Lexicon van de jeugdliteratuur

Jan van Droogenbroeck

door Jan van Coillie

Jan van Droogenbroeck werd geboren op 18 januari 1835 te Sint-Amands (België). Hij studeerde aan de normaalschool te Lier, waar hij onder anderen de populaire dichter Jan van Beers als leraar had. In 1854 werd hij onderwijzer; vanaf 1877 was hij ambtenaar bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken, waar hij carrière maakte in het Algemeen Bestuur van Letteren, Wetenschappen en Schoone Kunsten. Tussendoor gaf hij ook nog les als muziekleraar.

Voor zijn literaire carrière was de invloed van J.M. Dautzenberg doorslaggevend. Met zijn bundel Gedichten (1850) introduceerde Dautzenberg in Vlaanderen het esthetisch formalisme, het streven naar poëtische vormverfijning. In zijn spoor legde Van Droogenbroeck zich toe op de formeel-technische zijde van de dichtkunst. Hij experimenteerde met zoveel mogelijk vers-, rijm- en metrumvormen, waarmee hij de welluidendheid en de poëtische mogelijkheden van de Nederlandse taal wilde aantonen.

In 1866 publiceerde hij onder de schuilnaam Jan Ferguut zijn eerste bundel, Makamen en ghazelen, naar bewerkingen van Oosterse poëzie door Rückert. Ook zijn Spreuken en sproken uit 1891 zijn te situeren in de Oosterse traditie. Zijn formalisme onderbouwde hij in zijn Algemeen Nederlandsch rijmwoordenboek (1884) en in verschillende studies over het metrum. Hoewel zijn eigen poëzie vaak uitliep op acrobatische rijm- en metrumoefeningen, oefende hij een grote invloed uit op de versoepeling van de verstechniek bij veel andere dichters.

Als lid van de Koninklijke Vlaamse

Academie en van verscheidene letter- en toneelkundige maatschappijen en als medewerker aan diverse tijdschriften, speelde Van Droogenbroeck een belangrijke en actieve rol in de literaire wereld.

Zijn eerste gedichten voor kinderen verschenen in 1862 in het toonaangevende onderwijzersblad De Toekomst. In 1873 verscheen de bundel Dit zijn zonnestralen. Hij ontving voor de vermeerderde uitgave van 1894 de De Keyn-prijs. Naast dit populaire boek - in 1908 verscheen de negende druk - schreef hij voor de jeugd nog een leesmethode, vertaalde hij enkele boeken uit het Frans om op school als prijs uitgedeeld te worden, zette hij kinderliedjes op muziek en schreef hij samen met J. Blockhuys enkele toneelstukjes voor kinderen.

Werk

Van Droogenbroecks kinderpoëzie is nauw verbonden met zijn beroep als leraar. De meeste gedichten ontstonden toen hij nog in het onderwijs werkzaam was. Het openingsgedicht van zijn bundel Dit zijn zonnestralen luidt trouwens ‘Aan mijn leerlingen’. Van zijn opvoedende taak getuigt hij vooral in de afdeling ‘lesjes’, waar in de verschillende versjes het toenmalig ideaalbeeld van de goede scholier getekend wordt. De titels van de gedichten laten aan duidelijkheid niets te wensen over: ‘Opletten’, ‘De luiaard’, ‘Piet vergeet zijn gerief’, ‘Jan heeft al zijn gerief’, ‘Leerzaamheid’, ‘Goede noten’, ‘Orde’, ‘De eerste zijn’.

Om de verwerkte levenslessen stevig in het geheugen te prenten, maakt hij gebruik van trioletten, achtregelige gedichten waarvan de eerste regel gelijk is aan de vierde en de zevende, en de tweede herhaald wordt aan het slot. Hoe indringend deze vorm wel is, mag blijken uit ‘Goed gedrag’:

Herhaling is ook het belangrijkste vormprincipe in het pantoen ‘De scholier’ uit dezelfde afdeling ‘lesjes’. In de uitgave van 1894 breidde hij deze afdeling uit met nieuwe trioletten en enkele spreuken. Een opvallend nieuw gedicht is er ook: ‘Ei, en ij’, waar Van Droogenbroeck een knap staaltje geeft van zijn rijmvirtuositeit om de spellingsregels aan te leren.

Naast deze ‘lesjes’ bevat de bundel ook ‘liedjes’ en ‘stukjes’, en vooral in deze genres ligt Van Droogenbroecks oorspronkelijkheid. Het plezier in het vormspel verdringt er de belering. De liedjes stralen enthousiasme en vrolijkheid uit, het zijn ‘vreugdezonnestralen’, om een term uit ‘Aan mijn

leerlingen’ te gebruiken. Uitroepen en woorden als ‘verheugd’, ‘vroolijk’ en ‘blij’ komen overvloedig voor.

De liedjes zijn duidelijk bedoeld om door kinderen in een groep gezongen te worden. Vandaar het overheersende wij-standpunt. De meeste liedjes bezingen de natuur, maar ook enkele beroepen, dieren en het kinderspel komen aan bod. De versvorm wordt soepel en gevarieerd gehanteerd, wat af en toe gepaard gaat met ritmeversnellingen en rijmspel, zoals in ‘Vlinderlied’ of ‘Het lied van de leeuwerik’.

Vooral in zijn ‘stukjes’ creëert Van Droogenbroeck ruimte voor zijn taalcreativiteit. De meeste zijn beschrijvende of verhalende tafereeltjes met dieren en kinderen in de hoofdrol. De vernieuwende aanpak manifesteert zich vooral op het vlak van klank en ritme. De invloed van de makame, een Oosterse verhalende dichtvorm die een onbegrensde vrijheid op het vlak van het rijm toelaat, leidt soms tot een explosief en vrij gebruik van ketting- en klinkerrijm, alliteratie en klanknabootsing. Gepaard met een beweeglijk ritme levert dit af en toe opvallend ‘moderne’ kinderpoëzie op, zoals mag blijken uit volgend citaat uit ‘De muis’:

Stukjes als ‘Minnekepoes en Baron’, ‘De molen’ of ‘Het kind en de kat’ zijn in een vergelijkbare vorm geschreven. In sommige gedichtjes verwerkt Van Droogenbroeck ook wat humor, zoals in ‘Onze kat’, waarin de poes vlucht met de melkpot op haar kop. In weer andere maakt hij gebruik van de raadselvorm als speels element.

Opvallend vrij van vorm zijn de - vertaalde - fabels die hij in de vermeerderde uitgave opneemt. Als fabels bevatten ze wel een les, maar die wordt op een speelse en vooral prettig klinkende manier meegegeven.

Een aparte plaats binnen de stukjes wordt ingenomen door de twee pantoens ‘Het zieke broerken’ en ‘De ledige plaats’, waarin deze bijzondere versvorm de emotionaliteit versterkt.

Met deze vernieuwende versvorm oefende Van Droogenbroeck een onmiskenbare invloed uit op verscheidene andere dichters voor kinderen als T. Sevens, P.A. De Vos, E. Hiel en J. Stinissen. Ongetwijfeld onder-

schreven ze ook zijn visie op goede kinderpoëzie zoals hij die uitdrukte in De Toekomst in 1875: ‘Een kinderdicht moet volkomen goed zijn of het deugt volstrekt niet; goed van opvatting, dit is gezien met klare, onbevooroordeelde kinderoogen; goed van gevoel, d.i. gevoeld met een natuurlijk teeder maar niet versleten hart, een kinderhart; goed van uitdrukking, d.i. gedicht door eenen dichter, die de taal voor zijn onderwerp en voor zijn publiek weet te berekenen, zonder de poëzie in het minste te schaden.’

Waardering

Dit zijn zonnestralen werd opvallend positief onthaald. Geen enkel Vlaams kinderboek uit de negentiende eeuw kreeg zoveel aandacht. De Toekomst, Nederlandsch Museum en Le Progrès wijdden er zelfs heuse artikelen aan, iets wat nog geen kinderboek in Vlaanderen overkomen was. Dr. Heremans noemt in het Nederlandsch Museum (1874) vele van de gedichtjes ‘pareltjes van het helderste water’, hoewel hij de stijl hier en daar te gekunsteld vindt. De opvallendste bespreking kwam van de Nederlander L. Leopold, oorspronkelijk verschenen in De Schoolbode van Groningen en overgenomen door De Toekomst. Hij noemt de verschijning van het boek een merkwaardig feit en de auteur een merkwaardige persoonlijkheid en hij vervolgt: ‘Zoodra Van Droogenbroeck's Zonnestralen ook schijnen in de kinderharten aan de overzij der Schelde kan men den dichter eene eereplaats naast Goeverneur en Heye niet weigeren.’

Algemeen werden Van Droogenbroecks frisse vorm en vooral de ‘behendige’ manier waarop hij lesjes verwerkt, geprezen. Omwille van die kwaliteit zal A. Cornette hem in 1887 boven Van Duysse plaatsen.

De unieke positie van de bundel wordt ook weerspiegeld in de talrijke schoolboekjes die eruit citeren; in de speciale vermelding in de juryverslagen van de Staatsprijs voor Vlaamse Letterkunde (1870-1874 en 1890-1894) en in de opvallende aandacht - als enige kinderboek - in de Geschiedenis der Vlaamsche Letterkunde (1910) van Coopman en Scarpé.

Bibliografie

27 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1991