|
| |
| |
| |
Joyce Sweeney
door Ruud Kraaijeveld
Joyce Sweeney is op 9 november 1955 als Joyce Kay Hegenbarth geboren in Dayton, Ohio (VS). Haar vader stierf toen ze nog heel jong was. Ze woonde samen met haar moeder op het platteland, waar ze een liefde voor de natuur ontwikkelde. Toen ze naar het basisonderwijs in Dayton ging, een vrij grote stad, voelde ze zich daar als plattelandskind een buitenstaander. Ze hield enorm van lezen en wilde al op haar achtste schrijfster worden.
Op de middelbare school ontwikkelde haar belangstelling voor schrijven zich verder, mede onder invloed van een leraar die korte verhalen publiceerde en haar de kneepjes van het vak bijbracht. Ze studeerde Engels en creatief schrijven aan de Wright State University, waar ze in 1977 haar bachelor of arts haalde. Twee jaar later trouwde ze met Jay Sweeney, die ze al kende van de middelbare school. Na haar studie werkte ze korte tijd als freelance reclametekstschrijver. Sinds 1981 is ze fulltime schrijfster.
Al tijdens haar studie publiceerde ze enkele korte verhalen, onder andere in Playgirl. Ze debuteerde in 1984 met Center Line, bedoeld als een roman voor volwassenen. Het manuscript werd in eerste instantie door wel dertig uitgevers geweigerd. Toen Sweeney's literaire agent het inzond voor de Delacorte Young Adult Prize won het de eerste prijs en kon het verschijnen, als young adult-boek.
Sweeney is naar eigen zeggen diepgaand beïnvloed door Amerikaanse literaire schrijvers die in hun werk adolescenten als hoofdpersonen laten optreden, met name J.D. Salinger (The catcher in the rye).
Naast proza schrijft Sweeney poëzie, die in verschillende tijdschriften is verschenen. Ze recenseert ook jeugdliteratuur.
Bijna al haar boeken zijn geplaatst op de jaarlijkse lijsten Best Books for Young Adults van de American Li- | |
| |
brary Association. Ze zijn vertaald in het Deens, Nederlands, Hebreeuws en Italiaans. Vrije val werd in 1999 opgenomen in de lijst met kerntitels voor de Jonge Jury.
| |
Werk
Joyce Sweeney schrijft uitsluitend voor jongeren rond de vijftien, zestien jaar. In Amerika beschouwt men literatuur voor die leeftijd als een apart genre, aangeduid met de term young adult fiction, ofwel adolescentenroman. Tot de belangrijkste kenmerken van dit genre behoren het optreden van bijna volwassen hoofdpersonen en een verhaalaanpak die nadrukkelijk vooruitloopt op en aansluit bij de literatuur voor volwassenen. Spanning op verhaalniveau gaat samen met grote aandacht voor de psychologische ontwikkeling van de hoofdfiguren.
Het hoofdthema van Sweeney ligt in de problematische relaties tussen gezinsleden, waarbij de hoofdpersonen hun identiteit en plaats in de maatschappij op een nogal moeizame manier ontdekken. Die ontdekkingstocht gaat gepaard met heftige conflicten en dramatische voorvallen. Vrijwel altijd zijn de verhoudingen ernstig verstoord. Dit geldt zowel voor de relaties tussen de jongeren onderling als voor de verhouding met hun ouders.
In De tijgerboomgaard wordt de achttienjarige Zack geteisterd door vreemde nachtmerries vol tijgers. Hij gaat in therapie en komt erachter dat de droombeelden te maken hebben met
Omslagillustratie van Rob Nuijten
zijn vroegste jeugd. Als op school een nieuw meisje verschijnt, kan Zack het met deze artistiek aangelegde Clara meteen goed vinden. Tegelijkertijd neemt zijn onrust toe, waardoor de herinneringen aan zijn jeugd, toen zijn vader er nog was, sterk toenemen. Tot zijn verbijstering ontdekt hij dat zijn vader helemaal niet dood is, zoals zijn moeder hem steeds heeft voorgehouden. Hij begrijpt nu meer van zijn dromen en gaat op zoek naar zijn vader; ontmoet hem, ontdekt de waarheid en vindt een manier om de verstoorde relatie met zijn moeder en zijn vriendin te herstellen.
| |
| |
Haar belangstelling voor wat zich in een gezin tussen de verschillende personen kan afspelen, verklaart Sweeney zelf uit een gemis: het feit dat ze niet is opgegroeid in een traditioneel gezin met broers en zussen, een vader en een moeder, heeft ervoor gezorgd dat de relaties in zulke gezinnen haar bijzonder intrigeren.
Haar hoofdpersonen zijn meestal jongens van een jaar of zeventien, achttien die het moeilijk vinden om te gaan met de verantwoordelijkheden die passen bij hun naderende volwassenheid. Ze voldoen niet aan de eisen die ze aan zichzelf of die anderen aan hen stellen. Ze moeten een scheiding of de dood van een familielid verwerken, ontdekken dat ze homoseksueel zijn, of moeten in het reine zien te komen met een dramatische gebeurtenis die zich in het verleden heeft afgespeeld.
Joyce Sweeney waakt er angstvallig voor moralistische uitspraken te doen of een opvoedkundige boodschap te verwerken. Ze wil uitsluitend tonen hoe adolescenten zich in conflictsituaties gedragen en welke keuzes zij maken.
In Schaduw koppelde ze haar thema van de problematische relaties tussen gezinsleden aan een paranormaal gegeven: de teruggekeerde geest van een overleden kat. Schaduw, de kat van de dertienjarige Sarah, is al een jaar dood. Toch kan ze het dier niet vergeten. Op een dag ziet ze overal schimmen en schaduwen van haar kat. Ze raakt ervan overtuigd dat hij nog leeft. Haar oudere broers Brian en Patrick, die voortdurend met elkaar ruziën, geloven niets van de verhalen van hun zus. Alleen Cissy, de gezinshulp, neemt haar serieus en denkt dat de kat is teruggekomen om haar te waarschuwen voor gevaar. En inderdaad: Brian ontdekt dat zijn vriendin vrijt met Patrick en dan slaan bij hem de stoppen door. Hij probeert zijn broer te wurgen maar de geest van Schaduw haalt hen uit elkaar.
Ondanks de rol van het bovenzinnelijke in het verhaal, heeft Schaduw een behoorlijk realistisch karakter. Sarah is als personage goed uitgewerkt, de andere figuren zijn wat oppervlakkiger getypeerd. Het verteltempo is hoog en het verhaal heeft een spannende opbouw.
| |
Vrije val
De broers Neil (17) en David (15) komen samen met twee vrienden vast te zitten in een grot. Vanaf het begin heerst er een broeierige en ruzieachtige sfeer tussen de broers. Gaandeweg wordt duidelijk dat dit te maken heeft met de brand die David thuis veroorzaakt heeft. Daarbij is het jongere zusje van de broers om het leven gekomen. Neil gaat ook niet helemaal vrijuit: David is in slaap gevallen nadat hij een joint van Neil had gerookt. De spanning tussen de vier jongens in de onderaardse ruimte is om te snijden en nu ze volledig op elkaar zijn aangewezen, ontlaadt zich alle frustratie. Neil doet zich steeds
| |
| |
voor als geestelijk de sterkste, maar moet het onderspit delven. Het is uiteindelijk David die de jongens op spectaculaire wijze, via een onderaardse rivier, de grot weet uit te loodsen.
De complexe en verstoorde relaties tussen de broers en hun ouders, en tussen de broers en hun vrienden vormen het hoofdthema van dit boek. Tijdens de overlevingstocht worden de jongens geconfronteerd met hun eigen zwakke kanten, hun angsten, onzekerheden en schuldgevoelens. In korte tijd leren ze veel over zichzelf en over elkaar. Ze gaan zichzelf en elkaar met andere ogen zien en als ze eindelijk ontsnapt zijn uit de grot, zijn het andere mensen geworden.
De psychologische spanning is op een bijzondere manier gecombineerd met de spanning op het niveau van de gebeurtenissen: de tocht door het onderaardse gangenstelsel heeft heel wat onaangename verrassingen in petto.
| |
Waardering
In Amerika wordt het werk van Joyce Sweeney veel en positief gerecenseerd. De Nederlandse vertalingen zijn grotendeels onopgemerkt gebleven.
Silvie Moors oordeelt over Schaduw heel positief: ‘Het verhaal leest als een trein, de spanningsopbouw werkt prima met onverwachte wendingen [-] de thematiek is mooi uitgewerkt.’ Marleen Colpin was erg te spreken over De tijgerboomgaard: ‘een boek dat eruit springt, misschien niet zozeer door het thema, als wel door de manier waarop het is uitgewerkt.’
De recensent van Levende Talen omschrijft Vrije val als een ‘schitterend, rijk boek voor grote groepen lezers’, ‘niet alleen inhoudelijk boeiend beschreven, maar stilistisch werk van de bovenste plank’, ‘een psychologisch adembenemend drama’.
| |
Bibliografie
Niet in het Nederlands vertaald
|
| Center Line (1984), Right behind the Rain (1985), The Dream Collector (1989), Face the Dragon (1990), Piano Man (1992), The Spirit Window (1998). |
In het Nederlands vertaald
|
| The Tiger Orchard (1993): De tijgerboomgaard. Vertaald door Marie-Anne van der Marck. Bloemendaal, Gottmer, 1997. (Octopus-reeks) |
| Shadow (1994): Schaduw. Vertaald door Christel Jansen. Bloemendaal, Gottmer, 1997. (Octopus-reeks) |
| Free Fall (1996): Vrije val. Vertaald door Marie-Anne van der Marck. Bloemendaal, Gottmer, 1998. (Octopus-reeks) |
Over Joyce Sweeney
|
| Patty Campbell, The young adult complex. In: Wilson Library Bulletin, maart 1984. |
| Joyce Sweeney. In: Something about the Author. Detroit, Gale Research Inc., 1992, volume 68. |
| Patty Campbell, The sand in the oyster. In: Horn Book, november-december 1994. |
| Silvie Moors, Joyce Sweeney, Schaduw. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 3 (1997), nr. 9. |
| Marleen Colpin, Joyce Sweeney, De tijgerboomgaard. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 3 (1997), nr. 9. |
| Ruud Kraaijeveld, Aanraders: Joyce Sweeney, Vrije val. In: Jeugdliteratuur in de basisvorming, jaargang 4 (1999), nr. 2. |
| Ruud Kraaijeveld, Jeugdboeken 1998. Arnhem, Ellessy 1999. (Over Vrije val) |
| |
| |
| Ruud Kraaijeveld, Een gedenkwaardig weekend. In: Levende Talen, nr. 541, juni 1999. (Over Vrije val) |
| Ron Labordus, Joyce Sweeney - Vrije val. In: Handleiding Jonge Jury 2000. Amsterdam, CPNB, 1999. |
| Léon Blickman, Joyce Sweeney, Vrije val. In: Pauze, jaargang 13 (1999), nr. 4. |
| J. Sydney Jones, Joyce Sweeney. In: Something about the Author. Detroit, Gale Group, 2000, volume 108. |
Internet
|
| Joyce Sweeney op internet: www.amazon.com (o.a. fragmenten uit recensies en reacties van lezers). |
53 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2000
|
|
Auteursrechtelijk beschermd