Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Kaat Vrancken

door Saskia van der Wiel

Kaat Vrancken is op 27 december 1957 geboren in Bree (België). Ze groeide op in de mooiste snoepwinkel van het dorp, die van haar oma. Nog voor ze kon lezen, kwam ze al in de bibliotheek waar ze voor haar oma elke week een dik boek over liefde haalde. Zodra ze zelf het lezen machtig was, verschanste ze zich elke middag met een boek en een chocolademuis van Côte d'Or op haar bed. Vanaf het moment dat ze kon schrijven, maakte ze versjes over dieren en schreef ze brieven naar vriendinnen en dagboeken. Op haar twaalfde begon ze aan een boek met de zin: ‘Katrientje, kom je eten?’, riep moeder. Van een antwoord is nooit iets gekomen, maar de magie van die eerste zin is ze nooit meer kwijt geraakt.

Vrancken studeerde communicatiewetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel, werkte een aantal jaren bij een uitgeverij en vestigde zich ten slotte in haar geboorteplaats als freelance copywriter. Overdag schrijft ze reclameteksten voor bedrijven; 's avonds of 's nachts werkt ze aan kinderboeken waarvoor ze herinneringen, ervaringen en gevoelens uit haar eigen kindertijd gebruikt. Ook haar dochter Hannah is een bron van inspiratie.

Vrancken wil boeken schrijven waarvan ook volwassenen kunnen genieten, door de dubbele bodem of de humor. ‘Mijn boeken moeten een tweede laag hebben,’ zegt ze. ‘Er is de oppervlakkige laag, wat het kind heeft meegemaakt, en een laag daaronder, een dieper thema. Kinderen hoeven die onderlaag niet te herkennen, maar als ze het wel doen is dat mooi meegenomen.’

Ze vindt dat je voor kinderen over alles mag schrijven en dat kinderen recht hebben op eerlijke antwoorden. ‘Waarom zou ik over depressies moe-

[pagina 2]

ten zwijgen wanneer zoveel mensen daaronder lijden? [-] Een kind merkt ook zonder dat ouders erover spreken dat er iets niet klopt. Het voelt dat.’

Werk

Vrancken schreef tot dusver vier boeken met korte voorleesverhalen waarin zwaardere thema's op een speelse manier worden gebracht. Ze wil de werkelijkheid laten zien zoals die is. Onderwerpen als dementie, dood, seksualiteit, of homoseksualiteit, gaat ze niet uit de weg.

De vier boeken beschrijven alledaagse en dramatische gebeurtenissen uit het leven van de kleine Hannah. In de eerste twee boeken is ze zes jaar oud, in het derde en het vierde boek zeven. Het vaste punt is telkens het contact van Hannah met haar ouders; per deel ontmoet Hannah ook andere personages van belang. De sfeer in het gezin is warm. Kleine botsingen of irritaties worden steeds opgelost. Hannah uit kinderwensen als ‘een nieuwe hond, een gewone vakantie, mama moet gewoon doen, papa moet mee op reis’ die soms wel en soms niet worden gehonoreerd. In elk boek heeft ze ervaringen en ontmoetingen die haar wereld groter maken. Haar stijl is geserreerd en helder.

In Zing maar, Hannah (1995) raakt Hannah's opa letterlijk en figuurlijk de weg kwijt. Hij noemt haar ‘jongedame’, doet soms wel en soms niet lief tegen haar en herkent haar vaak niet meer. Hij doet ook dingen die opa's nooit doen: heel veel chocolaatjes in zijn zak stoppen en idioot vroeg naar bed gaan. Hannah weet wat er gaat gebeuren: opa gaat dood. Daar is ze niet bang voor. Leven en dood zijn voor haar twee bij elkaar behorende zaken. In dit boek lopen lichte en ernstige verhalen door elkaar: verhalen over ondeugendheden als schetensoep eten, vogeltjes die uit hun nest vallen en een hond die zo ziek is dat hij moet worden gevoerd. Door de geenszins ‘zoetzemelige benadering’ waarmee Hannah's ouders de dingen des levens bespreken, krijgt de dementie van opa en zijn dood een plaats in haar leven. Na zijn dood kan ze zelfs begrijpen dat haar moeder van slag is.

In Hannah, kom je dansen? (1997) onderzoekt Hannah vragenderwijs het terrein van de liefde. Hoe gaat tongzoenen in zijn werk? Waarom krijgt ze geen broertje of zusje? Kunnen grote mensen nog verliefd zijn? Waarom heeft mama's vriendin Fien een verdriet-gezicht? Waarom blozen grote mensen als hond Oswald bovenop een ander hondje kruipt? Wat betekent ‘fis wil bie’, en waarom dansen mama en tante Fien daar zo gek bij? Verder rijmt Hannah met dieren: ‘Toch niet moe, blote koe, toch niet slom, blote spin.’

Tsjau, Hannah (1999) begint met het laten ‘inslapen’ van de oude zieke hond Oswald. Het thema is ‘gemis’, de rode draad is de zoektocht van Hannah en haar ouders naar een nieuwe hond. Hannah's vader stelt eisen: ‘niet te groot, niet te klein, niet te oud, niet te jong, niet te duur’. Om het missen

[pagina 3]

van Oswald wat te verzachten gaat het gezin naar Rome. Daar woont papa's zus Paulien met haar Italiaanse vriend, en een schat van een hond. Paulien mist haar moeder in Holland. En zo mist Hannah Paulien als ze weer thuis is. Maar ze krijgt haar hond: Snoet, die geen dikke reu maar een drachtig teefje blijkt te zijn.

Hannah en het raadsel van de stilte (2000) volgt Hannah en haar moeder op strandvakantie in een warm Noord-Afrikaans land. Papa had deze vakantie gewonnen met een kruiswoordraadsel, maar hij houdt niet van drukte en hitte. Het boek gaat over kleine en grote raadsels. Je zit tussen de heuvels, en toch ga je vooruit, hoe kan dat? Mama en de knappe Tony vinden elkaar duidelijk lief, maar hoe zit het dan met papa?

Hannah kijkt goed om zich heen en wil alles weten. Haar ouders, vooral haar moeder, reageren open en eerlijk op al haar vragen. Soms voelen ze zich duidelijk ongemakkelijk, of weten ze geen antwoord. De dialogen laten gelijkwaardige gesprekspartners zien. Vaak hebben de drie de grootste lol. Het verschil in karakter tussen de ouders leidt soms tot humoristische situaties, bijvoorbeeld als Hannah hen vraagt of ze vannacht weer gaan vrijen, en Hannah's moeder daar openhartiger over wil zijn dan haar vader.

Waardering

Vranckens boeken zijn vrijwel zonder uitzondering positief ontvangen. Haar debuut, Zing maar, Hannah, riep in België enige discussie op omdat sommige scholen het boek weigerden, vanwege een passage waar-

[pagina 4]

in openlijk over seksualiteit gesproken wordt en het woord ‘piemel’ valt. ‘De reacties verbaasden me, maar maakten me ook razend,’ aldus Vrancken. ‘Het boek ging helemaal niet over piemels. Ik wil de werkelijkheid beschrijven zoals die is’.

In Nederland lijkt men er minder moeite mee te hebben als ‘vrolijkheid en droefenis hand in hand gaan, net als in het leven zelf.’ (Kinderopvang) Joke Linders heeft het over ‘de afwisseling van gewoon en erg. Als je geen papa meer hebt, ben je verdrietig! Het is die vanzelfsprekendheid die de charme van het boek bepaalt.’ (Algemeen Dagblad). Wendy de Graaf vindt Tsjau, Hannah ‘middelmatig’ omdat ‘er niets wezenlijks gebeurt.’ Peter de Boer is blij dat het vierde boek, ondanks de soms niet eenvoudige inhoud, ‘nergens zwaar op de hand is’. Vranckens vermogen om zowel jeugd als volwassenen aan te spreken wijst volgens Jan van Coillie op een ‘bijzonder inlevingsvermogen’. Hij merkt ook op dat de lichaamstaal een belangrijke rol speelt in de eerlijke gesprekken tussen Hannah en de volwassenen.

Over haar stijl en verteltrant is de kritiek lovend: ‘ongedwongen, pittig en onderhoudend’ (Provinciale Zeeuwse Courant); ‘warm en grappig, met veel zin voor observatie’ (De Morgen); ‘modern’ (De Stem). Bregje Boonstra benadrukt dat zelfs de heftige beginscène van Tsjau, Hannah verdraaglijk is, ‘dankzij de kleine en voorzichtige woorden waarin de grote emoties gevat zijn.’ (De Groene Amsterdammer).

Bibliografie

Jeugdboeken

Zing maar, Hannah. Met illustraties van Sandra Klaassen. Rotterdam, Lemniscaat, 1995.

Hannah, kom je dansen? Met illustraties van Thé Tjong-Khing. Amsterdam, Querido, 1997.

Tsjau, Hannah! Met illustraties van Thé Tjong-Khing. Amsterdam, Querido, 1999.

Hannah en het raadsel van de stilte. Met illustraties van Thé Tjong-Khing. Amsterdam, Querido, 2000.

Over Kaat Vrancken

Vrancken debuteert met jeugdboek over dementie. In: Het Belang van Limburg, 16-10-1995.

Margriet Chorus (sam.), ‘Zing maar, Hannah’. In: Kinderopvang, november 1995.

Joke Linders, Iedereen kan iets, maar niemand kan alles. In: Algemeen Dagblad, 2-2-1996.

Lene Xemps (red.), Gewoon geluk. In: Knack, 21-8-1996.

Vlaamse jeugdauteurs. In: Fit en gezond, mei 1997.

Marja Boonstra, Een feestje met veel bramen. In: Leeuwarder Courant, 5-12-1997.

Jan Smeekens, Dat vinden ze allebei een heel lekker gevoel. In: Provinciale Zeeuwse Courant, 9-1-1998.

Muriel Boll, Lappiedot: de ideale knuffel. In: De Stem, 13-1-1998.

Binnenkomers. In: Friesch Dagblad, 21-1-1998.

Annemie Leysen, Zestien kinderboeken. In: De Morgen, 22-1-1998.

Jan van Coillie, Verhuizen is heel erg verdwalen. In: De Standaard der Letteren, 3-6-1999.

Bregje Boonstra, Papa koning. In: De Groene Amsterdammer, 21-7-1999.

Wendy de Graaff, Goed gelezen voor 8-12 jaar. In: Leesgoed, nr. 5, 1999.

Bart Moeyaert en Kaat Vrancken. ‘Op tv mag alles, en in boeken niet? Kom nou.’ In: Dag allemaal, nr. 51, 21-12-1999.

Peter de Boer, ‘Je zit tussen twee heuvels en toch ga je vooruit.’ In: Trouw, 7-10-2000.

56 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2001