de basis van Bruiden van God (2003) ligt de zaak van een 69-jarige sekteleider en zijn vriendin, die in 1997 beschuldigd werden van seksueel misbruik van drie kinderen. Ze legitimeerden dit door te beweren dat ze in opdracht van God handelden. Via de belevenissen van Kim krijgt de lezer informatie over de manier waarop de sekte nieuwe leden werft, de gehanteerde retoriek, de harde straffen en de sobere leefwijze. In tegenstelling tot haar moeder verzet Kim zich tegen elke vorm van dwang en indoctrinatie, al helemaal als ze beseft dat de sekte haar als ‘de uitverkoren bruid’ beschouwt. Dankzij vrienden, haar oudere broer, en uiteindelijk ook de politie wordt de sekteleider opgepakt.

In Loverboys (2005) wordt zowel Lisa als Kelly ingepalmd door de mooie Mo. Hij geeft hun de aandacht en luxe die ze thuis missen. Door Mo komen ze in aanraking met allerlei vormen van criminaliteit: diefstal, drugs, geweld en prostitutie. Wanneer Lisa en Kelly elkaar leren kennen, vechten ze samen om aan Mo's greep te ontsnappen. In De stalker (2006) verandert het leven van de populaire Leonie langzaam in een hel na vreemde telefoontjes en dreigbrieven van wat een stalker blijkt te zijn. Chatroom (2007) gaat over de vriendinnen Floor en Marcia die op internet surfen, op zoek naar leuke jongens. Marcia is daar heel bedre-

ven in en leert Floor hoe je een zo aantrekkelijk mogelijk profiel van jezelf maakt. Wanneer ze in contact komen met iemand van een modellenbureau, blijft het niet bij digitaal contact en belanden ze in een situatie waarin ze geen controle meer over zichzelf hebben. Overdosis (2007) verhaalt over het uiteenvallen van een hechte vriendengroep van vier jongens en twee meiden wanneer het redelijk onschuldig experimenteren met drank en softdrugs overgaat in het gebruik van partydrugs. In Eerwraak (2008) krijgt de zestienjarige Afghaanse moslima Letiva een relatie met haar Nederlandse klasgenoot Sam. Als haar familie daarachter komt, mag ze het huis niet meer verlaten en wordt ze uitgehuwelijkt aan een neef. Ze weet echter te ontsnappen en houdt zich schuil met Sam. Familieberaad leidt tot het besluit dat Letiva gedood moet worden. Ze overleeft de aanslag, bouwt een leven op met Sam en houdt zich in haar werk bezig met het helpen van meisjes die in dezelfde situatie als zij zijn beland.

Vreeswijk is door haar werk bij de recherche in aanraking gekomen met de onderwerpen die ze in haar verhalen uitwerkt. Ze krijgt bijvoorbeeld regelmatig te maken met daders en slachtoffers van gedwongen prostitutie. Met haar boeken hoopt ze jongeren bewust te maken van en te waarschuwen voor de gevaren, onder het motto: ‘Lezen is weten, weten is herkennen, herkennen is voorkomen’.

In Vreeswijks boeken begint het verhaal vanuit het perspectief van de hoofdpersoon of één van de hoofdpersonen. Dat kunnen zowel slachtoffers als daders zijn. In De stalker pakt de auteur dit anders aan. Daar zijn de gedachten en gevoelens van de dader te lezen in cursieve teksten, tussen het verhaal door.

Als in het verhaal de politie ten tonele verschijnt, verschuift het perspectief naar een of meer rechercheurs. In deze gedeelten is er veel aandacht voor opsporingstechnieken en de werkomstandigheden bij de politie. Het perspectief van de rechercheurs neemt dat van de hoofdpersonen over, óf er is sprake van een voortdurende wisseling in perspectief. Daardoor ontstaat spanning, mede omdat de lezer meestal weet wat er is gebeurd of gaat gebeuren, terwijl de politie nog in het duister tast. De spanning ontstaat ook met andere middelen. Zo laat Vreeswijk Overdosis beginnen met een begrafenis. Wie er begraven wordt, blijkt pas aan het eind van het verhaal. Kenmerkend voor de filmische schrijfstijl waarmee Vreeswijk het decor en de acties in de elkaar opvolgende verhaalscènes beschrijft, zijn het gebruik van korte zinnen, spreektaal en veel dialogen.

Waardering

Over de eerste vier boeken van Helen Vreeswijk lieten re-

censenten zich kritisch uit ten aanzien van de uitwerking van de personages, het plot en de stijl. Zo schrijft Sofie De Jonckheere over Het geheim van Brute Han: ‘De tekst heeft weinig om het lijf, de verhaallijn is vervelend voorspelbaar en het happy end is geforceerd’ (Leesidee jeugdliteratuur). Mai van Loon spreekt bij Stuurloos van ‘een vlak en voorspelbaar scenario’ en bij Het losgeld van ‘clichés en tegenstellingen in de voorstelling van personages’ (Leesidee jeugdliteratuur). Belle Kuijken noemt Bruiden van God ‘grotendeels een detective met een vast stramien zoals er dertien zijn in een dozijn. Een groepje kinderen neemt het recht in eigen handen omdat de volwassenen niet willen luisteren en ze redden hun leeftijdgenote. Plot én stijl komen niet boven de gemiddelde ontspanningslectuur uit’ (De Morgen). Tegelijkertijd zijn deze recensenten positief over de manier waarop Vreeswijk rekening houdt met de beoogde lezers; ook prijzen ze de opbouw van de spanning. Zo schrijft Van Loon over Het losgeld: ‘Wel wordt de spanning goed opgevoerd zodat de ontknoping verrassend genoeg kan blijven’ (Leesidee jeugdliteratuur).

Vreeswijks realistische boeken voor jongeren van veertien jaar en ouder zijn nauwelijks besproken in kranten of tijdschriften. In de weinige recensies en ook in interviews wordt met name de doeltreffende manier geprezen waarop Vreeswijk inzicht geeft in problemen waarmee jongeren te maken kunnen krijgen. Zo schrijft Karolien Van de Velde over De stalker: ‘In dit boek wordt de trefkracht van de acties van een stalker treffend weergegeven. Je gaat als lezer mee in de psychologische onderdrukking die Leonie te verduren krijgt. Hoe verder je leest, hoe schokkender het wordt. Het boek biedt een gedetailleerd en onderbouwd beeld van stalking’ (De Leeswelp). Marja Boonstra typeert de jongerenromans als ‘rauw, schokkend en confronterend’, waarop volgens haar ‘zelfs lastige lezers van het vmbo’ enthousiast reageren, ondanks de omvang van de boeken (Leeuwarder Courant). Mirjam Noorduijn ten slotte schrijft dat het Vreeswijk gelukt is om een Baantjer voor kinderen te worden: ‘Loverboys roept inderdaad de associatie op met oudpolitieman Appie Baantjer, bekend van de avonturen met De Cock. De plot van Loverboys heeft veel weg van een scenario voor een ouderwetse (Duitse) televisiekrimi. De korte zinnen geven het verhaal vaart en de spreektaal (“gore leugen, trut, kolere wijf”) en vele vlotte dialogen maken van Loverboys een filmische realistische thriller’ (De Leeswelp).

Bibliografie

80 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2009