Lexicon van de jeugdliteratuur

Mark Twain

door Ineke Haykens

Mark Twain werd onder de naam Samuel Langhorne Clemens op 30 november 1835 in Missouri geboren. Het grootste deel van zijn jeugd bracht hij door in het stadje Hannibal aan de Mississippi. Hij was de jongste van zes kinderen. Zijn vader had rechten gestudeerd, maar was boer, handelaar en vredesrechter. Zijn vader was een vrijdenker, zijn moeder verzette zich tegen elke godsdienstige invloed. Dit maakte dat Twain later een levensfilosofie aanhing van het rationeel individualisme. Toen Samuel twaalf jaar was, stierf zijn vader. Hij moest van school om geld te gaan verdienen. Als dertienjarige ging hij bij de krant van zijn broer werken. Daar schreef hij zijn eerste satirische stukjes. Toen hij achttien werd ging hij zwerven; hij werkte onder andere als zetter aan de oostkust en in het westen. In 1857 was hij van plan naar Zuid-Amerika te gaan om daar fortuin te zoeken, maar hij liet dat plan varen en werd loods op de Mississippi. Daar bleef hij vier jaar. Toen de Burgeroorlog uitbrak werd hij verslaggever. Hij nam het pseudoniem ‘Mark Twain’ aan. Het is een loodskreet en betekent ‘twee vadem diep’. In 1870 trouwde hij met Olivia Langdon. In 1871 gingen zij in Hartford, Connecticut wonen. Zij behoorden daar tot een grote kring van wetenschappers en kunstenaars. Ook Harriet Beecher Stowe behoorde tot die groep. De uitgeverij die hij begonnen was, ging in 1894 failliet, zodat hij zijn hele kapitaal verloor. De laatste jaren van zijn leven besteedde hij aan het schrijven van zijn autobiografie. Hij overleed op 21 april 1910 in Redding, Connecticut.

Werk

James H. Fraser schrijft dat eind negentiende, begin twintigste eeuw een type boek ontstond dat het ‘coleur local’-verhaal genoemd werd. De kern van deze boeken werd gevormd door de weergave van de realiteit. Er bestond een nauw verband tussen ruimte, plot en personen. Volgens Fraser gaven de verhalen een conservatief en traditioneel beeld van het leven in Amerika. De grootste Amerikaanse schrijver van het realistische avonturenboek in deze periode was Mark Twain. Hij beschreef het leven aan de Mississippi voor de Burgeroorlog. Veel avonturen uit zijn boeken beleefde hij zelf. De verhalen waarin hij zijn jeugdherinneringen verwerkte verschenen in 1876 (The

adventures of Tom Sawyer), 1883 (Life on the Mississippi) en 1884 (The adventures of Huckleberry Finn). Uit dezelfde tijd stamt The Prince and the Pauper (1881). In 1894 en 1896 verschenen respectievelijk Tom Sawyer Abroad en Tom Sawyer Detective.

Zowel in De avonturen van Tom Sawyer als in De avonturen van Huckleberry Finn beschrijft Twain de menselijke, culturele en geografische invloeden op het leven van jongens in een bepaalde periode van de Amerikaanse geschiedenis. Twains personen bezitten zowel goede als minder goede karaktereigenschappen.

De avonturen van Tom Sawyer

Dit boek beschrijft de jeugd van de held in St. Petersburg, een dorpje aan de Mississippi. Tom woont samen met zijn broertje Sid bij tante Polly. Hij is een nogal opstandige jongen. Samen met zijn vrienden, Joe Harper en Huckleberry Finn, de zoon van de dorpsdronkaard, verdwijnt hij naar een eilandje waar zij als piraten leven. Men denkt dat de jongens dood zijn. Ze komen net op tijd terug om hun eigen begrafenis bij te wonen.

Tom en Huck zijn ook getuige van een moord op het kerkhof. Tom zorgt er uiteindelijk voor dat de schuldige bestraft wordt. Aan het eind van het boek worden Tom en Huck rijk. Ze hebben een schatkist ontdekt die in het bezit van de moordenaar Injun Joe was.

In De avonturen van Tom Sawyer wordt de morele code van kinderboeken uit het begin van de negentiende eeuw verworpen. Volgens deze code moesten door het woord, het voorbeeld, ondeugden bestreden en deugden aangekweekt worden. Men ging hierbij uit van de opvatting dat het zedelijke leerbaar is. Volgens die maatstaven was Tom volslagen amoreel. Zijn morele moed komt voornamelijk voort uit eigenbelang. Zo biecht hij uiteindelijk op wie de moordenaar is, omdat hij door vreselijke nachtmerries geplaagd wordt.

In eerste instantie had het boek geen succes. De kritieken waren wel gunstig, maar het verkocht niet goed. Later werd het veelvuldig herdrukt.

De avonturen van Huckleberry Finn

Dit boek is het vervolg op Tom Sawyer. Twain was er al in 1876 aan begonnen. Aan het eind van Tom Sawyer krijgen Tom en Huck een grote som geld. Hucks geld wordt belegd en aan het begin van de De avonturen van Huckleberry Finn woont Huck in het huis van weduwe Douglas. Zij behandelt hem goed, maar Huck voelt zich niet vrij in zo'n beschaafde omgeving. Hij doet afstand van zijn fortuin, maar wordt door zijn dronken vader ontvoerd en naar een hut op een eiland gebracht. Hij ontsnapt en zakt op een vlot de Mississippi af. Hij is dan in gezelschap van Jim, een ontsnapte negerslaaf. Ze hopen Cairo in Illinois te bereiken. Langs de Ohio-rivier kunnen ze dan de vrije staten bereiken. Daar is Jim veilig. Maar ongewild zakken ze steeds verder naar het zuiden af, dieper de slavernij in. Ze krijgen gezelschap van twee oplichters. Deze verkopen Jim voor veertig dollar. Huck staat net op het punt Jim te redden als hij Tom Sawyer weer ontmoet. Deze bezoekt zijn familie in het Zuiden. Tom bedenkt een waanzinnige reddingsactie, alleen om het avontuur. Pas als Jim bevrijd is, vertelt Tom dat zijn eigenares, miss Watson, overleden is. In haar testament geeft ze Jim zijn vrijheid terug. Het hele ontsnappingsplan was dus overbodig. Huck gaat bij Silas Phelps en zijn vrouw wonen, maar aan het eind van het boek geeft hij aan dat hij toch weer van plan is uit dit beschaafde leven te ontsnappen.

De eerste reacties waren vijandig. Het tijdschrift Life viel het boek aan om de ‘ruwe, vervelende pretjes’. Het tijdschrift vond het boek absoluut ongeschikt voor kinderen. Louise M. Alcott zei: ‘Als Clemens onze onschuldige jongens en meisjes niets beters te vertellen heeft, kan hij beter ophouden voor hen te schrijven.’ Velen waren woedend over het feit dat de schrijver Hucks pijproken blijkbaar goedkeurde. Ook wordt in het boek flink veel whisky gedronken. Ondanks alle kritieken verkocht het boek goed.

De prins en de bedelknaap

Het verhaal speelt in Engeland in het midden van de zestiende eeuw, in de tijd van de toekomstige koning Edward VI. Prins Edward heeft een dubbelganger, de bedelknaap Tom Canty. Zij ruilen van plaats en de situatie loopt wat uit de hand. Edward blijft de rol van bedelknaap lange tijd vervullen. Zo komt hij in aanraking met de slechte manier waarop de armen worden behandeld. Hij ziet hoe groot de verschillen tussen arm en rijk zijn. Tegen de tijd dat hij zijn ware identiteit kan aantonen en tot koning gekroond wordt, is zijn gevoel voor rechtvaardigheid sterk verbeterd.

Waardering

Vaak is de vraag gesteld of de boeken van Twain racis-

tisch zijn. Vooral tegen De avonturen van Huckleberry Finn werd rond 1980 in Amerika veel geprotesteerd vanwege zijn afschildering van zwarte mensen. Diegenen die vonden dat Huckleberry Finn verboden of herschreven zou moeten worden, wijzen op het veelvuldig gebruik van het woord ‘nigger’ en op de verschillende gelegenheden waarbij de zwarte Amerikanen eerder als stereotypen dan als individuen worden beschreven.

Twain zou dit wel ironisch hebben gevonden. In de jaren rond 1880 werd hij ervan beschuldigd te ver te gaan in de zaak voor gelijkheid en rechtvaardigheid. Verdedigers van Twain voeren aan dat er duidelijk sprake is van satire in zijn zogenaamde racistische taalgebruik. Satire gericht op de lezer die instemt met het stereotype beeld.

Ook Nederlandse recensies waren niet alleen maar lovend. De Idil-Gids gaf als commentaar op Tom Sawyer en Huckleberry Finn: ‘Wij zullen aan een dergelijk klassiek-geworden en waardevol boek andere en ruimere maatstaven moeten aanleggen dan aan een in onze tijd verschenen kinderboek. Wij zouden het in handen willen geven aan alle veertienjarigen uit enigszins ontwikkeld milieu, en dan liefst met wat toelichting door de opvoeders’ en ‘De bewerking van P. Zeeuw J. Gzn. heeft in Huckleberry Finn geen grotere paedagogische waarde gegeven aan Huck's leugenverhalen, Tom Sawyer's fantasterijen en het ruwe wereldje dat in dit boek geschilderd wordt’. En de Volksontwikkeling gaf het volgende commentaar op dezelfde boeken: ‘Het zijn al deze elementen die dit boek uit 1876 terecht hebben gestempeld tot een klassiek jongensboek, de godsdienstige bezwaren tegen verschillende passages ten spijt’ en ‘Dit boek geeft een uitstekend tijdsbeeld. De slechte sociale toestanden met name het negerprobleem worden onverbloemd weergegeven. Het ongepaste gebruik van Gods naam en het vermelden van enkele wreedheden kunnen als bezwaar gezien worden’.

Bibliografie

25 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1991