Lexicon van de jeugdliteratuur

Cynthia Voigt

door Jacques Vos

Cynthia Voigt werd op 25 februari 1942 in Boston geboren. Het grootste deel van haar jeugd bracht zij door in Zuidelijk Connecticut. Na haar middelbare school werkte ze onder meer in een advertentie-agentschap in Greenwich Village. Na een aantal jaren behaalde zij een onderwijsbevoegdheid. Daarna heeft zij een baan als docente Engels gecombineerd met haar schrijverschap. Kort na de geboorte van haar dochter Jessica scheidde zij van haar eerste man. In 1974 hertrouwde zij met Walter Voigt, docent klassieke talen in Annapolis. In 1977 werd hun zoon Peter (Duffie) geboren.

Haar eerste boek, Homecoming (in Nederland in twee aparte delen uitgebracht: Onder de blote hemel en Samen onder dak) verscheen in 1981. Voor dit boek werd zij genomineerd voor de American Book Award in 1982. In 1983 ontving zij de Newbery Medal voor Dicey's Song (Het verhaal van Dicey). Dit is haar derde boek. Voor The Callendar Papers (Pijnlijke Papieren) werd zij bekroond met de Edgar Allan Poe Prize in 1984. De hardloper kreeg in 1988 een Zilveren Griffel.

Werk

De kinderen in de boeken van Voigt leven niet in een veilig ‘jeugdland’. De Tillermans uit Homecoming worden door hun moeder op een parkeerplaats achtergelaten. Zij moeten zich maar zien te redden. Wanneer zij uiteindelijk bij hun grootmoeder zijn aangekomen, zijn ze nauwelijks welkom. Ze moeten min of meer afdwingen dat ze mogen blijven. Op de verschillende scholen die ze bezoeken, hebben ze ook problemen. De jongste Tillerman, Maybeth, wordt door de leerkrachten als achterlijk beschouwd. Ze zien niet, dat zij een speciale benadering vraagt. Oog voor haar grote muzikale kwaliteiten hebben zij in het geheel niet.

Ook Jeff Green uit A Solitary Blue (Niemand anders dan ik) wordt in de steek gelaten. Op een dag vindt hij een briefje van zijn moeder waarin ze meedeelt dat ze weggaat bij hem en zijn vader: ‘Ik moet de mensen die me nodig hebben helpen.’ Jeff doet vervolgens zeer zijn best om ook zijn vader niet kwijt te raken. Jarenlang houdt hij in zijn eentje het huishouden draaiende.

Brann, de hoofdpersoon uit Building Blocks (Blokkendoos), is niet door zijn ouders verlaten, maar hij heeft weinig achting voor zijn vader. Deze is namelijk nauwelijks tot handelen in staat. Moeilijkheden gaat hij uit de weg met de stereotiepe uitspraak: ‘Zo is het nu eenmaal.’

Het alleen-zijn vormt de karakters van de personen uit haar boeken. Zij moeten vechten om zich staande te houden. Dit maakt, dat zij over het algemeen een gedrag vertonen dat niet bij hun leeftijd past. Dicey Tillerman bijvoorbeeld, handelt eerder als een volwassen vrouw dan als een meisje van twaalf jaar.

Het wereldbeeld in de boeken van Cynthia Voigt lijkt vrij negatief. De maatschappij gaat kennelijk niet aardig met kinderen om. Toch laat Cynthia Voigt haar personen niet in een totaal liefdeloze wereld leven. Telkens wanneer de problemen heel groot worden, onoplosbaar lijken, is er altijd wel iemand die hulp biedt. Wanneer de Tillermans op een bepaald moment geen geld meer hebben en zij al een paar dagen niet meer hebben gegeten, ontmoeten zij een student die hun te eten geeft en een poosje onderdak verschaft. En als Jeff Green geen uitweg meer ziet uit zijn naargeestig en troosteloos bestaan krijgt hij hulp van een vriend van zijn vader.

Hoewel Cynthia Voigt haar personen niet in een veilige wereld plaatst, betekent dat niet dat kinderen en ouderen zich voortdurend vijandig tegenover elkaar gedragen. Vaak zijn de ouderen eerder niet in staat zich anders te gedragen dan zij doen. Het is opvallend, dat de kinderen in haar verhalen uiteindelijk begrip leren hebben voor de soms wat vreemde gedragingen van de ouderen. Brann uit Blokkendoos begrijpt op een zeker moment waarom zijn vader een geërfde boerderij niet wil verkopen, terwijl ze het geld toch best zouden kunnen gebruiken. Dicey voelt aan waarom haar grootmoeder zich zo afstandelijk en soms vijandig opstelt. Jeff weet binnen te dringen in de leefwereld van zijn (eenzame) vader.

De wijze waarop Cynthia Voigt haar verhalen vertelt, zorgt voor de nodige spanning. Rindert Kromhout karakteriseert haar boeken bijvoorbeeld als ‘kruipliteratuur’ en ‘woonboeken’, dat wil zeggen: ‘boeken waar de lezer al op de eerste pagina als het ware inkruipt, er vervolgens een tijdje in woont om er na de laatste blad-

zijde met tegenzin weer uit te stappen’. Deze spanning maakt, dat haar boeken ondanks de nadruk op de psychologische ontwikkeling van haar personen, door kinderen vanaf twaalf, dertien jaar goed te lezen zijn.

De Tillermans

Centraal in het werk van Cynthia Voigt staan de boeken over de kinderen Tillerman. In Homecoming (Onder de blote hemel en Samen onder dak) beschrijft zij de tocht van de vier kinderen Tillerman naar hun grootmoeder. Zij zijn in een oude auto achtergelaten. Dicey is de oudste en de leidster van het viertal, James is de intellectueel, Sammy is een driftkop en Maybeth is een gesloten en ogenschijnlijk dom meisje. In Onder de blote hemel gaan de kinderen op weg naar een rijke tante in Bridgeport. Ze bezitten nauwelijks geld, ze moeten daarom te voet. Bovendien moeten ze ervoor zorgen niet te veel op te vallen, zij zouden dan wel eens in een kindertehuis opgenomen kunnen worden. Niet alleen het vervoer is een probleem. De Tillermans moeten ook antwoorden vinden op twee andere essentiële vragen: Hoe komen we aan eten en waar zullen we slapen?

De rijke tante in Bridgeport blijkt te zijn overleden. Ze was ook niet rijk. Haar dochter acht het haar plicht voor de kinderen te zorgen. Dicey zorgt voor het huishouden en de andere kinderen Tillerman gaan naar school. Op een dag hoort Dicey dat er ook nog ergens een grootmoeder (de moeder van hun moeder) moet leven. Aanvankelijk is ze van plan in haar eentje naar deze grootmoeder op zoek te gaan. De anderen willen mee. ‘“Wij allemaal samen,” zei Dicey. “Dat is voor de Tillermans de enige manier van reizen.”’

Samen onder dak beschrijft de tocht naar de grootmoeder. Na veel moeilijkheden komen ze bij haar aan. Zij wil hen echter niet in huis nemen, althans niet voor altijd. Dan ontstaat ‘de strijd’ tussen de Tillermans en de grootmoeder, zij zoeken voortdurend werkjes om zich onmisbaar te maken. Uiteindelijk geeft de grootmoeder toe: ‘“Ik geef het op. Ik geef me gewonnen. Je mag blijven. Jullie mogen bij me blijven. Hoor je dat, meisje?”’

Dicey's Song (Het verhaal van Dicey) is het vervolg op Homecoming. De kinderen moeten wennen aan een geregeld leven. Wennen impliceert: zich leren aanpassen. Dicey heeft jarenlang de verantwoordelijkheid voor haar broertjes en zusje moeten dragen. Dit heeft gemaakt, dat zij zich afsluit voor de buitenwereld. Ze vermijdt de omgang met leeftijdgenoten. Als het even kan trekt ze zich terug in de schuur waar ze een oude zeilboot opknapt. Zelfs Sammy laat ze maar nauwelijks tot de schuur toe.

Grootmoeder Tillerman herkent zichzelf in het gedrag van Dicey. Ze waarschuwt haar, ze moet proberen ‘mensen vast te houden’. Dat geldt

bijvoorbeeld voor een jongen van school, Jeff Greene.

Jeff speelt gitaar en zingt. Het aspect ‘muziek’ speelt in dit, en in andere boeken een belangrijke rol. De Tillermans zingen vaak met elkaar en Maybeth is uitgesproken muzikaal. Critici, bijvoorbeeld Bregje Boonstra, zijn hierom van mening dat de titel van Dicey's Song (Het verhaal van Dicey) slecht vertaald is in het Nederlands. Dit derde boek over de Tillermans is nogal beschouwend van aard, het vraagt van de lezer meer inlevingsvermogen dan de beide voorgaande boeken.

Jeff Greene is de hoofdpersoon van A Solitary Blue (Niemand anders dan ik). Wanneer zijn vader tot de ontdekking is gekomen dat zijn zoon wegkwijnt in hun sombere huis in de stad, gaat hij met hem in een huisje aan een baai wonen. Op zijn tochten door de moerassen ontdekt Jeff een reiger. Deze symboliseert in zijn gedrag de wijze waarop Jeff in het leven staat. De reiger heeft zijn eigen plekje in het landschap en bemoeit zich met geen andere vogels. Bij het wegvliegen wekt hij de indruk dat hij wil zeggen: ‘Laat me met rust, ik wil alleen zijn.’

Op school ontmoet Jeff Dicey Tillerman. Ze krijgen belangstelling voor elkaar, waarbij de muziek een belangrijke rol speelt. Ze zijn echter beiden niet in staat om hun echte gevoelens te uiten. In dit boek komen exact dezelfde scènes voor als in het boek over Dicey, het perspectief ligt nu echter bij Jeff.

De verhalen over de Tillermanfamilie worden voortgezet in The Runner (De hardloper). De gebeurtenissen in dit boek gaan vooraf aan die in de andere boeken over de Tillermans. Hoofdpersoon is Bullet, een oom van Dicey. Het verhaal speelt zich af in 1967, vier jaar nadat Dicey's moeder, Liza, het huis van haar ouders heeft verlaten. Bullet heeft ernstige problemen met zijn vader. Om aan zijn invloed te ontsnappen gaat hij hardlopen. Dit boek laat de lezers van de boeken over Dicey en haar broertjes en zusje zien waarom hun grootmoeder zich nogal eens op zo'n vreemde manier gedraagt.

Blokkendoos

Hoofdpersoon van dit boek is Brann. Hij woont in New York. Zijn vader heeft een boerderij geërfd in Pennsylvania. Hij wil deze boerderij niet verkopen, ook al zou de opbrengst gebruikt kunnen worden om de rechtenstudie van zijn vrouw te betalen. Na een ruzie vlucht Brann naar de kelder. Daar staat een fort dat uit blokken is opgebouwd. Brann valt in het fort in slaap. Wanneer hij wakker wordt, blijkt dat hij op een andere plaats in een andere tijd terecht is gekomen. Hij ligt nog wel in hetzelfde blokkenfort. Dit staat nu in de kamer van ene Kevin die in Harrisburg in Pennsylvania woont. Brann raakt be-

vriend met Kevin. Langzamerhand begint het hem te dagen: Kevin is zijn vader. ‘Nu herkende hij hem pas, die ogen en die brede mond en ook die lange oren. Kevin had ook van die lange oren, de oren van zijn vader.’ Door de omgang met zijn vader als jongen, begrijpt Brann waarom zijn vader zich zo aarzelend en wat fatalistisch gedraagt.

Sommige critici menen dat dit boek minder sterk van vorm is dan de andere boeken van Cynthia Voigt. Zij achten het wat twijfelachtig iemand op deze manier door de tijd te laten reizen.

Waardering

De boeken van Cynthia Voigt worden om een aantal redenen door de critici hoog gewaardeerd. Zij kan heel goed een verhaal vertellen dat de lezer weet te boeien. Bewondering heeft men verder voor de manier waarop zij haar personen weet te ‘beschrijven’. De kinderen Tillerman bijvoorbeeld zijn niet alleen maar goed of slecht; juist de gecompliceerdheid van hun karakter maakt het aantrekkelijk de verhalen over hen te lezen. Zij slaagt er ook in de symboliek in haar verhalen (de reiger, de muziek) in de meer realistische verhaallijn te integreren. Positief oordelen sommige critici over het wereldbeeld uit haar boeken. Hoewel zij haar personen over het algemeen in niet zulke gunstige leefomstandigheden plaatst, is hun toestand nooit hopeloos. Er is iemand die zich het lot van de personen aantrekt. Meestal komen zij door deze hulp tot een zekere vorm van zelfacceptatie.

Bibliografie

18 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1988