|
| |
| |
| |
Anna-Clara Tidholm
door Noortje Geertsma-van Gijs
Anna-Clara Tidholm is als Anna-Clara Tjerneld op 7 januari 1946 in de Zweedse hoofdstad Stockholm geboren. Als kind tekende ze veel, in haar tienerjaren begon ze met schrijven en daarna pakte ze het tekenen weer op. In 1966 debuteerde ze met een gedichtenbundel, Tjejdikter (Meidengedichten).
Na een studie literatuurgeschiedenis werkte ze als journaliste bij het dagblad Expressen, maar ze wilde liever tekenen. In 1970 illustreerde ze haar eerste kinderboek met maatschappijkritische verhalen van haarzelf en twee andere schrijvers.
In dat zelfde jaar verhuisden Anna-Clara en haar echtgenoot, de dichter, dramaturg en musicus Thomas Tidholm naar Abrå in de provincie Hälsingland. De eerste jaren probeerden ze zelfvoorzienend te leven met behulp van eigen gewassen en een paar dieren. Na 26 jaar op het land keerde het echtpaar terug naar de stad.
In 1986 ontving Anna-Clara Tidholm in Zweden de Elsa Beskowplakette voor haar hele oeuvre en in 1995 werd ze door de Zweedse ibby-sectie genomineerd voor de Hans Christian Andersenprijs. Het samen met Thomas Tidholm gemaakte boek De reis naar Ugri-la-Brek kreeg verscheidene prijzen, onder andere de Heffaklump, de kinderboekenprijs van het dagblad Expressen in 1987 en de Duitse Jeugdboekenprijs in 1992. Jacob maakt rommel werd in 1997 onderscheiden met een Vlag en Wimpel. Samen met Thomas Tidholm ontving ze in dat jaar de Zweedse Astrid Lindgrenprijs. Haar boeken verschenen in het Deens, Noors, Fins, Duits, Frans, Japans, Koreaans en Nederlands.
Anna-Clara Tidholm werkt regelmatig mee aan radio- en televisiepro- | |
| |
gramma's voor kinderen. Soms exposeert ze haar kinderboekenillustraties en vrije werk. Ze woont in Stockholm en heeft twee volwassen zoons.
| |
Werk
Anna-Clara Tidholm heeft een heel eigen, bijzondere manier van tekenen. Haar stijl is naïef en geïnspireerd op de kindertekening, met een suggestief kleurgebruik. In elk boek werkt ze deze stijl weer op een andere, vaak verrassende manier uit en weet ze uiteenlopende sferen op te roepen door haar kleur- en techniekgebruik en door met verschillend perspectief te werken. Meestal zet ze haar tekeningen op in inkt, waarna ze er met vetkrijt of ook wel met aquarelverf overheen gaat.
Een kunstzinnige opleiding heeft Anna-Clara Tidholm niet gehad, wat ze soms als een hindernis ervaart bij het illustreren. Uiteindelijk blijkt, na een periode van wanhopen, de beste oplossing dan vaak, zich in te leven in een kind: voor een negenjarige is niets onmogelijk of vreemd, alles is te tekenen. Haar werk wordt wel vergeleken met dat van Anna Höglund, een andere vernieuwende en succesvolle Zweedse illustratrice, maar het is zachter van sfeer.
Aanvankelijk schreef en illustreerde Anna-Clara Tidholm maatschappijkritische kinderboeken en volkssprookjes. Vooral de sprookjes illustreerde ze kleurrijk en speels. Haar kunstzinnige doorbraak kwam met Åke-boken (Het Åke-boek). Voor het eerst kwam er een verontrustende sfeer in haar illustraties. Sindsdien heeft haar werk vaak een emotionele lading en poëtische uitstraling, vooral in de samen met Thomas Tidholm gemaakte boeken.
In haar illustraties verwerkt Anna-Clara Tidholm vaak fantasierijke details, ook in schijnbaar alledaagse situaties. Zo verkoopt de kiosk (die ook in andere boeken voorkomt) in Ga je mee naar buiten? niet alleen ijsjes, maar ook stukken komkommer.
Haar natuurschilderingen zijn bijzonder sfeervol en spreken tot de verbeelding, zoals die in het realistische prentenboek Förr i tiden i skogen (Lang geleden in het bos), waarin het harde bestaan in het noorden van Zweden rond de eeuwwisseling centraal staat. Het landschap in Hälsingland heeft haar beïnvloed in haar werk: de bergen die ze tekent zijn vaak typisch voor deze streek. Maar ze tekent ook wel fantasielandschappen en -bomen, wat een surrealistisch effect heeft.
In het eerste deel in een serie over de Zweedse geschiedenis, När människorna kom (Toen de mensen kwamen), toont ze haar veelzijdigheid door de humoristische wijze waarop ze in zachte aquarellen het prehistorische bestaan tot leven roept.
Haar illustraties versterken de gevoelens die de teksten oproepen. Ze voelt goed aan wat kinderen aanspreekt en kan zich inleven in hun gedachten en gevoelens. In Allihop (Allemaal) beschrijft en tekent Anna-Clara Tidholm op vertrouwelijke toon en in
| |
| |
heldere kleuren het leven in een kleutergroep, waarbij afzonderlijke kinderen een eigen verhaal en achtergrond krijgen. Het boek is erg populair in Zweedse kleutergroepen, omdat de situaties zo herkenbaar zijn.
Voor heel jonge kinderen maakte Anna-Clara Tidholm vier boekjes die ook aansluiten bij hun belevingswereld en uitnodigen tot spelen: Klop, klop, klop, Wil je met me spelen?, Ga je mee naar buiten? en Waarom? De illustraties in deze boekjes zijn opgezet in vrolijke, sprekende kleuren met sterke zwarte omlijningen. Ze stijgen uit boven het doorsnee peuterboek, door de originaliteit en licht surrealistische, maar toch veilige sfeer.
| |
Samenwerking met Thomas Tidholm
Anna-Clara Tidholm illustreert eigen teksten en die van anderen. Vooral samen met haar echtgenoot Thomas heeft ze veel, onderling vaak sterk verschillende boeken gemaakt - zowel prentenboeken als boeken voor kinderen die moeite met lezen hebben. De poëtische teksten van Thomas en de suggestieve illustraties van Anna-Clara sluiten perfect op elkaar aan. Toch willen ze niet beschouwd worden als een echtpaar dat altijd samenwerkt: meestal werken ze elk voor zich, soms echter besluiten ze iets samen te doen.
De ideeën voor hun gezamenlijke boeken ontwikkelen ze ook samen. Lange tijd hadden ze het plan een psychoanalytisch boek te maken, wat uiteindelijk leidde tot Vill ha syster! (Wil zusje hebben!). In de verwarrende tijd die voorafgaat aan de geboorte van zijn zusje belandt een jongetje in allerlei beangstigende situaties. De Tidholms zelf hebben geen verklaring voor de gebeurtenissen in het boek; het moest allemaal wat vreemd en symbolisch zijn, net als het leven zelf.
Hun boeken behandelen vaak angst en eenzaamheid die kinderen kunnen ervaren, en moeilijke overgangsfasen in hun ontwikkeling. In Lanas land (Het land van Lana) verliest het meisje Lana de controle over het land dat ze regeert omdat haar lievelingsdier Ogg uitgroeit tot een verwoestend monster. Pas als Lana hem de zee instuurt keert de harmonie terug. Zelf trekt ze verder naar een ander land. De illustraties in dit prentenboek zijn bijna kleurloos, maar desondanks heel indringend.
De Tidholms willen in hun kinderboeken laten zien hoe het is om mens te zijn en schuwen daarbij ongrijpbare en diepgaande aspecten niet. Maar ook maken ze, elk voor zich en samen, vrolijke en lichte boeken, zoals De Dagen van Caspar en de Jacob-boekjes. De onthechte, messiaanse hoofdpersoon in De Dagen van Caspar, die goeddoend op aarde rondwandelt, is door Anna-Clara in kleding getooid die het midden houdt tussen clownspak en bisschopsgewaad. Caspar heeft voortdurend een wolk aan een touwtje bij zich, wat zijn verbondenheid met hogere dingen aangeeft.
In elk van de acht Jacob-deeltjes beleeft Jacob, een mannetje met bolhoed
| |
| |
Uit Jacob maakt een bank
dat ook een jongetje zou kunnen zijn, een klein of groter avontuur. De eenvoudige, humoristische illustraties verwijzen regelmatig naar klassieke prentenboeken. Zo doet het begin van Jacob waait weg denken aan Het verhaal van het kleine, kleine vrouwtje van Elsa Beskow. De illustraties in elk boekje over Jacob en zijn hondje Hoi beginnen in postzegel-formaat, waarna ze langzamerhand uitgroeien over de hele pagina, om vervolgens weer kleiner te worden. De Tidholms noemen Jacob een synthese van hen tweeën, omdat Anna-Clara alles altijd heel eenvoudig wil en Thomas wat meer naar de ‘volwassen’ kant neigt.
| |
De reis naar Ugri-la-Brek
De opa van Ruben en Roosje is verdwenen en niemand wil of kan zeggen waar hij is. De kinderen denken dat opa ontvoerd is en ze besluiten hem te zoeken en zijn bril te brengen.
Ze bepakken de slee en vertrekken in de herfst met hun hond vanaf het voetbalveld. Ze volgen het spoor van opa overal, maar vinden hem niet: hij is naar de andere kant van de wereld gegaan. Na duizend jaar reizen door tijd en ruimte komen Ruben en Roosje in Ugri-la-Brek, Dorp-Waar-De-Rook-Recht-Omhoog-Stijgt, waar alleen oude mensen wonen. Daar, in het kleinste huisje, vinden ze opa. Hij zit voor de open haard in zijn schommelstoel en heeft het naar zijn zin. De kinderen vragen of het hun schuld is dat hij wegging. ‘Nee hoor,’ zegt opa.
Nadat ze lange tijd bij de open haard hebben gezeten en thee hebben gedronken, gaan Ruben en Roosje naar huis. Het is weer duizend jaar reizen, maar nu veel sneller omdat het de terugweg is. In opa's flat woont nu een andere opa, maar Ruben en Roosje weten dat opa zelf in Ugri-la-Brek is.
De reis naar Ugri-la-Brek is een mysterieus, poëtisch en niet zo makkelijk prentenboek. Zowel tekst als illustraties hebben een bijzondere, intense uitstraling die dicht bij de belevingswereld van kinderen staat. Meer nog dan in de andere boeken verwerkt Anna-Clara Tidholm eigen commentaar en interpretaties in haar illustraties.
| |
| |
Uit De reis naar Ugri-La-Brek
| |
| |
Wanneer de kinderen vertrekken voor hun zoektocht, gaan de vrolijke en zonnige kleuren over in sombere en dreigende tinten. Alleen de verlichte ramen van de flatgebouwen stralen veiligheid en gezelligheid uit. Ruben en Roosje lijken op stripfiguurtjes, met ogen als stipjes en sprietharen. Het zijn vooral de grote platen met donkere bossen, een wilde rivier en pastelkleurige sneeuwvlaktes die hun gevoelens weergeven. Hun geruststelling over opa wordt nog versterkt door zijn huiselijke omgeving: bloempotten in de vensterbank, een kat op de stoel en een vogelhuisje in de tuin.
Het verhaal is op verschillende manieren uit te leggen. Allereerst kan het worden opgevat als een ‘reis’ door een rouwproces; door hun spel verwerken de kinderen opa's dood en gaan ze zijn sterven meer begrijpen. Ook zou alles een droom kunnen zijn: wanneer de kinderen reizen, dragen ze andere kleren dan in het dagelijks leven. De Tidholms zelf beschouwen De reis naar Ugri-la-Brek niet als een boek over de dood, maar meer als een reis door de tijd. Ze zijn gefascineerd door de kinderlijke beleving van de tijd en dat proberen ze in hun boeken tot uitdrukking te brengen.
| |
Waardering
De boeken van Anna-Clara Tidholm oogsten zowel in Zweden als het buitenland veel bewondering bij critici en een nog steeds groeiende lezersschare. In Zweden wordt Anna-Clara Tidholm als de belangrijkste vernieuwer van het prentenboek voor peuters beschouwd. Men vindt de manier waarop ze Klop, klop, klop en de andere drie deeltjes in deze serie heeft vormgegeven revolutionair, vanwege de kleuren, het perspectief en de verrassende elementen.
De Zweedse recensenten reageren altijd positief op haar boeken samen met Thomas Tidholm, ook wanneer de materie complex en somber is. Men vindt dat Anna-Clara Tidholm zelfs het zwartste verhaal door haar tekeningen nog een vleugje warmte en veiligheid meegeeft.
Ook de Nederlandse critici waarderen het werk van Anna-Clara Tidholm. Haar prentenboekjes voor heel jonge kinderen en de samen met Thomas Tidholm gemaakte Jacob-boekjes zijn erg geliefd om de humor en eenvoud. Ook haar naïeve tekenstijl wordt gewaardeerd. Over De Dagen van Caspar schrijft Lieke van Duin in Trouw: ‘Het boek heeft een onweerstaanbare charme door de onbevangenheid en de toverachtigheid die het uitstraalt, de warme kleuren, èn het wonderlijke, voor meerdere uitleg vatbare verhaal...’ Maar over De reis naar Ugri-la-brek oordeelt dezelfde recensent: ‘De reis naar Ugri-la-Brek roept net zoveel vragen en interpretaties op als De Dagen van Caspar. Het mag dan bekroond zijn met de Duitse Jeugdliteratuurprijs, het is schraler getekend dan “Caspar” en mist het lichtvoetige daarvan.’ Andere critici waren erg enthousiast over De reis naar Ugri-la-Brek; in nrc Handels-
| |
| |
blad noemt Marjoleine de Vos het een ‘meeslepend en intelligent prentenboek’ dat ‘verbluffend en vanzelfsprekend is vorm gegeven’.
| |
Bibliografie
Keuze uit de niet in het Nederlands vertaalde prentenboeken van Anna-Clara Tidholm
|
| Bolaget, Pluttarna och Moskrogafolket (tekst van Mats Arvidsson, Anna-Clara Tidholm en Rathje Vierth, 1970), Vad Bosse fick se (tekst van Thomas Tidholm, 1971), Pojken och hans ulliga får (1982), Åke-boken (tekst van Thomas Tidholm, 1983), Barnens svenska historia. 1. När människorna kom (tekst van Sonja Hulth, 1986), Ett jobb för Jacko (tekst van Thomas Tidholm, 1987), Ett fall för Nalle (1988), Vill ha syster! (tekst van Thomas Tidholm, 1991), Pojken och stjärnan (tekst van Barbro Lindgren, 1991), Allihop (1993), Förr i tiden i skogen (tekst van Thomas Tidholm, 1993), Lanas land (tekst van Thomas Tidholm, 1996), Ture får besök (tekst van Thomas Tidholm, 1998), Ture borstar tänderna (tekst van Thomas Tidholm, 1998). |
In het Nederlands verschenen prentenboeken van Anna-Clara Tidholm
|
| Resan till Ugri-la-Brek (1987): De reis naar Ugri-la-Brek. Met tekst van Thomas Tidholm. Vertaald door Cora Polet. Amsterdam, Querido, 1996. |
| Knacka på! (1992): Klop, klop, klop. Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden, Middernacht Pers, 1992. |
| Hitta på! (1993): Wil je met me spelen? Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden, Middernacht Pers, 1993. |
| Ut och gå (1993): Ga je mee naar buiten? Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden, Middernacht Pers, 1993. |
| Varför då? (1994): Waarom? Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden. Middernacht Pers, 1994. |
| Kaspers Alla Dagar (1994): De Dagen van Caspar. Met tekst van Thomas Tidholm. Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden, Middernacht Pers, 1994. |
| Ture kokar soppa (1995): Jacob maakt soep. Met tekst van Thomas Tidholm. Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden, Middernacht Pers, 1995. |
| Ture blåser bort (1995): Jacob waait weg. Met tekst van Thomas Tidholm. Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden, Middernacht Pers, 1995. |
| Ture skräpar ner (1996): Jacob maakt rommel. Met tekst van Thomas Tidholm. Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden, Middernacht Pers, 1996. |
| Ture sitter och tittar (1996): Jacob maakt een bank. Met tekst van Thomas Tidholm. Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden, Middernacht Pers, 1996. |
| Ture blir blöt (1997): Jacob wordt nat. Met tekst van Thomas Tidholm. Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden, Middernacht Pers, 1997. |
| Ture skottar snö (1997): Jacob schept sneeuw. Met tekst van Thomas Tidholm. Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Naarden, Middernacht Pers, 1997. |
Over Anna-Clara Tidholm
|
| Ingegärd Martinell, Anna-Clara Tidholm. In: De skriver och tecknar för barn och ungdom. Nutida svenska och utländska illustratörer M-Ö. Lund, Bibliotekstjänst, 1991. |
| Ulla Rhedin, Resan i barndomen. In: Vår moderna bilderbok. (Red. Vivi Edström). Stockholm, Rabén & Sjögren, 1991, blz. 155-171. |
| Gabriela Wenke, Deutscher Jugendliteraturpreis: Bilderbuch. In: Eselsohr, (1992), nr. 7, blz. 10+11. |
| Ulla Rhedin, Thomas och Anna-Clara Tidholm förenar poesi och konst. In: Opsis Kalopsis, jaargang 8 (1993), nr. 3, blz. 48-53. |
| Susanna Ekström, Knacka på! Nya världar öppnas i småbarnsboken. In: Opsis Kalopsis, jaargang 8 (1993), nr. 4, blz. 10-15. |
| Cornald Maas, Blauwe hond met stippen, wasbaar in koud water. In: de Volkskrant, 6-11-1993. (Over Wil je met me spelen?) |
| Lieke van Duin, Geef jezelf als cadeautje weg. In: Trouw, 26-10-1994. (Over De Dagen van Caspar) |
| |
| |
| Jan Smeekens, Als je van de trap valt... In: Provinciale Zeeuwse Courant, 17-3-1995. (Over Waarom?) |
| Birgitta Fransson, Anna Clara Tidholm. Nominated for the 1996 H.C. Andersen Prize by Barn- och Ungdomsrådet, the Swedish Section of ibby. Stockholm, Alfabeta Bokförlag, 1995. |
| Lieke van Duin, Kruidenheksje zoekt prins. In: Trouw, 10-4-1996. (Over De reis naar Ugri-la-Brek) |
| Marjoleine de Vos, Een pak van zeewier. In: nrc Handelsblad, 14-5-1996. (Over De reis naar Ugri-la-Brek) |
| [[Anoniem], Anna-Clara Tidholm, Sweden. In: Bookbird, jaargang 34 (1996), nr. 2, blz. 55. |
| Marjoleine de Vos, Mini-wezens in reuzenland. In: nrc Handelsblad, 9-1-1998. (Over Jacob wordt nat en Jacob schept sneeuw) |
48 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1998
|
|
Auteursrechtelijk beschermd