Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Marit Törnqvist

door Wilma van der Pennen

Marit Törnqvist is geboren op 19 januari 1964 in Uppsala, Zweden. Ze is de dochter van een Zweedse vader en een Nederlandse moeder, de schrijfster van kinder- en jeugdboeken Rita Verschuur. Het gezin verhuisde naar Nederland toen Marit vijf jaar was. Daarna werd nog iedere zomer veel tijd doorgebracht in het vakantiehuis in de Zweedse provincie Småland, zodat Törnqvist zich met beide landen verbonden voelt.

In 1982 ging zij naar de Rietveld Academie in Amsterdam. Na haar afstuderen in 1987 kon ze meteen aan de slag als illustratrice. In Zweden bleef haar werk niet onopgemerkt. Al spoedig kreeg ze de opdracht nieuwe illustraties te maken voor Een kalf dat uit de hemel viel van Astrid Lindgren, dat in Lindgrens geboortestreek, Småland, speelt. Törnqvist heeft meer verhalen van de bekende Zweedse schrijfster geïllustreerd. In 1995 werd zij betrokken bij de inrichting van Junibacken, het Astrid Lindgren-verhalenhuis in Stockholm. Op basis van de permanente tentoonstelling aldaar verscheen in 2007 het prentenboek Verhalenreis, waarbij gebruik is gemaakt van de originele ontwerpen. In Nederland maakte Törnqvist veel illustraties voor het werk van haar moeder, maar ook tekeningen bij verhalen en gedichten van onder anderen Hans en Monique Hagen, Klaas van Assen en Leendert Witvliet. In 1995 verscheen Klein verhaal over liefde, het eerste boek waarvoor zij zelf de tekst schreef.

Als kind figureerde Marit Törnqvist in een boek van haar moeder, een bundeling brieven die zij elkaar schreven over de dingen die de toen tienjarige Marit bezighielden. Deze

[pagina 2]

brieven werden gepubliceerd in het tijdschrift Ouders van Nu, en zijn in 1977 uitgegeven onder de titel Wie is hier eigenlijk de baas?.

Marit Törnqvist kreeg in 1992 de nic-jaarprijs in de categorie boek voor het omslag van Het oude huis op de duin, een boek waarvoor haar moeder de tekst schreef. In 1994 werd zij door de penseeljury met een Vlag en Wimpel beloond voor het prentenboek In Schemerland. In 1996 volgde een Zilveren Griffel voor Klein verhaal over liefde. In 2006 ontving ze het Gouden Penseel voor haar illustraties in Toon Tellegens Pikkuhenki.

Werk

Marit Törnqvist debuteerde in 1988 met illustraties in Daar komt de tijger, een dichtbundel voor jonge kinderen van Hans en Monique Hagen. De samenwerking tussen Törnqvist en haar moeder is toevallig begonnen. Een Zweedse uitgever wilde van de eindexamentekeningen van Marit een prentenboek maken. Zij vroeg haar moeder de tekst daarvoor te schrijven. Op deze eerste gezamenlijke uitgave volgden er meer. Daarmee maakte Törnqvist al snel naam, zodat ze besloot haar werk onder de aandacht te brengen van de Zweedse uitgeverij Rabén & Sjögren. Daar was men juist op zoek naar een nieuwe illustrator voor het werk van Astrid Lindgren. Uit vriendschap met de schrijfster kwam de grote opdracht voort om het Astrid Lindgrenverhalenhuis vorm te geven. Het is gevestigd op het eiland Djurgården en opende medio 1996 de deuren. Het interieur van Junibacken bestaat uit scènes uit zes boeken van Lindgren, soms levensgroot, soms in miniatuur nagebouwd. Törnqvist was belast met de scenografie. Ze heeft geprobeerd de sfeer van de verhalen zo veel mogelijk te benaderen door de inrichting van huizen en de mensen er zo authentiek mogelijk uit te laten zien. Aan deze opdracht heeft ze twee jaar gewerkt.

Tussen haar drukke werkzaamheden door maakte Marit Törnqvist tekeningen van zichzelf. Ze zag zichzelf als een meisje op een paal in zee dat zit te kijken naar wat er om haar heen gebeurt. Met als resultaat het auto-

[pagina 2a]

[pagina 3]

biografisch getinte Klein verhaal over liefde (1995). Aanvankelijk bestond het uit series prenten die met elkaar een hoofdstuk vormen. Op verzoek van de uitgever maakte ze aan het begin van elk hoofdstuk een korte tekst. Zelf beschouwt ze het boek als een verhaal in beelden; met de tekst heeft ze niet meer dan een handleiding bij de tekeningen willen geven. Ze was dan ook verbaasd dat uitgerekend dit boek haar een Griffel opleverde. ‘Die Griffel maakt van mij een schrijfster, terwijl ik in de eerste plaats tekenares ben.’

Op een vergelijkbare manier kwam Ik blijf altijd bij je (2008) tot stand. Törnqvist verzamelde illustraties uit een aantal van haar Zweedse boeken (vooral bloemlezingen) en vroeg Sjoerd Kuyper daar gedichten bij te schrijven. De sprookjesachtige illustraties in gouache en acryl roepen telkens een heel nieuwe wereld op.

Het werk van Marit Törnqvist kenmerkt zich door precisie. Met oog voor detail tekent ze naar de realiteit, waaraan ze de sfeer van een verhaal toevoegt. Haar manier van tekenen is sprookjesachtig, poëtisch en laat veel ruimte voor de fantasie van de kijker. Aanvankelijk maakte ze vooral aquarellen, in een lieflijke stijl, en zwartwit tekeningen in gemengde technieken. Later stapte ze over op het gebruik van verschillende materialen. Heel duidelijk is dat te zien in Klein verhaal over liefde waarvoor ze aquarel, acrylverf, houtskool, inkt, vetkrijt, pastel en gouache combineerde. Haar betekenisgevende kleurgebruik blijkt onder meer uit Wat niemand had verwacht (2009), het tweede boek waarvoor ze zelf de tekst schreef. Daarin is de wereld boven de afgrond licht, terwijl in de afgrond alles donker en somber van kleur is. De wollen draden waarmee het meisje zichzelf uit de afgrond helpt zijn

[pagina 4]

bontgekleurd. De hoop op verandering wordt uitgedrukt op de twee laatste schutbladen: de mensenmassa is niet langer grijs, maar in kleur weergegeven.

In Helden op sokken (1998), met tekst van Annie Makkink, weet Törnqvist goed de emoties van Zus (en haar tien broers) weer te geven. Het saaie leven van Zus, die voor haar broers en de kat zorgt en ervan droomt verlost te worden uit de dagelijkse sleur, is van de prenten af te lezen. Ook in dit verhaal zijn de gemoedstoestanden van de personages met kleur geaccentueerd.

Het succes van de gedichtenbundel Jij bent de liefste (2000) van Hans en Monique Hagen lijkt mede te danken aan de illustraties van Marit Törnqvist. Haar tekeningen voor dit poëzieprentenboek zijn in recensies ‘warm’, ‘wollig’ en ‘veilig’ genoemd, wat precies bij de doelgroep, peuters en kleuters, past.

Haar illustraties voor Pikkuhenki (2005), een sprookjesachtig verhaal van Toon Tellegen, plaatste Marit Törnqvist in een Russisch aandoende setting. Grote overzichtsprenten vol details en kleinere illustraties wisselen elkaar af. Door het gebruik van goudverf trekt ze de aandacht van de kijker naar bepaalde punten in de illustraties. Veel platen tonen een tafereel in vogelperspectief, zodat het lijkt alsof de lezer meekijkt met de vliegende heks Pikkuhenki, die ‘zo klein [was] dat nog nooit iemand haar had gezien’, en om die reden door Törnqvist ook niet in beeld wordt gebracht.

Klein verhaal over liefde

In dit ultieme verhaal over de liefde zit een meisje op een paal in zee. Ze kijkt met verwondering naar de boten die aan haar voorbijvaren: ‘boten vol plezier en boten vol verdriet’. Een van de boten vaart recht op haar af. Er zit een man in die naar het meisje glimlacht, en vervolgens aan de horizon verdwijnt. Het meisje blijft verlangen naar deze man en vindt geen troost bij anderen. Haar leven wordt grijs. Ze bouwt een huis voor twee op haar paal. Het stort al snel in. Dan beseft ze dat ze niet langer kan blijven wachten en reist af, ook naar de horizon. Een open einde, dat de suggestie toelaat dat het meisje de man/de liefde ooit vindt.

Het verhaal verbeeldt de zoektocht naar liefde waaraan de zin van het bestaan wordt ontleend. Hoewel uitgegeven voor kinderen zal deze diepere betekenis waarschijnlijk beter begrepen worden door oudere lezers.

Wat niemand had verwacht

In deze parabel brengt Törnqvist de gehaastheid van de samenleving in beeld. Hoofdpersoon is een klein meisje dat nog gehaaster is dan de andere mensen en daardoor als eerste bij een afgrond belandt. Ze heeft zo'n vaart, dat ze niet kan voorkomen dat ze de

[pagina 4a]

[pagina 5]

diepte in valt. En hoewel er aanvankelijk een aantal reddingspogingen wordt ondernomen, vervolgen de mensen al snel weer hun eigen weg. Wel schrijven ze haar brieven, vol medelijden en goede raad. Er is slechts één man die haar regelmatig opzoekt en praktische hulp biedt in de vorm van voedsel en warme kleding. Als op een dag een bal de afgrond inrolt, is het de kleine eigenaar daarvan die het meisje - ongewild - uit haar benarde positie bevrijdt. Törnqvist toont zich in dit boek een geëngageerd vertelster, die mild, maar tegelijk scherp de hedendaagse maatschappij kritiseert.

Waardering

In betrekkelijk korte tijd verwierf Marit Törnqvist een belangrijke positie als illustratrice. Zij wordt geprezen om haar zorgvuldigheid, haar scherpe oog voor details, haar subtiele kleurgebruik en de expressieve lading van haar illustraties. Agnes Guldemont noemt in Pluizer de illustraties in Helden op sokken ‘betoverend mooi’. Volgens Kathy Lindekens geven de prenten in Jij bent de liefste ‘aan elk gedicht een andere kleur en dimensie’ (De Morgen). En volgens Jan van Coillie laat Törnqvist zich in dit zelfde boek van haar beste kant zien (Leesidee jeugdliteratuur). Bas Maliepaard schrijft in Trouw over de illustraties in Pikkuhenki: ‘De platen bij het verhaal zijn betoverend: ze lijken voor het oog van de lezer te veranderen. Hoe langer je kijkt, hoe meer je ziet.’ De manier waarop Törnqvist de sfeer van een verhaal weet te visualiseren zorgt voor een duidelijke meerwaarde. Dat laatste geldt zowel voor haar bijdragen aan het werk van anderen, als voor haar illustraties in Klein verhaal over liefde. Selma Niewold in de Volkskrant over dit boek: ‘Het is ongetwijfeld een van de mooiste verhalen over de liefde uit de jeugdliteratuur. Zelden is dit onderwerp zo tot in de essentie teruggebracht en met zoveel zeggingskracht verbeeld.’ Joke Linders noemt het ‘een poëtische expositie in boekvorm. (-) Tussen de verschillende stukjes tekst staan prachtige, verstilde aquarellen die het verhaalde uitwerken, toelichten en verder brengen. De kleuren zijn zo geraffineerd en intens dat ze wel aan eigen ervaringen ontleend moeten zijn’ (Algemeen Dagblad). Marjoleine de Vos in NRC Handelsblad: ‘De vanzelfsprekendheid waarmee het meisje op de paal woont, een manier van leven waar verder geen enkele inlichting over verstrekt wordt, is innemend en juist die kaalheid en het gebrek aan uitleg maken het boekje zo vol van betekenis.’

Bibliografie

Voor volwassenen

Bellen blazen in Burundi (2007)

Boeken geschreven en geïllustreerd door Marit Törnqvist

Klein verhaal over liefde. Amsterdam, Querido, 1995.

[pagina 6]

Wat niemand had verwacht. Amsterdam, Querido, 2009.

Boeken geïllustreerd door Marit Törnqvist

Hans Hagen en Monique Hagen, Daar komt de tijger. Amsterdam, Van Goor, 1988.

Rita Törnqvist-Verschuur, Julkarpen (1989): De kerstkarper. Vertaald uit het Zweeds door Rita Törnqvist-Verschuur. Amsterdam, Van Goor, 1989.

Rita Törnqvist-Verschuur, De dierentuin. Amsterdam, Van Goor, 1989. (Eerder verschenen in een andere vorm in: De fluit en de bombardon en andere verhalen. Amsterdam, Ploegsma, 1980.)

Astrid Lindgren, När Bäckhultarn for till stan (1951): Een kalf valt uit de hemel. Vertaald uit het Zweeds door Rita Törnqvist-Verschuur. Amsterdam, Ploegsma, 1989.

Rita Törnqvist-Verschuur, De torenvalk. Amsterdam, Van Goor, 1990.

Hans Hagen en Monique Hagen, Misschien een olifant. Amsterdam, Van Goor, 1990.

Rita Törnqvist-Verschuur, Het oude huis op het duin. Amsterdam, Van Goor, 1991.

Astrid Lindgren, När Adam Engelbrekt blev tvärarg (1991): Kalle de kleine stierenvechter. Vertaald uit het Zweeds door Rita Törnqvist-Verschuur. Amsterdam, Ploegsma, 1992. (Herdruk: Hoorn, Hoogland & Van Klaveren, 2007.)

Astrid Lindgren en haar werk. Bijdragen van Astrid Lindgren. Vertaald door Rita Törnqvist-Verschuur. Met illustraties van Marit Törnqvist... et al. Amsterdam, Ploegsma, 1992. (Uitgave ter gelegenheid van haar 85ste verjaardag. Uitgebreide uitgave van de oorspr. uitgave t.g.v. haar 80ste verjaardag, 1987.)

Klaas van Assen, Kletsen met Jona. Amsterdam, Querido, 1993.

Astrid Lindgren, I skymningslandet (1994): In schemerland. Vertaald uit het Zweeds door Rita Törnqvist-Verschuur. Amsterdam, Ploegsma, 1994. (Eerder verschenen in: Er zit een rover in het bos-bos-bos. Amsterdam, Ploegsma, 1970.)

Leendert Witvliet, In zomers. Amsterdam, Querido, 1994.

Klaas van Assen, Een verhaal voor Hizzel. Amsterdam, Querido, 1994.

Rita Törnqvist-Verschuur, De muzikant en het meisje. Vertaald uit het Zweeds. Amsterdam, Van Goor, 1994. (Herdruk met luistercd: Amsterdam, Rubinstein, 2008.)

Annie Makkink, Helden op sokken. Amsterdam, Querido, 1998.

Klaas van Assen, Bonkerietjes. Tilburg, Zwijsen, 1998. (Keuze uit: Kletsen met Jona (1993); serie Leesleeuw.)

Hans en Monique Hagen, Jij bent de liefste. Amsterdam, Querido, 2000.

Rita Verschuur, Raar is lief. Tilburg, Zwijsen, 2000. (serie Zoeklicht)

Hans en Monique Hagen, Ik zie lichtjes in je ogen. Bevat: Daar komt de tijger, Misschien een olifant. Amsterdam, Querido, 2001. (Herdruk onder de titel: Lichtjes in je ogen; 2006.)

Astrid Lindgren, Sunnanäng (2003): De rode vogel. Vertaald uit het Zweeds door Rita Verschuur. (Eerder verschenen in: Alle verhalen van Astrid Lindgren. Amsterdam, Querido, 2003.)

Toon Tellegen, Pikkuhenki. Amsterdam, Querido, 2005.

Astrid Lindgren, Sagoresan: från Junibacken till Nangilima (2006): Verhalenreis. Vertaald uit het Zweeds door Rita Verschuur. Hoorn, Hoogland & Van Klaveren, 2007.

Sjoerd Kuyper, Ik blijf altijd bij je. Amsterdam, Querido, 2008.

Boeken vertaald door Marit Törnqvist

Astrid Lindgren, Den där Emil (1972): Toen Michiel zomaar een paard kreeg. Met illustraties van Björn Berg. Vertaald door Marit en Torbjörn Törnqvist. Amsterdam, Ploegsma, 1981.

Gunilla Ingves, Hunden sture spåràr (197X):

[pagina 7]

Snuffel gaat uit speuren. Vertaald uit het Deens door Marit Törnqvist. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1981.

Over Marit Törnqvist

Marianne Bastiaanssen, Rita & Marit. In: HP/De Tijd, 14-8-1992. (interview)

Thea Detiger, ‘Ze zit nog steeds vol Pippi-streken’: Marit Törnqvist over 85-jarige Astrid Lindgren. In: De Telegraaf, 13-11-1992. (interview)

Manon Ferwerda, Rita Törnqvist-Verschuur over Marit Törnqvist. In: Mijn favoriete illustratie: 33 schrijvers vertellen over de mooiste tekening bij hun werk. Onder redactie van Manon Ferwerda en Aad Meinderts. Den Haag, Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum, 1994, blz. 61-62.

Alice Plekkenpol, ‘Het verhaal moet mij raken’: kinderboeken-illustratrice Marit Törnqvist. In: Dagblad Tubantia, 4-10-1995. (interview)

Catherine van Houts, Per treintje door Ronja de Roversdochter: Marit Törnqvist werkt aan Verhalenhuis van Astrid Lindgren. In: Het Parool, 29-9-1995. [Over Junibacken]

Marjoleine de Vos, Nooit was de zee zo kaal. In: NRC Handelsblad, 17-10-1995. [Over Klein verhaal over liefde]

Joyce Kammer, Moeiteloos spelen met beeld. In: Utrechts Dagblad, 25-10-1995. [Over Klein verhaal over liefde]

Joke Linders, Het eigen leven maar dan met fantasie. In: Algemeen Dagblad, 10-11-1995. [Over Klein verhaal over liefde]

Karin van Munster, Twee reuzenschoenen in een bed: Marit Törnqvist bouwt de wereld van Astrid Lindgren na. In: Trouw, 13-4-1996. [Over Junibacken]

Judith Eiselin, Iedereen weet: daar ligt Pippi Langkous: een bezoek aan de boeken van Astrid Lindgren. In: NRC Handelsblad, 13-6-1996. [Over Junibacken]

Joke Linders, Monument voor Astrid Lindgren. In: Algemeen Dagblad, 26-6-1996. [Over Junibacken]

Nico van der Maat, Langs een rat van vier meter. In: Het Parool, 9-11-1996. [Over Junibacken]

Joke Linders, Kind van twee culturen. In: Literatuur zonder leeftijd, jaargang 10 (1996), nr. 38, blz. 192-204.

Juliette Berkhout, Rita en Marit Törnqvist. In: Libelle (1997), nr. 41 (okt.), blz. 20-23. (interview)

Agnes Guldemont, [Over Helden op sokken]. In: Pluizer (1998), nr. 2, blz. 10.

Ria de Schepper, Op zoek naar een eigen naam. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 4 (1998), nr. 4, blz. 138-139. [Over Helden op sokken]

Jan van Coillie, [Over Misschien een olifant]. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 5 (1999), nr. 2, blz. 52.

Kathy Lindekens, [Over Helden op sokken]. In: De Morgen, 3-5-2000.

Jan van Coillie, [Over Jij bent de liefste]. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 6 (2000), nr. 6, blz. 237.

Marita Vermeulen, [Over Jij bent de liefste]. In: De Standaard, 8-6-2000.

Thea Detiger, Marit Törnqvist al jong in ban van ‘De rode vogel’. In: De Telegraaf, 7-10-2003 [Over De rode vogel]

Karin Van Camp, [Over De rode vogel]. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 9 (2003), nr. 8, blz. 332.

Annemie Leysen, Geen engel maar een heks. In: De Morgen, 28-9-2005. [Over Pikkuhenki]

Bas Maliepaard, Pikkuhenki[e]s toverkracht bevrijdt het volk. In: Trouw, 1-10-2005. [Over Pikkuhenki]

Monique Snoeijen, Door de neus naar binnen. In: NRC Handelsblad, 7-10-2005. [Over Pikkuhenki]

Marja Boonstra, Heksje tussen de oren. In: Leeuwarder Courant, 7-10-2005. [Over Pikkuhenki]

[pagina 8]

Chris Bulcaen, Sprookjes van macht en vrijheid. In: de Leeswelp, jaargang 11 (2005), nr. 9, blz. 340. [Over Pikkuhenki]

Bas Maliepaard, Kinderen kruipen in haar tekeningen: Marit Törnqvist wint Gouden Penseel. In: Trouw, 27-5-2006.

Chris Bulcaen, [Over In schemerland]. In: de Leeswelp, jaargang 13 (2007), nr. 9, blz. 330-331.

Joukje Akveld, Afrikabezoekboek. In: KidsWeek, 4-4-2008. [Over Bellen blazen in Burundi]

Reine De Pelseneer, [Over Ik blijf altijd bij je]. In: de Leeswelp, jaargang 4 (2008), nr. 8, blz. 284-285.

Joukje Akveld, Een kok achter de tekentafel. In: NRC Handelsblad, 19-9-2008.

Peter van Brummelen, Marit Törnqvists droomwereld. In: Het Parool, 4-2-2009.

Marjon Bolwijn, Ik wil veel registers opentrekken. In: de Volkskrant, 13-2-2009.

Simone van Driel, Verzonken in een blauwzwarte nacht. In: NRC Handelsblad, 20-2-2009. [Over Wat niemand had verwacht]

Coosje van der Pol, Over leven in een vloeibare maatschappij. In: de Leeswelp, jaargang 15 (2009), nr. 2, blz. 48-49. [Over Wat niemand had verwacht]

Jeugdliterom

Verzamelde recensies en artikelen over Nederlandstalige jeugdliteratuur. De Jeugdliterom is te vinden in iedere openbare bibliotheek.

Websites

www.leesfeest.nl

www.leesplein.nl

www.queridokind.nl

81 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 2009