Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Mischa de Vreede

door Jos Staal

Mischa de Vreede werd op 17 september 1936 in Batavia geboren als dochter van een predikant. Op haar vijfde werd ze geïnterneerd in een Jappenkamp. Na de oorlog vertrok ze met haar ouders naar Nederland, waar haar vader achtereenvolgens beroepen werd in Amerongen, Egmond aan Zee, Emmen en Zetten. Na de lagere school bezocht ze het Nijmeegs Gymnasium, dat ze in 1954 voortijdig verliet. Vervolgens studeerde ze een jaar aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem. In 1955 verhuisde ze naar Amsterdam. Ze is twee keer getrouwd geweest en heeft een dochter en een zoon.

In 1959 debuteerde ze met de dichtbundel Met huid en hand, waarvoor ze de Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam kreeg. In 1968 volgde een tweede bundel, Binnen en buiten. In 1985 verscheen een selectie uit haar poëzie onder de titel In plaats van praten.

Haar eerste kinderboek, ‘Al zeg ik het zelf,’ zei de Zwif-Zwaf, werd gepubliceerd in 1960. Ze schreef het op verzoek van haar toenmalige uitgever Holland, die een kinderboekenfonds samenstelde met werk van dichters uit zijn Windroos-serie, onder wie Hans Andreus en Harriët Laurey.

Mischa de Vreede vertaalde werk van onder anderen Saul Bellow, Jerzy Kosinsky, I.B. Singer en Christa Wolf.

Werk

Eenzaamheid, het zoeken naar contact, veranderen en toch jezelf blijven. Dat zijn de belangrijkste thema's van Mischa de Vreede in haar werk voor volwassenen.

Sterk autobiografisch is Een hachelijk bestaan (1974), een keten van petite

[pagina 2]

histoires over haar kindertijd in Indië, het Jappenkamp en de gewenning aan het leven in Nederland. Impressies over een reis naar haar geboorteland verwerkte ze in Mijn reis, dat in 1981 verscheen.

Haar romans 13; een meisjesboek (1976), Eindelijk mezelf (1977) en Over (1980) vormen een trilogie, gewijd aan drie belangrijke fasen in het leven van de vrouw: de eerste ongesteldheid, het orgasme en de overgang. De schrijfster had deze drie boeken graag de titels 13, 33 en 53 gegeven, maar de uitgever had daar bezwaar tegen.

13; een meisjesboek kan ook heel goed door kinderen van twaalf jaar en ouder gelezen worden. De meeste jeugdbibliotheken hebben er dan ook een exemplaar van op hun planken staan.

In de roman Onze eeuwige honger (1973) wordt een alleenstaande, veertigjarige vrouw beschreven die wanhopig op zoek is naar contact om uit haar eenzaamheid verlost te worden. Dat mislukt en ze pleegt zelfmoord met behulp van slaaptabletten.

In haar eerste kinderboek, ‘Al zeg ik het zelf,’ zei de Zwif-Zwaf, behandelt Mischa de Vreede een vergelijkbaar thema. Het fantasiediertje de Zwif-Zwaf wordt door de andere dieren uitgelachen omdat het er zo afwijkend uitziet. Het voelt zich ongelukkig en eenzaam. Door middel van een brief in een fles komt het in contact met een ander fantasiediertje, de Zwoffel, dat met dezelfde problemen kampt. De Zwif-Zwaf en de Zwoffel vinden elkaar en gaan samenwonen. Eind goed al goed.

Haar eerste en haar tweede kinderboek (Ham mag appels eten; 1961) wijken nogal sterk af van de andere kinderboeken die ze schreef: daarin heeft de poëtische fantasie plaatsgemaakt voor realisme. Niet zelden wordt een maatschappelijk probleem als uitgangspunt genomen: het stadsleven, de echtscheiding, een verkeersongeluk.

In Een stukje van de wereld (1969) besluiten Maaike en Michiel een paar vierkante meter grond te kopen, omdat moeder vaak droomt van het buitenleven en omdat ze zelf graag een hond willen hebben, iets wat in een stad moeilijk gaat.

Johan, de zesjarige hoofdfiguur in Een hond om van te houden (1977), woont bij zijn moeder, die gescheiden is. Om de week brengt hij een weekend door bij zijn vader, die met een vriendin samenwoont maar ook goed kan opschieten met zijn ex-vrouw. Als moeder een vriend vindt en deze mee naar huis neemt, heeft Johan het daar moeilijk mee. Gelukkig heeft hij Swoertje nog, zijn speelgoedhond waarmee hij al zijn problemen bespreekt. Langzaam probeert moeder Johan aan de veranderingen te laten wennen. Ten slotte trekt de vriend bij Johan en zijn moeder in.

In Het ongeluk (1979) beschrijft Mischa de Vreede hoe een aantal mensen een ongeluk verwerkt waarbij één jon-

[pagina 3]

gen om het leven komt, een andere verlamd raakt en een meisje hersenletsel oploopt.

Mischa de Vreede schreef haar kinderboeken voor een wisselende leeftijdsgroep. Soms gebruikte ze literaire technieken (zoals in Een hond om van te houden twee keer een flash-back) waarvan enkele critici zich afvroegen of de lezers er rijp voor waren.

In een discussie met Guus Kuijer, beschreven in Mijn reis, verzette ze zich tegen de opvatting dat alle kinderen engeltjes zijn. Toch zijn de kinderen in haar eigen kinderboeken nogal braaf; onsympathieke karakters en grote emoties komen er niet in voor.

Mischa de Vreede heeft tien à twaalf jaar lang recensies geschreven voor het Handelsblad (later Nrc-Handelsblad). Ze schreef ze met het oog op de consument, de ouder die niet weet wat hij voor zijn kind aan moet schaffen. Belangrijk in een kinderboek vond ze eerlijkheid en zuiver taalgebruik. ‘Meedogenloos ben ik waar het om foutief of oneerlijk taalgebruik gaat,’ schreef ze in oktober '71 in Bzzlletin. ‘Goed nederlands schrijven is een eerste vereiste, vooral als je voor kinderen schrijft. En eerlijkheid heeft iets te maken met het vertrouwen dat je verwacht dat kinderen in je stellen.’

13; een meisjesboek

Lili is jarig, ze wordt dertien, ‘het jaar waarin ik van een eentje een drietje word’. Onder haar tepels tekenen zich al duidelijk haar borsten af. Op school gaat het slecht, ze droomt te veel en voelt zich onzeker. Tot ergernis van haar moeder stuurt ze een briefje naar een grafoloog om erachter te komen wie ze is.

Als ze oppast bij Dirk en Aline, vrienden van haar ouders, wordt ze voor de eerste keer ongesteld. Dirk wil haar borstjes zien. Ze gaat de kamer uit, de tuin in. Tegen het raam van de slaapkamer van Dirk en Aline ziet ze een vreemd schimmenspel. In verwarring verlaat ze het huis. Onderweg wordt ze lastig gevallen door een man. Ze vlucht een bouwkeet in. De bouwvakkers brengen haar naar huis. In de keuken treft ze vader aan, die haar vertelt dat het rapport van de grafoloog is aangekomen. ‘Morgen zou ze kunnen lezen wie ze was, maar eigenlijk hoefde ze dat niet meer te weten. Ze wist het nu wel: ze was sterk.’

De gebeurtenissen rond de eerste ongesteldheid van Lili worden door Mischa de Vreede op een afstandelijke manier beschreven, met veel oog voor met name lichamelijke details. De critici vonden dat ze Lili's verwarring en haar veranderende houding tegenover haar ouders raak had getypeerd.

Het ongeluk

Bart is getuige van een ongeluk. Hij kan het voorval, waar verschillende van zijn schoolvriendjes bij betrokken zijn, maar moeilijk vergeten. Zijn moeder adviseert hem alles op papier te zetten. Afwisselend zijn

[pagina 4]

daarna Bart en de verteller aan het woord. Het aandeel van Bart is cursief gedrukt.

Mischa de Vreede heeft het gegeven complex uitgewerkt: ook Barts vriendschappen en de conflicten op school en thuis komen aan de orde. Het verhaal wordt min of meer chronologisch verteld, beginnend bij Barts getob over de eerste zin van zijn verslag tot en met het moment - een jaar later - waarop hij zijn verhaal opgelucht afsluit. De strekking van het boek is eigenlijk, dat het leven doorgaat, wat er ook gebeurt.

Heel gevoelig beschrijft Mischa de Vreede het revalidatieproces van Jan-Hein, die door het ongeluk verlamd is geraakt. Hij komt in een rolstoel terecht en vecht verbeten om zelfstandigheid.

Een kinderjury in Schagen vond het verhaal een beetje saai, maar wel ‘mooi, zielig en verdrietig’. De kinderen vonden het jammer dat er niets in het boek staat over de automobilist, of hij zich schuldig voelt en of hij bang is om weer in de auto te stappen. ‘We willen wel wat meer van zijn gedachten weten.’

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

Met huid en hand (poëzie; 1959), Binnen en buiten (poëzie; 1968), Onze eeuwige honger (1973), Een hachelijk bestaan (1974), Eindelijk mezelf (1977), Over (1980), Mijn reis (reisverslag; 1981), In plaats van spreken (selectie uit de poëzie; 1985)

Kinderboeken

‘Al zeg ik het zelf,’ zei de Zwif-Zwaf. Met illustraties van Babs van Wely. Haarlem, Holland, 1960.

Ham mag appels eten. Met illustraties van Babs van Wely. Haarlem, Holland, 1961.

Een stukje van de wereld. Met illustraties van G. van Elsken. Haarlem, Holland, 1969. (2e druk met illustraties van Bert Bouman. Amsterdam, Ploegsma, 1977)

13; een meisjesboek. Amsterdam, De Bezige Bij, 1976.

Een hond om van te houden. Met illustraties van Anneke Hohmann. Amsterdam, Ploegsma, 1977.

Het ongeluk. Met illustraties van B. Siljée. Amsterdam, Ploegsma, 1979.

[pagina 5]

Over Mischa de Vreede

Jan Paul Bresser, Mischa kijkt vreemd tegen Bijlmer aan. In: de Volkskrant, 2-4-1972.

Bibeb, ‘Ik schaam me niet voor m'n leven en niet voor m'n boek’. In: Vrij Nederland, 21-7-1973. (Interview)

Aad Nuis, De onzalige erfenis van het naturalisme. In: Haagse Post, 14-8-1976.

Hannemieke Postma, Moeiteloos proza over puber. In: Nrc-Handelsblad, 4-6-1976.

Corine Spoor, ‘Ik zeg altijd maar: schrijven spaart de psychiater uit’. In: De Tijd, 30-12-1977. (Interview)

11 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1986