Lexicon van de jeugdliteratuur

Cyriel Verleyen

door Herman Kakebeeke

Cyriel Verleyen werd in 1914 geboren in Baasrode, een dorpje aan de Schelde. De twee pseudoniemen die hij later zou gebruiken, C. van Rode en J. van der Schelde, zijn aan zijn plaats van herkomst ontleend. Na zijn opleiding was hij vanaf 1933 in het onderwijs werkzaam, eerst als onderwijzer en leraar in Mechelen en van 1951 tot 1974 als rijksinspecteur.

Al in de jaren dertig schreef hij radiospelen voor de jeugd. Hieruit ontstonden zijn eerste kinderboeken, met sprookjesachtige verhalen. Het zwaartepunt van zijn schrijverschap ligt echter op het gebied van het historische verhaal.

Hij heeft veel redactioneel werk gedaan: de kinderkrant van De Standaard, het jeugdblad Zonneland en de reeks ‘Historische verhalen voor de jeugd’. Bovendien was hij een veelgevraagd lid voor literaire jury's.

Van zijn werk werd De boodschap van het onzichtbare in 1975 bekroond met de Lode Lavkiprijs en met de Referendumprijs voor het Vlaamse Kinder- en Jeugdboek; Driemaal aan de schandpaal verwierf in 1980 de Prijs van de Provincie Antwerpen voor het beste jeugdboek.

Cyriel Verleyen overleed op 13 januari 1983.

Werk

Verleyen heeft vooral fantasieverhalen en historische verhalen geschreven. Zijn lijst met publikaties begint in 1943 met een aantal verhalen voor kinderen tussen de zes en tien jaar, met titels als Van Bibbel, Bobbel en Babbel; Meneer Arie heeft honger; Humpie Dumpie en Een schip voor de koning. Het waren nog wat stijve verhaaltjes met een tamelijk moeilijke zinsbouw voor jonge kinderen. Hij heeft zich verschillende malen negatief uitgelaten over eenvoudige eenlettergrepige verhalen voor het aanvankelijk lezen:

‘De auteur die zich eraan waagt, legt zichzelf [...] zoveel beperkingen op dat er nog maar zelden een behoorlijk verhaal uit de bus komt.’

Opvallend in sommige fantasieverhalen - bijvoorbeeld de Harlekijntjesverhalen en de verhalen over kabouter Nuk - is de rol die de domheid van sommige figuren erin speelt. In Duimpje op grote vaart fantaseert de schrijver over wat er verder met Klein Duimpje gebeurd is (hij wordt uiteindelijk een Duim); in De kabouter in de kooi speelt hij met de letter k in namen en titels van hoofdstukken (zoals hij dat al eerder deed met de letter b in zijn eerste boek). Verleyen weet, de ene keer meer geslaagd dan de andere, bekende sprookjesmotieven in zijn verhalen te verwerken.

Samen met Jan Vercammen bewerkte hij de Sprookjes van de 1001 nacht. Voor de schoolradio stelde hij talloze programma's over bekende sprookjes samen. Met een opgeheven vingertje spreekt de schrijver zijn lezers soms moraliserend toe.

Vanaf 1952 legde Verleyen zich toe op het historische verhaal. Als bijdrage tot de vernieuwing van het geschiedenisonderwijs gaf hij de aanzet tot de reeks ‘Historische verhalen voor de jeugd’, die tot doel had historische feiten, toestanden en personen op bevattelijke en literair verantwoorde wijze aan de jeugd voor te stellen. Zelf schreef hij meer dan vijfentwintig boekjes voor deze reeks, waarin hij culturele onderwerpen - als Jan van Eyck, Conscience, Vesalius en Orlandus Lassus - behandelde. Goede documentatie en een verzorgd, hoewel soms wat plechtig taalgebruik kenmerken deze bijdragen. Sommige ervan lijken vingeroefeningen voor werk van langere adem: Vesalius, schipbreukeling op Zante, Driemaal aan de schandpaal en Vertel eens wat over Vlaanderen.

In 1973 verscheen De boodschap van het onzichtbare, een verhaal met een actuele thematiek. De hoofdpersoon, Lilo, overleeft een vliegtuigongeluk in een Zuidamerikaans oerwoud en ontmoet op haar barre tocht naar de bewoonde wereld een gevluchte ex-Nazi die haar op zijn sterfbed zijn afschuwelijke levensverhaal opbiecht en haar vraagt zijn boodschap - de mensheid kan niet blijven bestaan als de ene mens de andere uitbuit - door te geven. Door middel van flash-backs en monologue interieur krijgen we een helder beeld van Lilo en van de invloed die de gebeurtenissen op haar leef- en denkwereld hebben. Het boek kreeg vrijwel unaniem lovende kritieken, maar bracht Eric Hulsens tot de opmerking dat het ‘als studie van het fascisme alleen de papiermand waardig is’.

In Vesalius, schipbreukeling op Zante uit 1975 maken we kennis met het afwisselende leven van de uit Brussel afkomstige Andries van Wesele of Vesalius, de grondlegger van de moderne anatomie en later geneesheer van Karel V en Filips II. Dit verhaal, dat een boeiend tijdsbeeld geeft, is een

voortdurend pleidooi voor vrijheid van onderzoek en vrijheid van meningsuiting.

Dit thema vinden we vaker in Verleyens werk terug, bijvoorbeeld in Driemaal aan de schandpaal (1977): een verhaal over Daniël Defoe, die aan de schandpaal belandde omdat hij als dissenter tegen de Engelse staatskerk gewetensvrijheid voor zichzelf en anderen opeiste. Tijdens de uren aan de schandpaal sluit Defoe zich af voor pijn en bespotting door verschillende episodes uit zijn leven aan zijn geestesoog te laten voorbijtrekken.

Aan het einde van zijn leven schreef Verleyen in opdracht van het Davidsfonds Vertel eens wat over Vlaanderen, waarin hij de Vlaamse Beweging en het loskomen van de Waalse bevoogding behandelt. Vooral aan de romantische vroege periode met namen als Conscience, Snieders, Verriest, Rodenbach besteedt hij veel aandacht. Ten aanzien van de periode na 1914 valt op hoe hij de mening over activisten en collaborateurs tracht te nuanceren. Dat hij niet steeds voldoende objectiviteit weet te bewaren, ligt ‘eerder aan zijn oprecht idealisme dan aan puur fanatiek flamingantisme’, schreef een recensent; een ander beschouwde het boek echter als ‘tendentieuze propaganda’.

Bibliografie

7 Lexicon jeugdliteratuur
april 1985