Lexicon van de jeugdliteratuur

Janet Taylor Lisle

door Jos Staal

Janet Taylor Lisle is op 13 februari 1947 in Englewood, New York, geboren. Haar vader was manager in het verzekeringswezen, haar moeder architect. Na haar studie werkte Janet Taylor ongeveer tien jaar als freelance journaliste. In 1976 trouwde ze met Richard Lisle. Toen haar dochter geboren werd en ze aan huis gebonden was, besloot Taylor Lisle fictie te gaan schrijven. Ze debuteerde in 1984 met het jeugdboek The Dancing Cats of Applesap. Haar vierde jeugdroman, Afternoon of the Elves (1989), werd in 1990 bekroond met de Newbery Medal. De Nederlandse vertaling, Elfenmiddag, kreeg in 1993 een Zilveren Griffel.

Werk

Toen Janet Taylor Lisle haar tweede boek af had, realiseerde ze zich dat het schrijven van fictie haar veel plezier verschafte. Om de motivatie voortdurend hoog te houden, probeert ze bij elk boek iets nieuws. Niet alleen de karakters, de plot en de locaties moeten telkens anders zijn, ook de stijl, de sfeer. Soms krijgt ze de vraag of er een vervolg komt op een van haar boeken en altijd is haar antwoord: nee.

Haar verhalen ontwikkelen zich meer vanuit een idee dan vanuit karakters. Centraal in haar werk staat het misverstand, dat ontstaat doordat de personages aan dingen en gebeurtenissen een verschillende betekenis toekennen. Het nadrukkelijkst komt dit tot uiting in De grote eik van Dimpole. Voor alle personen en groepen in dit boek vertegenwoordigt de eik iets anders. Voor de boer op wiens land hij staat, is de eik een bron van verhalen die van generatie op generatie worden doorgegeven en staan opgeschreven in een boek. Mevrouw Trawley, postmeester Glover en onderwijzeres Shirley Hand zien de eik als een monument, omdat een van de grote presidenten eronder zou hebben verpoosd, al verschillen ze van mening wie: Washington of Lincoln.

De schooljongens Dexter en Howlie zijn ervan overtuigd dat er bij de boom een schat begraven ligt. En in het verre Bombay verschijnt de grote eik in het visioen van een swami. Volgens hem is er in de stam van de boom een ‘buitengewoon grote hoeveelheid heiligheid samengepakt’, en hij besluit met zijn volgelingen naar Dimpole te reizen.

Het verhaal, dat zich ontrolt als het scenario voor een bizarre filmkomedie, volgt al de personages en groepen afzonderlijk. De diverse verhaallijnen vinden hun brandpunt in een apotheose op zaterdagochtend, als alle figuren om uiteenlopende redenen onder de grote eik samenkomen.

De functie van het elfendorp in Elfenmiddag is vergelijkbaar met die van de grote eik. Het dorp is gebouwd door de elfjarige Sara. Voor haar is het elfendorp een spel waardoor ze even kan ontsnappen aan de enorme problemen waarmee ze kampt. Voor de twee jaar jongere Hillary is het elfendorp werkelijkheid. Hillary gelooft nog in elfen en is er zelfs zeker van dat Sara ook een elf is. Aan het eind van het boek krijgt het elfendorp voor Hillary ook enigszins de betekenis die het voor Sara had: troost- en toevluchtsoord.

De aanval uit het bos gaat over twee gescheiden werelden die in elkaar afwisselende hoofdstukken worden belicht. De hoofdstukken met als titel ‘Het Bovenbos’ beschrijven de wereld van de eekhoorns, die in bomen leven. In de hoofdstukken met de titel ‘Het Benedenbos’ staan gebeurtenissen uit de wereld van de mensen. Aan het begin van het boek klimt de twaalfjarige Amber in een boom omdat ze ruzie heeft met haar vader. Haar klimpartij veroorzaakt grote onrust bij de Bovenbossers. Zij zien Amber als een indringster, een bedreiging uit de andere wereld, en houden haar nauwgezet in de gaten. Het kabaal dat de eekhoorns veroorzaken, leidt ertoe dat Ambers vader op ze gaat schieten. De op macht beluste eekhoorn Keffer maakt van de paniek die ontstaat misbruik door zijn invloed op ‘de Ouden’ te vergroten. Het gevolg is dat de Bovenbossers aan de Benedenbossers de oorlog verklaren. In het Benedenbos voltrekt zich een vergelijkbaar proces. Zo raken twee tot voor kort vreedzame werelden slaags met elkaar vanwege misverstanden en onderlinge conflicten. Amber, die deze rampspoed ongewild heeft veroorzaakt, treedt op als middelaar. Ook in het kamp van de Bovenbossers bevindt zich een vredestichter, de dromerige eekhoorn Wingerd. Aan het eind van het verhaal nemen Amber en Wingerd zich afzonderlijk voor, elkaars wereld te gaan bestuderen, zodat er meer begrip ontstaat.

Elfenmiddag

Sara heeft haar buurmeisje Hillary toegelaten in haar achtertuin, waar een elfendorp staat.

Hillary raakt steeds meer in de ban van elfen, een betovering die gretig gevoed wordt door Sara: de ontvankelijke Hillary is het enige meisje dat met haar om wil gaan. Sara heeft iets geheimzinnigs; zij woont samen met haar moeder, maar Hillary heeft Sara's moeder nog nooit gezien. Op school doen allerlei geruchten de ronde, die door Hillary niet worden geloofd. Als assistente van Sara werpt ze zich volledig op het onderhoud van het elfendorp.

Op een dag klopt Hillary bij Sara aan de deur. Als niemand reageert, gaat ze naar binnen. Ze hoort geluiden die van boven komen. Hillary vermoedt dat de elfen zich daar verborgen houden en gaat de trap op. Sara zit in een schommelstoel en houdt een gestalte met een droevig en bleek gezicht in haar armen. Hillary denkt dit het elfen zijn die heel snel van gedaante zijn veranderd. Dan begint Sara te schreeuwen. In paniek holt Hillary het huis uit.

Ze herinnert zich een les van Sara: bewijsstukken kunnen meer dan één betekenis hebben. ‘Ze kunnen verschillende verklaringen opleveren, afhankelijk van hoe ze worden bekeken. En dat scheen de enige manier om het probleem te verklaren. Want als Hillary het bewijs van de ene kant benaderde, was het onmiskenbare antwoord: elfen! Maar als ze de feiten van een ander standpunt bekeek, was er maar één verklaring mogelijk: dat Sara en haar moeder al die tijd in de kamer waren geweest. Konden beide verklaringen niet tegelijkertijd waar zijn?’

Na een tijdje wordt het contact tussen Sara en Hillary hersteld en werpen ze zich weer op het elfendorp. Omdat ze met van haar moeder gestolen geld boodschappen voor Sara heeft gedaan, mag ze het huis weer binnen. Het wordt Hillary duidelijk dat de moeder van Sara ernstig ziek is en dat Sara dit voor de buitenwereld verborgen houdt: ze is bang dat ze uit elkaar zullen worden gehaald.

Net als Hillary heeft gevraagd: ‘Ben je een elf?’, komt haar moeder binnen. Ze is geschokt door wat ze aantreft en waarschuwt de autoriteiten. Sara's moeder wordt opgehaald en Sara zelf wordt bij familie ondergebracht.

Haar moeder en haar vriendinnen verwijten Hillary goedgelovigheid. Ze trekt zich terug in haar fantasiewereld en besluit het elfendorp te verhuizen naar haar eigen tuin.

Waardering

Op De grote eik van Dimpole werd heel verschillend gereageerd. Het boek maakte op Cathérine van Houts veel indruk. Joke Linders daarentegen vond het verhaal verwarrend en de figuren niet veel meer dan sjablonen.

Unaniem enthousiast waren de critici over Elfenmiddag. ‘In Elfenmiddag roept Taylor Lisle op een bijna laconieke wijze een sfeer van wee-

moed op,’ schreef Carolien Zilverberg, ‘en zo ontstond een mooi, aandoenlijk verhaal over vriendschap, geloof en twijfel.’ Cathérine van Houts noteerde: ‘Elfenmiddag is een meesterlijk boek. De schrijfster weet in een heldere stijl, scherpzinnige observaties, fijnzinnig beschreven details en levendige dialogen de boog gespannen te houden. Haar poëtische inslag is in prettig evenwicht met de herkenbaar verwoorde tweestrijd die Hillary teistert.’ Joke Linders vond Elfenmiddag aanmerkelijk boeiender en overtuigender dan De grote eik van Dimpole. Zij was ook tamelijk enthousiast over De aanval uit het bos: ‘De projectie van menselijk gedrag op eekhoorns is hier en daar wat doorzichtig, maar omdat Lisle zo'n aardige sfeer op weet te roepen, accepteer je dat.’ Kanttekeningen plaatste Linders bij de volwassenen in het verhaal. ‘Die zijn soms zo kinderlijk, kortzichtig en kunstmatig dat ze elke overtuigingskracht missen.’

Bibliografie

44 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1997