Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Gil vander Heyden

door Jan van Coillie

Gil vander Heyden werd op 30 mei 1937 te Hoboken geboren. Toen haar twee kinderen de kleuterleeftijd bereikt hadden, verzon ze voor hen verhaaltjes en versjes die ze nadien ging publiceren, eerst in kinderweekbladen, vanaf 1969 ook in boekvorm. Haar eerste literaire stappen zette ze in de tijdschriften Sinteze, Kontrast en De Tafelronde met experimentele stukjes proza en poëzie.

Naast haar kinder- en jeugdboeken leverde Gil vander Heyden tal van bijdragen aan tijdschriften, verzamelbundels en schoolboeken. Ze is tevens medewerkster aan de series ‘Historische verhalen’ en ‘Vlaamse Filmpjes’ en aan de schoolleesseries van De Sikkel. Bovendien schrijft ze hoorspelen.

Ze kreeg voor Naar China in een koffiedoos en Woensdag maar vanavond niet de prijs van de Provincie Antwerpen. Dit laatste boek verwierf tevens de Lode Lavkiprijs. In 1988 won ze de poëziewedstrijd ‘Dichter bij Jeugd’.

Werk

In 1969 verscheen Gil vander Heydens kinderboekje Het jongetje van chocola. Het was het eerste van een tiental ontspannende boekjes voor beginnende lezertjes. Ze paste zich aan haar publiek aan met een eenvoudige en voor die tijd in Vlaanderen vlotte taal, met een flinke portie humor en met duidelijk getypeerde personages met speelse namen. Steeds mengde ze fantasie en realiteit, wat humor en een min of meer duidelijk lesje: de kleine snoeper wordt zo bruin als chocola, maar komt na een Afrika-reis gezond en wit

[pagina 2]

weer thuis; vijf boze kabouters worden lief dankzij het goede hart van het meisje Truffeltje; een dwerg die zieke dieren helpt, wordt zelf geholpen door een bosfee.

Geleidelijk aan komt in de stereotiepe verhaalwereld verandering. De gewone leefwereld, met zijn steden, problemen en zoveel verschillende mensen wint aan belang. De steenkikker bevat nog maar weinig fantasie en is in de eerste plaats een milieu-bewustmakend boek. Jolleke kan met zijn toverbril een aantal (eigenaardige mensen ontmoeten en in Oma Krokodil is - ondanks de grappige en fantasievolle figuren - eenzaamheid het hoofdthema.

Haar boeken voor de jeugd knopen wat de benadering betreft aan bij haar werk voor kinderen. Ze brengen in de eerste plaats gezellige, ontspannende en wensvervullende lectuur. In Fluiten in het straatje-van-niks worden humor en spanning met een aantal probleemsituaties vermengd. Het sterkst is de auteur echter in de uitwerking van de tegenstelling tussen het traditionale gezin van Mikel en de progressieve buren. De uitvoerige ‘kennismaking’ met de verschillende personages aan het begin van het boek, wijst vooruit naar haar latere werk. Scheiding rechts is een probleemloos, luchtig verhaal met boeven, een kidnapping en een ondernemende meisjesfiguur.

Met Woensdag maar vanavond niet slaat de schrijfster een ander pad in. Ze gaat dan, zoals ze het zelf uitdrukt in een interview met Chris Versteylen, ‘bewuster’ schrijven. Dit heeft gevolgen voor haar thematiek, die ze dieper uitgraaft, maar meer nog voor haar personages, die met hun emoties en karakters en hun onderlinge relaties het volle gewicht krijgen. Met als gevolg dat het ritme in haar boeken vertraagt en de spanning vermindert. Observeren en inleven worden belangrijker dan spanning of actie.

Hoofdpersonage in Woensdag maar vanavond niet is de zeventienjarige Tip. Vanuit haar gezichtspunt

[pagina 3]

leeft de lezer mee met de moeilijkheden in het gezin sinds moeder ziek en vader werkloos werd, maar ook met Tips bezorgdheid, vriendschap en verliefdheid.

De chipseter wil bewust het taboe doorbreken rond kindermishandeling. Ook hier ligt het gewicht meer op de spanningen en emoties dan op de feiten zelf. Kopjes zonder oor speelt voor een groot deel in een tehuis voor jongeren. Beurtelings geboeid, gekwetst, niet-begrijpend of verdrietig leeft Diane als een halve buitenstaander het leven van de tehuiskinderen mee. Ze wordt verliefd, maar ook op dat vlak blijft ze een buitenstaander.

Het samenbrengen en confronteren van diverse mensen en situaties - als in een kaleidoscoop - wordt in Gil vander Heydens volgende boeken nog belangrijker. Appels bakken bijvoorbeeld is niet langer rond een duidelijk omschreven thema gebouwd. Afgezien van een avontuur rond een schilderijendiefstal, gebeurt er niet zoveel. De mensen uit de buurt van Serafina's opa, bij wie ze een tijdje gaat logeren, staan centraal.

Lekker veel mensen is een logische titel binnen Gil vander Heydens evolutie. Het boek gaat over gewone mensen en voorvalletjes: een praatje met een meneer in de bibliotheek, het sluiten van vriendschap, oma die bij een vriend gaat wonen aan zee...

Door haar sobere taal met een vaak verrassend-rake woordkeuze, de fijne humor en het meestal treffende slot worden de ‘gewone’ onderwerpen iets ‘bijzonders’ en wekken ze de sympathie van de lezer. De stijlversobering heeft de inhoudelijke evolutie in Vander Heydens werk gevolgd. De eenvoudige, maar vaak gezochte taal van haar eerste kinderboekjes veranderde in een vlot en eigentijds taalgebruik in haar jeugdboeken, meestal doorspekt met grappige of pittige formuleringen, waarbij ze de woorden steeds bewuster lijkt de kiezen.

In haar dichtbundel Taartjes van glas puurt de auteur met een minimum aan woorden haar figuren en emoties nog verder uit. De gevoelens worden uiterst breekbaar en kwetsbaar verwoord.

De chipseter

Dit is het meest besproken boek van Gil vander Heyden. Het beschrijft een stukje uit het leven van de veertienjarige Ria en haar kleine broertje Bert, die samen met hun moeder op een flat wonen. Vader zit in de gevangenis en moeder drinkt. Oom Ré, moeders vriend, takelt het weerloze Bertje geregeld zwaar toe. Ria weet aanvankelijk niet goed raad met die mishandeling, zeker niet als haar moeder eraan meedoet. Haar wisselende gevoelens, haar onzekere, soms angstige en dan weer hoopvolle of niet-begrijpende houding tegenover haar moeder, vader, vriendinnen en buurvrouw zijn knap beschreven. De verschillende

[pagina 4]

motieflijnen worden weloverwogen met elkaar verweven en geven zo een passende achtergrond voor de behandelde problematiek die met voldoende afstand en beheerste dramatiek wordt uitgewerkt.

Taartjes van glas

Haar eerste verzenbundel bevat in hoofdzaak gedichten over gevoelens, heel breekbaar verdicht zoals de titel suggereert. Verliefdheid, gezelligheid, verdriet, vriendschap, trots, jaloezie, ze worden voorzichtig opgeroepen of scherp geobserveerd. De meeste verzen bestaan uit strofen met regels van ongeveer gelijke lengte, maar het ritme is erg beweeglijk en rijm ontbreekt, wat ze een eigen soepelheid geeft. Opvallend zijn de talrijke elliptische zinnen die de indruk versterken dat lang niet alles gezegd wordt, dat het belangrijkste tussen de regels ligt, of zoals het staat in het gedicht ‘wit’: ‘Het mooiste in je brief is het stukje zwijgen/tussen twee zinnen.’

Waardering

Het werk van Gil vander Heyden heeft snel ruime aandacht in de Vlaamse kranten en tijdschriften gekregen. Haar kinderboekjes werden met de in die tijd gebruikelijke woorden bedacht: fris, leuk, keurig verteld en opvoedend. Toch viel af en toe al een term als ‘gezocht’ of ‘te braaf’. Fred de Swert voorzag reeds in 1973 in een recensie van Bram Kabaal en de trappelton dat de schrijfster tot meer in staat was: ‘Maar uit dit verhaal blijkt ook dat Gil vander Heyden meer in haar mars heeft (...). Dat zij bekwaam is een eigen wereld op te roepen waarin echte mensen evolueren.’

Fluiten in het straatje-van-niks verscheen bij een Nederlandse uitgever, waardoor het in Nederland opvallend veel aandacht kreeg.

De oordelen liepen nogal uiteen, sommige Nederlandse critici vonden het ‘goed’ en ‘aardig’, een enkele ‘uitstekend’, andere echter ‘suf’ of ‘gemaakt’. In de recentere jeugdboeken prijzen critici Vander Heydens zin voor nuancering, haar rake typering van menselijke relaties en de gevoelige maar nergens sentimentele of sensationele benadering van delicate problemen. Vooral in de talrijke recensies van De chipseter komen deze kenmerken naar voren.

Bibliografie

Jeugdboeken

Het jongetje van chocola. Met illustraties van Karel Hoet. Hasselt, Heideland-Orbis, 1969.

Pardon op reis. Met illustraties van Stef Vanstiphout. Lier, Van In, 1969.

Kareltje en de tovertrein. Met illustraties van Roland Vandenbussche. Hasselt, Heideland-Orbis, 1970.

Koen Ukkepuk en de oude telefoon. Met illustraties van Lode Mols. Hasselt, Heideland-Orbis, 1970.

Kas Houzee en de goochelaar; Kas Houzee en de

[pagina 5]

inbreker; Kas Houzee en Remi Do. Met illustraties van Leo Fabri. Hasselt, Heideland-Orbis, 1971.

Het hart van Truffeltje. Met illustraties van A. Goossens. Averbode, Altiora, 1971.

Bram Kabaal en de trappelton. Met illustraties van Ida Moors. Hasselt, Heideland-Orbis, 1972.

Pardon bij de mensen. Met illustraties van Stef Vanstiphout. Lier, Van In, 1972.

Antje helpt een handje. 24 verhalen. Met illustraties van Herman Focke, Hasselt, Heideland-Orbis, 1973.

Fluiten in het straatje-van-niks. Bussum, Van Holkema en Warendorf, 1977.

De steenkikker. Lier, Van In, 1978.

Jolleke. Lier, Van In, 1979.

Doetjes hebben sproetjes. Met illustraties van Chris Fontijn. Malle, De Sikkel, 1981 (De Uiltjes).

Gooi die zak neer. Met illustraties van Cel Overberghe. Malle, De Sikkel, 1981 (De Okapi's).

Een nieuw huis voor Grootoog. Met illustraties van Chris Fontijn. Malle, De Sikkel, 1982 (De Okapi's).

Hoera voor de muziek. Met illustraties van Chris Vandendriessche. Malle, De Sikkel, 1983 (De Okapi's).

Scheiding rechts. Leuven, Davidsfonds, 1983.

Woensdag maar vanavond niet. Antwerpen, De Vries-Brouwers, 1983.

De chipseter. Met illustraties van Michel Gruyters. Antwerpen, Manteau, 1985.

Kopjes zonder oor. Met illustraties van Michel Gruyters. Antwerpen, Manteau, 1986.

Naar China in een koffiedoos. Met illustraties van Ingrid Godon. Antwerpen, Standaard 1986.

Appels bakken bijvoorbeeld. Met illustraties van Michel Gruyters. Antwerpen, Manteau, 1987.

Lekker veel mensen. Met illustraties van André Sollie. Antwerpen, Houtekiet, 1988.

Oma Krokodil. Met illustraties van Mai Grietens. Antwerpen, Standaard, 1988.

Taartjes van glas. Met illustraties van Gerda Dendooven. Antwerpen, Houtekiet, 1989.

Over Gil vander Heyden

Aangenaam. Documentatiemappen van Vlaamse jeugdauteurs. Samengesteld door Etienne Claeys. Vlaamse bibliotheekcentrale v.z.w., jaargang 4 (1986), nr. 3.

Jan van Coillie, Gil vander Heyden. In: Schrijver gezocht. Encyclopedie van de jeugdliteratuur. Tielt, Lannoo, 1988, blz. 161-162.

23 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1990