Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Marije Tolman

door Tine Verachten

Marije Tolman werd geboren in 1976 in Beuningen, vlak bij Nijmegen. Ze is de dochter van kunstenaar Ronald Tolman. Als kind woonde ze op een boerderij, samen met haar zus en ouders. Ze tekende en knutselde vaak in het atelier van haar vader. Het gezin had het niet altijd makkelijk: het beroep van haar vader bood geen garantie voor een stabiel inkomen. Daarom koos Marije als studie een kunstzinnige richting waarvan ze dacht dat die wel zou leiden tot een vaste baan. Ze studeerde Grafisch en Typografisch Ontwerpen aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunst in Den Haag en Illustration and Design aan het Edinburgh College of Art in Schotland. Na haar studie werkte ze enige tijd in Italië als vormgever bij een grafisch ontwerpbureau.

Sinds 2004 is ze fulltime illustratrice van kinderboeken. Ze woont in Den Haag en heeft twee kinderen. Haar boeken werden uitgebracht in tien verschillende landen, waaronder de Verenigde Staten, Mexico, Zuid-Afrika, Brazilië, Duitsland, Italië en Spanje. Voor haar illustraties in Mejuffrouw Muis en haar heerlijke huis van Elle van Lieshout en Erik van Os ontving ze in 2008 een Vlag en Wimpel van de Penseeljury. De boomhut, een prentenboek dat ze samen met haar vader maakte, kreeg de prestigieuze Ragazzi Award en het Gouden Penseel 2010. Het boek werd ook bekroond met de Bilderbuchpreis Troisdorf 2011 en de Bilderbuchpreis Vienna 2011.

Werk

Marije Tolman gebruikt wisselende technieken in haar illustraties,

[pagina 2]

zoals aquarel, potlood, krijt, gouache (plakkaatverf) en pen en inkt. Ze heeft opvallend veel dierenverhalen geïllustreerd. Haar grote voorbeelden zijn Annemarie van Haeringen en Michael Dudok. Ook de dierenillustraties van Peter Vos zijn een belangrijke inspiratiebron. Tolman is een veelzijdige illustratrice: ze wisselt vrolijk gekleurde prenten af met sobere, meer ingetogen platen en illustreert zowel prentenboeken voor de allerkleinsten als verhalen voor kinderen in het basisonderwijs.

In 2002 verscheen het eerste kinderboek met illustraties van haar hand: Tussen Mees en Mol, geschreven door Carli Biessels. Het boek geeft vijftien gesprekken weer tussen twee dieren met totaal verschillende karakters. Tolman werkte daarna nog drie keer met Biessels samen, voor Op doortocht (2004), Irah en de dieren (2006) en Geknipt (2008).

In 2004, het jaar waarin ze zich fulltime ging toeleggen op het illustreren van jeugdboeken, verzorgde ze de tekeningen in de dichtbundel Vreemd lezen van Remco Ekkers. Ze slaagde erin de wisselende gemoedstoestanden en onderwerpen van de gedichten te vatten in illustraties met pen en inkt. In hetzelfde jaar voorzag ze Douwe Das, waar ben je?, een prentenboek van Jannie van der Leer, van tekeningen vol perspectiefwisselingen en rijke, doordachte kleurschakeringen. In 2005 maakte ze prenten voor onder andere Het krijtje van Iris van der Heide, een grappig verhaal over het steeds maar opnieuw inruilen van wat je net al hebt geruild. Gewone bijzondere dagen van Sjeffie en Giraffe (2005, Lambert Fortuin) heeft, net als Irah en de dieren, aquarelillustraties in een sober kleurenpalet. De prenten in gele kleurtinten vullen de grappige conversaties tussen Sjeffie en Giraffe aan, waar de blauwe illustraties bij Irah en de dieren het boek in een dromerige sfeer dompelen. In 2006 verschenen drie boeken met illustraties van Marije Tolman: Een zusje uit een vliegtuig (Guido Bottinga), Stinkertje Stout (Margreet Schouwenaar) en Schattig (Lida Dijkstra). In 2007 en 2010 maakte Tolman zomerse, luchtige illustraties vol grappige details bij vier prentenboeken over Mejuffrouw Muis, geschreven door Elle van Lieshout en Erik van Os. De illustraties dragen wezenlijk bij aan de humor die deze boekjes kenmerkt. Haar talrijke tekeningen bij de voorleesverhalen van Koe en Haas (2008, Isabel Versteeg) geven het boek de allure van een prentenboek. In 2009 en 2010 illustreerde Tolman de verhalen van Wolf en Hond en Wolf, Hond en Kat van Sylvia Vanden Heede. De eigenschappen van de sluwe, nukkige wolf, de plichtsgetrouwe hond en de agressieve kat zijn verwerkt in de expressieve illustraties.

Haar succesvolste illustraties leverde Marije Tolman in 2009 voor De boomhut, een tekstloos prentenboek

[pagina 3]

dat ze ontwikkelde samen met haar vader, Ronald Tolman. Een ets van hem diende als achtergrond van dit verhaal. Drie jaar later kreeg hun samenwerking een vervolg met Het eiland (2012). Voor dit boek liet zij zich inspireren door sculpturen van haar vader.

In 2010 illustreerde Marije Tolman een boek uit de reeks over kleuter Robin van Sjoerd Kuyper, O rode papaver, boem pats knal! Ze trad hiermee in de voetsporen van Sandra Klaassen en Philip Hopman. Met Ensor, de grote maskerade (2011) maakte Tolman voor het eerst een boek waarin ze zowel de tekst als de illustraties voor haar rekening nam. Ze combineerde, net als voor De boomhut, verschillende technieken: ets, olieverf, gouache, aquarel, pen en inkt, potlood en pastelkrijt. Het boek maakt deel uit van een reeks uitgaven van het Gemeentemuseum Den Haag en uitgeverij Leopold rond exposities van bekende kunstenaars.

De boomhut

Haar meest succesvolle boek maakte Marije Tolman samen met haar vader. Bij elke bladzijde die je omslaat, zie je rechts steeds dezelfde boomhut. Telkens verandert de achtergrond door de seizoenen. Eerst staat de boomhut in een poolachtig, ijskoud landschap en wordt hij beklommen door een ijsbeer. Daarna komt er water, waarop een bruine beer de ijsbeer tegemoet vaart. De twee beren houden elkaar gezelschap, luieren en lezen wat. Tot het mooie weer aanbreekt en er een roze explosie van talloze flamingo's

[pagina 4]

langskomt, alsook een neushoorn die de boomhut doet sidderen en beven. Ook onder meer uilen, een pauw en twee panda's komen langs. De ijsbeer en bruine beer zijn constanten in het verhaal en blijven op het einde alleen over, wanneer de koude opnieuw opduikt.

Ronald Tolman maakte de ets van de boomhut in het onbestemde land. Hij creëerde ook de elementen die de illustraties van elkaar onderscheiden, zoals water, sneeuw en regen. Marije Tolman tekende de diverse dieren in het landschap en in de boomhut. Zelf zegt ze hierover dat ze voor het eerst schilderachtiger te werk ging, met minder lijnvoering. Een belangrijke inspiratiebron was het schilderij Het aards paradijs van Rubens en Brueghel de Oude, eveneens het resultaat van een samenwerking: ‘Ik was benieuwd of ik kon zien waar het werk van de één overging in dat van de ander. Op het schilderij staan dieren uit verschillende biotopen vredig bij elkaar: leeuwen en tijgers naast koeien en herten. In De boomhut heb ik ook beesten uit verschillende werelden samengevoegd: een bruine beer en een ijsbeer, panda's, een pauw, flamingo's. Daarnaast hebben we in ons boek geprobeerd de sfeer van zeventiende-eeuwse schilderijen op te roepen; door de etsen ontstaat de suggestie van “oud papier”.’ Hun samenwerking noemt ze ‘een gouden formule’: de één was een inspiratiebron voor de ander. Vader en dochter hebben er bewust voor gekozen om geen afgebakend verhaal

[pagina 5]

te vertellen, maar alles over te laten aan de verbeelding van de lezer, die zijn eigen verhaal kan verzinnen rond de aanknopingspunten die in de poëtische illustraties zitten.

Waardering

Een rode draad in de reacties op de illustraties van Marije Tolman is de lof voor de geslaagde humoristische details en de extra dimensie die ze met haar tekeningen toevoegt. Ze volgt niet slaafs de tekst en beeldt niet enkel uit wat in het verhaal wordt verteld. Ze geeft extra kleur aan de karakters in de verhalen, of het nu om de verbeeldingskracht van Irah uit Irah en de dieren gaat of om de dieren uit de reeks van Mejuffrouw Muis of Wolf en Hond en Wolf, Hond en Kat. In het rapport bij de toekenning van een Vlag en Wimpel aan Mejuffrouw Muis en haar heerlijke huis verwoordde de jury het als volgt: ‘Marije Tolman heeft een bijzondere manier van illustreren, fijntjes en eigenzinnig. De platen in het prentenboek volgen elkaar op in een mooie ritmiek en hebben een aantrekkelijke gelaagdheid, met veel kleine grapjes en een grote dosis herkenbaarheid.’ Ook in het juryrapport bij Schattig, het boek van Lida Dijkstra dat bekroond werd met een Leespluim, wordt verwezen naar de humor in de prenten: ‘de illustraties vergroten het plezier. Zo'n knus konijnenhol als van Truuske en Tijn, daar zou je toch zelf wel willen wonen. En de laatste pagina, waarop hun kroost, twaalf stuks, zich uitleeft met onder meer het oneigenlijk gebruik van wc-pot en toiletpapier; puur pret. Er is zelfs plaats voor een hommage aan Dick Bruna's oerkonijn.’

De boomhut was een enorm succes: het boek werd opgemerkt tijdens de Children's Book Fair in Bologna en kreeg daar een belangrijke onderscheiding. Vader en dochter Tolman mochten voor dit boek nog twee buitenlandse prijzen in ontvangst nemen. Het stond tevens op de shortlist van de Gouden Uil 2010 voor jeugdliteratuur en kreeg in de Verenigde Staten een nominatie voor de Outstanding International Book List (usbby) 2011. Ook in Nederland en Vlaanderen waren de reacties enthousiast: ‘De poëtische sfeer van de etsen, de subtiliteit van de getekende dieren, de vele open plekken en de potentiële gelaagdheid van het verhaal vragen de lezer een verteller te worden. En dat is een zeldzaam fenomeen in een tijd waarin er voor kinderen zoveel kanten-klaar-vermaak is’ (Coosje Van der Pol in De Leeswelp).

Haar debuut als auteur, Ensor, de grote maskerade, kreeg eveneens een positieve ontvangst, zowel wat betreft tekst als illustraties. De Standaard omschreef het boek in als ‘een mooi huwelijk tussen Ensors schilderijen en de tedere tekenstijl van Tolman’.

[pagina 6]

Bibliografie

Geschreven en geïllustreerd door Marije Tolman

Met Ronald Tolman, De boomhut. Rotterdam, Lemniscaat, 2009.

Ensor, de grote maskerade. Amsterdam, Leopold, 2011.

Met Ronald Tolman, Het eiland. Rotterdam, Lemniscaat, 2012.

Met illustraties van Marije Tolman

Carli Biessels, Tussen Mees en Mol. Amsterdam, Van Goor, 2002.

Carli Biessels, Op doortocht. Amsterdam, Van Goor, 2004.

Remco Ekkers, Vreemd lezen, Amsterdam, DiVers, 2004.

Jannie van der Leer, Douwe Das, waar ben je? Amsterdam, Hillen, 2004.

Lambert Fortuin, Gewone bijzondere dagen van Sjeffie en Giraffe. Tielt, Lannoo, 2005.

Iris van der Heide, Het krijtje. Rotterdam, Lemniscaat, 2005.

Linda Newbery, Het voorgevoel. Rotterdam, Lemniscaat, 2005.

Margreet Schouwenaar, Stinkertje Stout. Amsterdam, Sjaloom, 2006.

Carli Biessels, Irah en de dieren. Tielt, Lannoo, 2006.

Guido Bottinga, Een zusje uit een vliegtuig. Rotterdam, Lemniscaat, 2006.

Lida Dijkstra, Schattig. Rotterdam, Lemniscaat, 2006.

Elle van Lieshout en Erik van Os, Mejuffrouw Muis in het ziekenhuis. Rotterdam, Lemniscaat, 2007.

Elle van Lieshout en Erik van Os, Mejuffrouw Muis en haar heerlijke huis. Rotterdam, Lemniscaat, 2007.

Elle van Lieshout en Erik van Os, Mejuffrouw Muis aan de Costa del Sol. Rotterdam, Lemniscaat, 2007.

Carli Biessels, Geknipt. Tielt, Lannoo, 2008.

Isabel Versteeg, Koe en Haas. Rotterdam, Lemniscaat, 2008.

Elle van Lieshout en Erik van Os, Mejuffrouw Muis krijgt muisjes. Rotterdam, Lemniscaat, 2010.

Sylvia Vanden Heede, Wolf en Hond. Tielt, Lannoo, 2009.

Syvia Vanden Heede, Wolf, Hond en Kat. Tielt, Lannoo, 2010.

Sjoerd Kuyper, O rode papaver, boem pats knal!. Rotterdam, Lemniscaat, 2011.

Over Marije Tolman

Sophia Geuze, [over Tussen Mees en Mol]. In: Nederlands Dagblad, 22-1-2003.

Hanneke van den Berg, [over Tussen Mees en Mol]. In: Noordhollands Dagblad, 27-2-2003.

Jan Van Coillie, [over Douwe Das, waar ben je?]. In: De Leeswelp, jaargang 11 (2005), nr. 1.

Peter de Boer, ‘Azef is een haas, hij heeft geen eigen hol’ - Een dierenverhaal over identiteit. In: Trouw, 8-1-2005. [over Op doortocht]

Monique Snoeijen, De dieren van Carli Biessels behouden hun instinct. In: NRC Handelsblad, 14-1-2005. [over Op doortocht]

Marja Boonstra, Met een spiegel en een bedsok. In: Leeuwarder Courant, 18-2-2005. [over Op doortocht]

Isabelle Schoepen, [over Het krijtje]. In: De Leeswelp, jaargang 12 (2006), nr. 2.

Eline Vendrickx, [over Gewone bijzondere dagen van Sjeffie en Giraffe]. In: De Leeswelp, jaargang 12 (2006), nr. 6.

Wietske Koen, Klaar leert Maandag zwemmen. In: Leeuwarder Courant, 3-3-2006. [over Het krijtje]

Bas Maliepaard, Irah begrijpt de dieren. In: Trouw, 11-11-2006. [over Irah en de dieren]

Bas Maliepaard, We willen meer weten over Yulin!. In: Trouw, 2-12-2006. [over Een zusje uit een vliegtuig]

Monique Snoeijen, Eens een schattig konijn, altijd een schattig konijn. In: NRC Handelsblad, 22-12-2006. [over Schattig]

[pagina 7]

[pagina 8]

Marja Boonstra, ‘Weg met die wolf’. In: Leeuwarder Courant, 15-7-2011. [Over O rode papaver, boem pats knal!]

Marloes Schrijvers, [over Het eiland]. In: De Leeswelp, jaargang 18 (2012), nr. 6, blz. 170-171.

Simone van Driel, ‘Daar valt de steltloper de volgende pagina binnen’. In: NRC Handelsblad, 23-3-2012. [over Het eiland]

Jaap Friso, Vader en dochter maken meer van hetzelfde. Op: www.jaapleest.nl, 1-4-2012. [over Het eiland]

Websites

www.leesplein.nl

www.leesgoedplus.nl

www.marijetolman.nl

www.villakakelbont.be

91 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2013