Lexicon van de jeugdliteratuur

Leopold Vermeiren

door Jan van Coillie

Leopold Vermeiren is op 7 april 1914 te Deurne bij Antwerpen geboren. Na enkele jaren als onderwijzer te hebben gewerkt, ging hij pedagogiek studeren en werd hij rijksinspecteur voor het lager onderwijs. Zijn eerste boekjes waren leesboekjes voor schoolgebruik. Het vertellen zat hem in het bloed. Hij had een tante die veel vertelde, vooral sprookjes en spannende verhalen, en als kind was hij een veellezer. Hij verslond vooral avonturen- en ridderverhalen en later detectives.

Als inspecteur schreef Vermeiren ook enkele didactische werken en maakte hij samen met Lieven Gypen een driedelige kunst- en cultuurgeschiedenis van Vlaanderen voor de jeugd.

Werk

Sprookjesachtige elementen verwerkte Leopold Vermeiren in verhaaltjes voor jonge kinderen, vooral kabouter- en dierenverhalen. Zijn lievelingspersonages waren een dikke en een magere kabouter die onder verschillende namen in telkens nieuwe series opdoken: Kriek en Peer (12 delen), Pap en Lap (7 delen, Pom en Pam (8 delen) en Tim en Tom! De reeks voor beginnende lezers over het ondeugende aapje Api bestaat uit 13 deeltjes. Voor dezelfde doelgroep schreef hij de serie Wij lezen met Suske en Wiske, bij striptekeningen van Willy Vandersteen.

Avontuurlijke verhalen schreef Vermeiren voor oudere kinderen. Zijn grote voorbeelden zijn Jules Verne, Karl May en John Flanders. In de Bob en Stele-serie, waarin de twaalfjarige Bob en zijn volwassen vriend Stele, ingenieur en amateurdetective, spannende avonturen beleven op en onder de aarde en de zee en op Mars is de invloed van Verne overduidelijk.

De figuur die Leopold Vermeiren bekend maakte is echter Johan, de Rode Ridder. Er verschenen meer dan 60 delen. Van de meeste gingen meer dan 20.000 exemplaren over de toonbank. Er bestaat zelfs een Rode Ridder-fanclub. Willy Vandersteen maakte van de figuur een beroemde stripheld, waar Leopold Vermeiren overigens niets mee te maken heeft.

De verhalen over de Rode Ridder verschenen vanaf 1945 wekelijks in De kleine zondagsvriend, de jeugdbijlage van De Gazet van Antwerpen. Vanaf 1953 verschenen ze in boekvorm, met een gemiddelde van twee boe-

ken per jaar. De Rode Ridder moest voor de auteur een toonbeeld van ridderlijkheid zijn, de verpersoonlijking van deugden als edelmoedigheid, hulpvaardigheid en eerlijkheid. Zijn grote voorbeeld was Jan Zonder Vrees, de beroemde hoofdfiguur uit de Vlaamse klassieker van C. de Kinder. Vermeiren steekt zijn opvoedende bedoeling niet onder stoelen of banken. Hij wil ‘mensen voorstellen die eigenlijk beter zijn dan de mens kan zijn’. ‘Een boek moet het kind blijven aanzetten om het goede te doen.’ Johans wapenspreuk is vanaf het begin: ‘Steun voor de armen, hulp in nood.’ De auteur omschrijft zijn held als ‘een 20ste-eeuwse humane katholiek die weliswaar leeft in de vroege middeleeuwen’. Bij zijn steun- en hulpacties wordt de Rode Ridder geholpen door zijn paard Jago en een kleine groep vaste getrouwen, die af en toe wordt uitgebreid. Opvallend is de rol van ridder Rond, die telkens voor een komische noot zorgt.

Naast de ‘eeuwige held’ bepaalt ook de ‘eeuwige kruistocht’ de serie. Zijn ideeën en informatie put de auteur vooral uit de negentiende-eeuwse reeks Les Croissades van de Fransman Michaud. De historische gebeurtenissen fungeren alleen als aanleiding voor de avonturen van de Rode Ridder en zijn vrienden. Ook de omgeving is niet meer dan een vaag decor, of het gebeuren zich nu in Vlaanderen, Antiochië, Constantinopel of Egypte afspeelt.

Vrijwel elk boek is een aaneenschakeling van losse avonturen. Er is zelden één centraal thema. Het accent ligt duidelijk op actie en avontuur. Terugkerende motieven zijn gevechten tussen kruisvaarders en Saracenen, ontvoeringen, hinderlagen, gevangen worden en ontsnappen, verraad, diefstal, redding op het laatste nippertje en het bevrijden van Oosterse prinsessen. De actie wordt niet alleen opgevoerd door de spannende of sensationele gebeurtenissen, maar ook door de talrijke dialo-

gen. Deze laatste maken de boeken gemakkelijk leesbaar. Remmend voor het leesritme zijn de vele commentaren van de auteur, de vele tussenzinnen en het overdadig gebruik van onvoltooide deelwoorden. De volgende voorbeelden komen uit De Rode Ridder in de vuurgloed, ze zijn typisch voor de stijl van de auteur. ‘Wat was de rode ridder toch een knap aanvoerder, op alles voorbereid.’ ‘De Turken kraaiden victorie. Ze hadden de dood van hun aanvoerder, zij het dan op laffe wijze, gewroken.’ ‘... zoveel mogelijk tussen de struiken en onder het geboomte blijvend, het open veld dus mijdend.’ De jonge lezers blijken zich hier echter niet aan te storen.

Waardering

Leopold Vermeiren gaat er prat op tot de meest gelezen jeugdauteurs in Vlaanderen te behoren. Bij enquêtes tijdens de boekenbeurs van 1974 en 1977 stond hij aan de top, vóór Annie M.G. Schmidt. In het onderzoek van R. Ghesquiere (1987) staat hij nog steeds in de toptien van de negen- tot twaalfjarigen, weliswaar op de negende plaats. Zijn boeken worden al vier decennia lang in bibliotheken letterlijk stukgelezen.

Vermeiren heeft lak aan wat de critici over hem schrijven. De kritiek is vanaf het begin niet mals geweest. Als recensenten hem niet doodzwegen, dan brandmerkten ze de slordige en stroeve taal, de onsamenhangde, onwaarschijnlijke opbouw, de te grote voorspelbaarheid en de stereotiepe karakterisering waarbij elke motivering voor het gedrag ontbreekt en relaties tussen de personages niet uitgewerkt worden. De Rode Ridder werd smalend ‘een middeleeuwse superman of Tarzan’ genoemd. De meest doordachte kritiek kwam van Fred de Swert. Typerend is het volgende citaat: ‘Leopold Vermeiren is in de eerste plaats een verteller. Iemand die zich minder bekommert om hoe hij het zegt, dan wel wat hij zegt.’ De Swert wijst verder op de vele clichés en ‘de totale afwezigheid van een stijl’.

Misschien wel de merkwaardigste kritiek is die van H. Jespers in het aprilnummer van Jeugdboekengids 1962. Als vriend van de schrijver probeert hij ‘de kerk in het midden te houden’. Hij noemt de serie ‘een brug tussen het beeldverhaal en het vormend boek met literaire waarde’. Volgens Jespers bieden de boeken ‘boeiende en gezonde ontspanning’, maar ook niet meer.

Bibliografie

36 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1994