Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Pamela Lyndon Travers

door Moonje Reitsma

Pamela Lyndon Travers is in 1906 in Queensland, Australië, geboren als dochter van een Schotse moeder en een Ierse vader. Ze krijgt samen met haar zusje thuis les en gaat pas later gewoon naar school. Ze groeit op met de verhalen van haar vader, Ierse geschiedenis, Keltische verhalen en legenden. Hij is een melancholieke man die, als hij een borrel op heeft, de hele Ierse geschiedenis met al de treurige veldslagen zelf beleeft. Haar moeder is een opgeruimde vrouw met veel fantasie. Er zijn weinig boeken in huis, wel de grote klassieken, Shakespeare, Tennyson, Ierse poëzie, Beatrix Potter en nog een paar.

Als kind schrijft ze al gedichten, verhalen en toneelstukken. In 1920 gaat ze naar Engeland waar ze later medewerkster wordt van The Irish Statesman waar toendertijd de beroemde Ierse dichter Georges Russel redacteur van was. Ze is erg geïnteresseerd in toneel, treedt op als actrice en danseres, maar schrijven gaat zo'n grote plaats innemen dat ze al het andere er voor laat schieten.

P.L. Travers is aan diverse Amerikaanse universiteiten gastdocente geweest en gaf colleges over sprookjes, mythe en folklore. Er is een P.L. Travers Foundation in Amerika waar later al haar geschriften en correspondentie naar toe gaat. Er is ook een roos genoemd naar Maria Poppins.

Werk

P.L. Travers is eigenlijk de eerste auteur van kinderboeken van een nieuw, grotendeels Brits genre, dat op een geheel nieuwe manier het gangbare patroon van sprookjes en fantasie doorbreekt. Binnen het kader van het gewone, alledaagse leven, hier een huishouden met kinderen, gebeuren allerlei wonderbaarlijke, sprookjesachtige dingen, zonder dat de gewone gang van zaken daardoor wordt beïnvloed. Maria Poppins kon nergens anders ontstaan dan in het Angelsaksische taalgebied, waar het sprookjesachtige element nog sterk vertegenwoordigd is, en waar ook de processen in de natuur nog altijd zo'n belangrijke rol spelen.

‘Magie en mystiek,’ schrijft ze, ‘vormen een deel van het gewone leven, mogen echter nooit worden verklaard. Als je voor kinderen schrijft, schrijf je eigenlijk maar voor één kind, het kind dat je zelf bent geweest, nee, dat je nog bent. Wie geen verborgen kind in zich heeft, is voor zijn tijd gestorven. Bovendien is fantasie een hoogst persoonlijke ervaring van het kind, misschien wel de enige belevenis die echt van hemzelf is.’

Zodra Maria Poppins verscheen,

[pagina 2]

bleek het boek een enorm succes te zijn. Het werd al spoedig in andere talen vertaald en de schrijfster kreeg uit de hele wereld brieven van kinderen, die haar schreven hoe ze genoten hadden. Een jongetje schreef dat hij zo opgewonden was door het idee dat Maria Poppins echt langs de trapleuning naar boven kon glijden, dat hij daar aldoor aan moest denken als hij gewoon ‘sloom’ de trap op liep.

Vrij snel na het verschijnen van de boeken wilde Walt Disney er een film van maken, wat P.L. Travers weigerde. Ze had het idee dat de boeken eerst wortel moesten schieten, omdat anders het beeld van Maria Poppins overspoeld zou worden door het filmbeeld. Later stemde zij toch toe onder bepaalde voorwaarden. De film moest zich aan het einde van de vorige eeuw afspelen, omdat juist in een film met het visuele beeld, moderne kleren al te spoedig gedateerd zouden zijn. Bovendien moesten de opbrengsten van de premières in Amerika en Engeland afgestaan worden aan bepaalde goede doelen, voornamelijk fondsen voor gehandicapte en verwaarloosde kinderen. Hoewel ze zelf vindt dat de film Maria Poppins slechts in de verte lijkt op de echte, vond ze het interessant om mee te maken in welke mate boeken veranderen als ze worden aangepast aan een ander medium. Magie wordt onvermijdelijk trucage. Ze vindt de film echter een aardig amusement met eigen verdiensten. En voor de liefhebbers blijft immers de echte Maria Poppins bestaan.

Maria Poppins

De hiervoor beschreven combinatie van het gewone, alledaagse leven en magie is de grondtoon van de Maria Poppins-serie. Maria Poppins die geheimzinnige Engelse kinderjuffrouw die door de oostenwind naar het huis van de familie Banks wordt geblazen, met in haar ene hand haar trijpen tas en in haar andere een paraplu met papegaaiekop, is een figuur met veel kanten. Uiterlijk is ze net een ouderwetse houten pop met kraaloogjes, een wipneus, glimmend haar en een klein mondje. Ze staat stijf van properheid, ordelijkheid en gezag. Maar ze is ook een wezen dat ‘over de rand van de wereld kan kijken’ en recht in de hoofdjes van de kinderen Banks, Jannie en Michiel, de tweeling en later de baby.

Het is vanaf het begin duidelijk dat Maria Poppins niet zal blijven. Ze slaapt niet voor niets op een veldbed en houdt haar bezittingen in haar tas, hoewel de kinderen nooit de kans krijgen om te zien wat er in zit. Wel alles wat nodig is, zelfs een thermometer als ze ziek zijn. Er gebeuren allerlei wonderbaarlijke dingen door Maria Poppins. De kinderen leren van haar waar ze voor moeten zorgen en juist door de wonderbaarlijke avonturen begrijpen ze het gewone leven beter, zonder het te willen ontvluchten. Maria Poppins houdt zich aan haar woord. Als ze aan het einde van het eerste deel weggaat, staat er op het portretje dat ze aan Jannie geeft - au revoir - en ze komt ook terug. Aan het einde van het tweede boek neemt ze een retourtje voor de

[pagina 3]

draaimolen, en weer komt ze terug. Na het derde deel echter is ze voorgoed verdwenen. De vierde en vijfde Maria Poppins' boeken spelen zich dan ook af binnen de tijd van de eerste drie delen. Dat is ook het geval met het kookboek. P.L. Travers vindt dat Maria Poppins niet heen en weer kan blijven vliegen, en bovendien is drie een magisch getal. De boeken zijn op een soort vanzelfsprekende manier gezellig geïllustreerd door Mary Shepard.

Onze vriend Monkey is wel het tegenbeeld van Maria Poppins. Waar Maria Poppins orde schept, veroorzaakt Monkey juist wanorde, chaos. Monkey, de aap, is gebaseerd op de apegodheid Hanuman. Hij doet zijn uiterste best om de mensen die hem hebben geadopteerd te helpen, maar het gevolg is rampzalig.

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

Moscow Excursion (1935), Aunt Sass (1941), Ah Wong (1943), In search of the Hero (1970).

Onvertaalde kinderboeken

Happy even after (1940), I go by land, I go by sea (1941), The fox at the manger (1963), Mary Poppins from A to Z (1963), About Sleeping Beauty (1975). Samen met Maurice Moore-Betty: Mary Poppins in the kitchen, a cookery book with a story (1975).

In het Nederlands vertaalde kinderboeken

Mary Poppins (1934): Maria Poppins. Vertaald door A.C. Tholema. Met illustraties van Mary Shepard. Hulshorst, Van Breda, 1951.

Mary Poppins comes back (1935): De halsketting van Maria Poppins. Vertaald door Kees de Bree en Annelies de Bree. Met illustraties van Mary Shepard. Amsterdam, Ploegsma, 1978.

Friend Monkey (1972): Onze vriend Monkey. Vertaald door Monique Thijssen. De Bilt, De Fontein, 1974.

Over Pamela Travers

Bettina Hürlimann. Europäische Kinderbücher in drie Jahrhunderten. Zürich, 1963.

2 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1983