Lexicon van de jeugdliteratuur

Jac. P. Thijsse

door Jacques Vos

Jac. P. Thijsse werd op 25 juli 1865 te Maastricht geboren. Zijn vader was beroepsmilitair. Als gevolg van overplaatsingen van de vader woonde Thijsse in Grave, Woerden en Amsterdam.

In 1883 behaalde hij de onderwijzersakte. Deze akte werd gevolgd door de hoofdakte en een aantal lagere aktes. Tot 1902 heeft Jac. P. Thijsse gewerkt bij het lager onderwijs, vanaf 1892 als hoofd. In 1921 werd hij leraar in de plant- en dierkunde aan Het Kennemer Lyceum en aan de Middelbare Meisjesschool Het Kopje te Bloemendaal. Daarheen was hij inmiddels verhuisd.

In 1922 verleende de Gemeente-Universiteit van Amsterdam hem een ere-doctoraat voor zijn werk in het algemeen maar meer in het bijzonder voor wat wel zijn dissertatie wordt genoemd, Omgang met planten.

Thijsse is bestuurslid geweest van een groot aantal verenigingen op biologisch gebied. Hij was een van de initiatiefnemers voor de oprichting van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten. De directe aanleiding tot het oprichten van deze vereniging waren de plannen van de gemeente Amsterdam, het Naardermeer te bestemmen als stortplaats voor huisafval (1905). Samen met E. Heimans en J. Jaspers richtte hij in 1897 het tijdschrift De Levende Natuur op, een blad dat tot doel had de studie van de veldbiologie te populariseren. Op 8 januari 1945 stierf Thijsse in Overveen.

Werk

Thijsse en Heimans worden wel de grondleggers genoemd van ‘het biologisch reveil’, dat optrad aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Op dit gebied ontwikkelde zich hun invloed in twee richtingen: de wetenschappelijke biologie-studie (veel biologen van naam

hebben gesteld, dat zij uit de ‘school’ van Heimans afkomstig zijn) en de popularisering van deze wetenschap (zij hebben hiermee de aanzet gegeven tot wat tegenwoordig ‘milieu-educatie’ wordt genoemd). Van beide ‘richtingen’ kan worden gezegd, dat deze een duidelijk veldbiologisch karakter bezaten.

Heimans en Thijsse hebben ook een duidelijke bijdrage geleverd aan de vernieuwing van het onderwijs, meer in het bijzonder van het biologie-onderwijs. Hierbij gingen zij ondermeer uit van het principe van de aanschouwelijkheid. Op dit punt zijn zij bijvoorbeeld verwant aan een figuur als Jan Ligthart met zijn methode ‘Het volle leven’. Zo waren zij warme voorstanders van de schoolwandelingen. Waarschijnlijk heeft Heimans de meest directe bijdrage geleverd aan de vernieuwing van het biologie-onderwijs, ondermeer door zijn uitgebreide handleiding voor de onderwijzers.

Alleen de deeltjes uit de serie Van vlinders, bloemen en vogels (later uitgegeven onder de titel Van groei en bloei en jaargetijde) zijn bewust bedoeld voor jeugdige lezers. Het andere werk van Thijsse was gericht op een publiek van zowel volwassenen als ‘kinderen’. De wijze waarop Thijsse de informatie verwerkt, maakt dat over het algemeen zijn boeken en artikelen ook door jeugdige lezers werden geapprecieerd (dit geldt met name voor de ‘Verkade-albums’). Een uitzondering hierop is Omgang met planten, dat een duidelijk minder populariserend karakter bezit.

Thijsse heeft vooral gepubliceerd over vogels, planten en insecten (en hun onderlinge relaties). Drie bekende vogelboeken van zijn hand zijn: Het vogeljaar (1903), Het intieme leven der vogels (1906) en Het vogelboekje (1912). Dit laatste boek is een determinatie-boekje voor beginners. Het succes van zijn boeken over vogels werd mede mogelijk door de opkomst van de vogelfotografie. In Het vogeljaar bijvoorbeeld maakt hij gebruik van foto's van destijds bekende fotografen als Nol Binsbergen, A. Burdet, Jb. van de Peppel en J. Vijverberg.

Zijn belangstelling voor platen blijkt ondermeer uit Verkade-albums De bloemen in onzen tuin (1926) De bloemen en haar vrienden (1933) en de beide boekjes over de heemtuin in Bloemendaal, die naar Thijsse ‘Thijsse's Hof’ is genoemd.

Over insecten schreef Thijsse vooral in hun relatie tot de flora. In Omgang met planten heeft hij hierover belangwekkende zaken opgemerkt.

Op latere leeftijd beschreef Thijsse vooral de planten- en dierenwereld van de duinen in Noord- en Zuid-Holland en de eilanden. Dit in tegenstelling tot E. Heimans die ‘meer naar het oosten en zuiden trok’ (Heimans had in tegenstelling tot Thijsse ook veel meer belangstelling voor geologie).

Van vlinders, bloemen en vogels

In 1894 verscheen het eerste deeltje van deze serie. Het was ook de eerste vrucht van de samenwerking tussen Heimans en Thijsse (deze had tot dan nog weinig gepubliceerd). Oorspronkelijk was het de bedoeling, dat de gehele serie zou worden aangeduid met Van vlinders, bloemen en vogels, terwijl elk deeltje een afzonderlijke ondertitel zou krijgen. Deze luidde bij het eerste deel ‘Langs dijken wegen’. Al bij het tweede deeltje over het leven in het water liet men dit principe varen, elk boekje uit de serie kreeg een aparte titel en het eerste deel werd bij de eerste herdruk naar de oorspronkelijke serie-naam genoemd.

Met deze serie wilden Heimans en Thijsse boekjes schrijven ‘zoals zij ze zelf graag gehad zouden hebben, toen zij in hun jongensjaren belangstelling voor de natuur begonnen te krijgen’. In de boekjes uit deze serie borduurden zij door op een principe dat Heimans had toegepast in een boekje voor kinderen van de lagere school over het Amsterdamse Sarphatipark, namelijk dat werd uitgegaan van levensgemeenschappen. Dat uitgangspunt was voor die dagen geheel nieuw. De opvattingen van Heimans en Thijsse sloegen aan, de deeltjes uit de serie zijn in de loop der jaren veelvuldig herdrukt. Het populairst was In sloot en plas.

Voor deze boekjes hebben Heimans en Thijsse veel werk verzet. Alles wat zij beschreven wilden zij namelijk eerst zelf hebben waargenomen. Voor het boekje over het leven in het water hebben zij bijvoorbeeld dagen doorgebracht aan de waterkant. Bovendien zorgden zij zelf voor de tekeningen. (In latere drukken heeft de uitgever, Ploegsma, deze tekeningen vervangen door die van een ‘beroepstekenaar’.)

In elk deeltje stelden Heimans en Thijsse een aantal dieren en planten centraal. Zo beperkt Thijsse zich in zijn bijdrage tot het eerste deel uit de serie voornamelijk tot de distels en de insecten die deze distels bezoeken (vooral hommelsoorten). Om de lezer direct ‘te pakken’ begonnen zij de boekjes met een verhaal, bijvoorbeeld de sage over Atalanta (naam van een vlinder) of een verzonnen ontmoeting tussen de zoon van Swammerdam en Antony van Leeuwenhoek. Deze verhalen zijn veelal van de hand van Heimans.

Verkade-albums

Zonder twijfel is de grootste bekendheid van Jac. P. Thijsse onder een groot publiek vooral te danken aan het feit, dat hij de bekende Verkade-albums heeft samengesteld. (Hij is overigens niet de enige auteur van deze albums, een andere bekende naam is die van Portielje, destijds directeur van Artis en ook Kuylman als auteur van Hans de Torenkraai is zeer bekend geworden). De populariteit zal zeker ook zijn bevorderd door de plaatjes die door destijds bekende kunstenaars werden getekend en geschilderd.

De firma Verkade verzocht Thijsse vier jaargetijde-albums samen te stellen (dit verzoek was mede ingegeven door het succes dat de boekjes van Heimans en Thijsse hadden). De tekst van Thijsse zou worden aangevuld met plaatjes die bij Verkade-artikelen werden ingesloten. In 1906 verscheen het eerste album Lente. In 1909 was de jaargetijde-serie met het album Winter compleet.

Deze eerste serie werd een groot succes en dus ging Verkade door met een tweede serie. Deze tweede serie was gewijd aan een aantal landschappen: Blonde Duinen (1910), De bonte wei (1911), Het Naardermeer (1912) en Bosch en Heide (1913). De aanpak van Thijsse leek op die van de serie met Heimans: de beschrijving van wat hij zelf op zijn tochten of in zijn tuin had waargenomen.

Bij Verkade verschenen van de hand van Jac. P. Thijsse ook een aantal albums die een meer toeristisch karakter bezaten, bijvoorbeeld: Langs de Zuiderzee (1914), Friesland (1918), Waar wij wonen (1936) en Onze groote rivieren (1937). Vogelzang is postuum uitgegeven.

De betekenis van de Verkade-albums is geweest dat veel gezinnen werden geconfronteerd met verschijnselen uit de natuur. Gezinnen die over het algemeen geen natuurboeken aanschaften. Een aantal van de albums is in de jaren zeventig herdrukt (de belangstelling voor deze herdrukken zal ook zijn gevoed door de ‘nostalgie-golf’ uit de jaren zeventig). Verzorgers van deze herdrukken hebben aangegeven dat veel van wat Thijsse heeft meegedeeld nog steeds niet is achterhaald (behalve dat de flora en fauna van Nederland duidelijk zijn verarmd). Wel blijkt, dat af en toe de namen onder afbeeldingen van insecten niet geheel juist zijn.

Bibliografie

11 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1986