Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Mary Tourtel

door Koos Schulte

Mary Tourtel werd op 28 januari 1874 als Mary Caldwell geboren in Canterbury als dochter van de glasontwerper, -restaurateur Samuel Caldwell. Ze doorliep de Simon Langton meisjesschool en bezocht vervolgens de Sidney Cooper Kunstacademie, waar ze van Engelands meest vooraanstaande veeschilder - Thomas Sidney Cooper - les kreeg in het schilderen van landschappen en dieren.

Mary Caldwell trouwde met Herbert Tourtel, onderredacteur van de Daily Express. Toen Lord Beaverbrook deze krant vlak na de Eerste Wereldoorlog populairder wilde maken, benaderde hij Mary Tourtel, omdat zij tussen 1897 en 1904 enkele succesvolle rijmpjesboeken had gemaakt. Samen met haar man creëerde ze een alleraardigst beertje dat zij Rupert doopte. Op 8 november 1920 verscheen de eerste aflevering in de Daily Express. Bruintje Beer (zoals Rupert in het Nederlands door het leven gaat) werd meteen een enorm succes. Al gauw was zijn populariteit zo groot, dat de oplage van de krant met sprongen omhoog ging. Toen Rupert's League werd opgericht, een soort Bruintje Beer-fanclub, telde deze na enkele jaren een miljoen leden.

Mary Tourtel heeft tussen 1920 en 1935 achtennegentig verhalen getekend, die niet allemaal in het Nederlands vertaald zijn. In 1935 ging haar gezichtsvermogen zo hard achteruit dat zij zich terug moest trekken. Uiteindelijk werd ze blind.

Op 15 maart 1948 overleed Mary Tourtel in Canterbury op 74-jarige leeftijd.

Werk

Mary Tourtel was een bescheiden vrouw. Haar grote hartstocht was tekenen; ze had altijd een

[pagina 2]

schetsboekje bij zich. Ze heeft veel gereisd door Europa, Afrika, Azië en India, waar ze een grondige studie maakte van de verschillende soorten landschappen. Vliegen vond ze een heerlijke sensatie. In de Bruintje Beer-verhalen komen dan ook zowel vliegtuigen als een grote verscheidenheid aan landschappen voor.

Mary Tourtel beheerste de compositie van het beeldvlak, hoewel haar stijl statisch is. Ze wist de juiste sfeer te treffen door haar figuren in een uiterst afgewogen compositie te plaatsen; een landschap kan bij haar van een prachtig gesuggereerd perspectief zijn, door summiere arcering en een authentieke entourage. Het boze dient zich vaak schijnheilig aan, maar weldra blijkt het tegendeel en krijgt het verhaal een ander wending.

De Bruintje Beer-verhalen van Mary Tourtel zijn te verdelen in twee soorten. Ten eerste zijn er de korte avonturen, die zich dicht bij huis afspelen. Beppo de aap die kattekwaad uithaalt, Bullie Mops die naar de tandarts moet, enzovoort. Daarnaast zijn er de lange verhalen: Bruintje verlaat de ouderlijke woning, komt terecht in een totaal onbekende omgeving en allerlei gevaren doemen op.

Toen Mary Tourtel met de serie moest stoppen, werd de strip dertig jaar lang voortgezet door de tekenaar Alfred Bestall. Uit eerbied voor het werk van Mary Tourtel signeerde hij zijn tekeningen niet. Tussen de beide Bruintje Beer-tekenaars zijn grote verschillen. Bruintje is in het werk van Mary Tourtel meestal een klein figuurtje in een grote omgeving, terwijl het bij Bestall net andersom is. De omgeving is in de verhalen van Mary Tourtel zeer bepalend; zo huizen er boze figuren in het landschap, kwaadaardig doordat hun omgeving ermee geladen is. Bij Bestall is die samenhang er niet. Alfred Bestall tekende de figuurtjes minder stijf dan Mary Tourtel. Bestall tekende per tekstaflevering twee kleine plaatsjes, terwijl Mary Tourtel per aflevering één tekening maakte. Nadat de man van Mary Tourtel in 1931 was overleden, werd de strip somberder; het laatste sprankeltje humor verdween. Toch won de strip aan kracht en geladenheid.

Toen Marten Toonder van 1934 tot 1938 voor het Nieuwsblad van het Noorden de tekststrip Thijs IJs maakte, heeft hij zich zowel qua vorm als inhoud duidelijk laten inspireren door Mary Tourtels Bruintje Beer.

Waarschijnlijk heeft Herbert Tourtel de teksten van de Bruintje Beer-verhalen geschreven. De Engelse tekst vertoont overeenkomsten met de klassieke balladevorm en de Engelse nursery. Ook bevatten de verhalen veel sprookjesmotieven. Vanaf het moment dat Alfred Bestall Bruintje Beer van Mary Tourtel overnam, verdween de pseudo-klassieke balladetekst. De stijl werd gewoner.

[pagina 3]

Mevrouw Frankfort verzorgde jarenlang de bewerkingen van de Rupert Bear-verhalen in het Nederlands. Haar tekst is vaak prozaïsch.

Bruintje Beer verscheen in 1929 voor het eerst in het Algemeen Handelsblad. Later namen ook het Leeuwarder Nieuwsblad, het Nieuwsblad van Friesland, Hepkema's Courant, het Nieuwsblad van het Noorden en De Tijd de strip over.

De boekuitgaven

Tussen 1930 en 1943 verschenen bij het Algemeen Handelsblad 25 oblong boeken met Bruintje Beer-stripverhalen. Bij deze verhalen is de chronologie volkomen zoek; vroege en late verhalen zijn door elkaar gepubliceerd. Het Nieuwsblad van het Noorden gaf dezelfde delen uit, alleen verschilde de kleur van de kaften soms. In Leeuwarden gaf Hepkema de deeltjes na de oorlog uit in een afwijkend formaat (12 × 16 cm). Deze boekjes hadden eveneens een geweldig succes.

In het begin van de jaren zeventig heeft het Algemeen Handelsblad in samenwerking met EF & EF b.v. Thorn de reeks herdrukt. In het begin van de jaren tachtig bracht EF & EF een serie van acht luxe deeltjes uit, die nauwe-

[pagina 4]

lijks succes had. De spelling was voor een deel verouderd, het drukwerk was van matige kwaliteit en de prijs was relatief hoog.

In 1987 startte Donald Duck een herdruk van de Bruintje Beer-verhalen van Alfred Bestall, later gevolgd door enkele avonturen van Mary Tourtel. De presentatie was gewijzigd. Thom Roep bewerkte de verhalen tot makkelijk leesbare stripverhalen met tekstballonnen. Bovendien werden de verhalen ingekleurd. Nadat één album verschenen was, verbrak het Engelse stripsyndicaat Express Newspapers de verbintenis, zodat er een einde kwam aan deze gemoderniseerde herdrukken.

Bruintje Beer nu

In Engeland is het overgrote deel van de Bruintje Beerstripverhalen nog leverbaar in zowel gekleurde als ongekleurde edities. Ieder jaar wordt een Bruintje Beerjaarboek, een zogenaamde Rupert Annual, uitgebracht. Nadat Bestall in 1965 was gestopt met de Bruintje Beer-strip, kwamen er andere tekenaars: Alex Cubie en John Harrold, die de strip voortzetten. Deze lichting Bruintje Beer-illustratoren heeft de strip nieuwe impulsen gegeven.

Sedert Paul McCartney in 1985 ter gelegenheid van Bruintjes 65e verjaardag een tekenfilm liet maken om zijn song ‘We all stand together’ extra aandacht te geven, is de belangstelling voor Bruintje Beer als filmheld toegenomen.

In Canterbury kan de geïnteresseerde in het werk van Mary Tourtel een speciale route volgen langs alle plaatsen die een belangrijke rol hebben gespeeld in haar leven.

Bibliografie

Bruintje Beer

De heruitgave op oblongformaat in 23 delen, zoals die in het begin van de jaren zeventig verscheen bij het Algemeen Handelsblad n.v. Amsterdam in samenwerking met EF & EF b.v. Thorn, bevat de in ons land bekendste Bruintje Beer-avonturen van Mary Tourtel. Zowel nummering als samenstelling van de delen komen niet overeen met vooroorlogse bundelingen. Hieronder staat naast de titel het jaar van publikatie in de Daily Express aangegeven. Verhalen van Bestall worden niet vermeld.

Serie 1: Bruintje Beer en de Gulzige Prinses (1934); Bruintje Beer en de Zwarte Ridder (1935).

Serie 2: Bruintje Beer in Dromenland (1923); Bruintje Beer en de Zeerovers (1934).

Serie 3: Bruintje Beer en de Koppige Prinses (1929); Bruintje Beer en de Zwarte Poes (1932).

Serie 4: Bruintje Beer en de Kleine Prins (1924); Het avontuur met de vliegmachine (1933).

Serie 5: Bruintje Beer en Willie Veer (1932); Bruintje Beer en het mannetje in het groen (1924); Bruintje Beer op school (1933).

Serie 6: Bruintje Beer en Spikkel, de Wonderpony (1933); Bruintje Beer en de Toverparaplu (1934).

Serie 7: Bruintje Beer en Beppo, de Aap (1930); Bruintje Beer en de Toverfluit (1930); Bruintje Beer en de Witte Ridder (1924).

Serie 8: Bruintje Beer en Prins Humptie-Dumptie (1931); Het bezoek van Beppo, de Aap aan Bruintje Beer (1931); Bruintje Beer beoefent de Wintersport (1932).

[pagina 5]

Serie 9: Bruintje Beer gaat logeren (1931); Bruintje Beer wordt winkelbediende (1926); Bruintje Beer gaat uit met Wim Das en Freddie Snuit (1929).

Serie 10: Het avontuur van Bruintje Beer en kleine Net (1926); Bruintje Beer's boodschap aan het kerstmannetje (1931).

Serie 11: Bruintje Beer in het geheimzinnige bos (1928).

Serie 13: Bruintje Beer en de oude Zeemijnheer (1926); Bruintje Beer en de Toverhoed (1926).

Serie 16: Bruintje Beer's vliegtocht (1929); Bruintje Beer en de wolf (1924); Bruintje Beer maakt een uitstapje naar de bergen (1929).

Serie 17: Bruintje Beer en de Toverspeelgoedmaker (1922); Bruintje Beer en de Wonderschoenen (1931).

Serie 18: Bruintje Beer en Bullie Mops op de Hagedoorn-hoeve (1930); Bruintje Beer wordt gestolen (1930).

Serie 19: Bruintje Beer en Bullie Mops (1927); Beppo, de aap, als logé van Bruintje Beer (1929); Bruintje Beer en de verjaardagstaart (1934).

Serie 20: Bruintje Beer maakt een wandeltocht (1932); Bruintje Beer en zijn lievelingsaap (1933).

Serie 21: Bruin's grote reis (1924); Bruintje Beer en de Kerstboom-Feeën (1929); Bruintje Beer en Wim Das uit picknicken (1929).

Over Mary Tourtel en Bruintje Beer

Kees Kousemaker, Maria Willems, Strip voor strip. Amsterdam, De morsige roerganger, 1970.

Cornelius Rogge, B.B. 50 jaar. In Stripschrift, jaargang 4 (1970), nr. 18, blz. 6-11.

Kees en Evelyn Kousemaker (sam.), Wordt Vervolgd. Utrecht, Het Spectrum, 1979.

George Perry, Alfred Bestall, A Bear's Life, Rupert. Londen, Pavilion Books Limited, 1985.

Oude strip Bruintje Beer in nieuw jasje. In: Leeuwarder Courant, 31-10-1987.

Thom Roep, Hoe het allemaal begon... In: De avonturen van Bruintje Beer. Haarlem, Oberon, 1989.

30 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1992