Lexicon van de jeugdliteratuur

Hesba Stretton

door Richard van Schoonderwoerd

Hesba Stretton werd als Sarah Smith op 27 juli 1832 geboren in het oude, Engelse marktstadje Wellington Shropshire, dicht bij de grens met Wales. Haar vader was boekhandelaar en beheerder van het plaatselijke postkantoor. Haar moeder was een diep gelovige vrouw die de kinderen streng godsdienstig opvoedde. Nadat Sarah eerst enige tijd bij haar vader in de zaak had gewerkt, verhuisde ze in 1863 met haar zus Elisabeth naar Manchester. Daar begon ze te schrijven onder het pseudoniem Hesba Stretton. De voornaam is een samenvoeging van de eerste letters van de voornamen van haar broers en zusters, Stretton verwijst naar Church Stretton, een schilderachtig stadje in de buurt van haar geboorteplaats.

Sarah Smith bleef ongehuwd. Zij zette zich in voor de verpauperde jeugd en voerde strijd tegen de grote maatschappelijke verschillen tussen arm en rijk. Ze kon niet berusten in de sociale wantoestanden die destijds als normaal en onvermijdelijk werden beschouwd. Speciaal het lot van kinderen trok zij zich aan. Samen met medestanders richtte zij in 1884 The London Society for Prevention of Cruelty to Children op. Ook op andere manieren zette zij zich op sociaal gebied in. Sarah Smith overleed op 8 oktober 1911 in Ham Common Surrey.

Werk

Na eerst enkele verhalen te hebben gepubliceerd in de door Charles Dickens geredigeerde bladen Household World en All the Year Round debuteerde Hesba Stretton in 1864 met Fern's Hollow, in het Nederlands vertaald als Hebt uwe vijanden lief (1894). Daarin vertelt zij het verhaal van een arme sloeber die uitgebuit wordt door zijn baas.

Hierna kwamen bijna jaarlijks één of meer titels uit. In 1866 publiceerde zij in het tijdschrift Sunday at Home het verhaal Jessica's First Prayer, dat een jaar later in boekvorm uitkwam en een wereldwijd succes werd. Onder de titel Het eerste gebed van Jessica verscheen de Nederlandse vertaling in 1868 bij uitgeverij Reits in Groningen. Later nam Callenbach te Nijkerk de uitgave over, waarbij de titel werd gewijzigd in Jessica's eerste gebed. Hoewel het boek bedoeld was als familielectuur, werd het een klassieker binnen de toenmalige zondagsschooluitgaven.

Stretton schreef meer dan vijftig boeken, bijna allemaal voor kinderen. Voor het merendeel verschenen ze bij The Religious Tract Society in Londen. Het succes van Jessica's eerste gebed werd evenwel nooit overtroffen. Veel van haar boeken zijn vertaald, ook in het Nederlands. Ze werden regelmatig herdrukt. Tamelijk succesvol waren Little Meg's Children (1868, vertaald in 1869 onder de titel Grietje en hare kinderen) en Alone in London (1869, vertaald in 1870 onder de titel Alleen in eene groote stad). Als een vervolg op Jessica's First Prayer verscheen in 1868 Jessica's Mother, waarvan al snel een Nederlandse vertaling uitkwam.

De personages in de boeken van Hesba Stretton zijn, zoals destijds in veel van dergelijke lectuur gebruikelijk, vaak heel vroom of heel slecht. Niet zelden bekeren de slechteriken zich aan het eind van het verhaal, daartoe aangezet door personen met zendingsdrang. Stretton schreef over de sociale aspecten met verstand van zaken. Ze kende de omstandigheden in de achterbuurten van Londen en andere grote steden. Ze wist alles van inhalige landheren en arme sloebers en hoe verkeerd justitie tegen de schrijnende gevallen van armoe kon optreden. Daartegen kwam zij in het geweer. In haar boeken nam zij het op voor de sloebers en richtte zich tegen de uitbuiters of de onverschilligen. Naast evangelisatiedrift was sociale bewogenheid een drijfveer. Met haar boeken en ook fysiek probeerde ze de omstandigheden waaronder de armen moesten leven, te verbeteren. Ze stond daarin niet alleen, er was een duidelijke beweging actief van journalisten, schrijvers en filantropen die de ogen van het publiek wilden openen voor de misstanden van die tijd. Er verscheen vanuit deze beweging, met goede bedoelingen, heel wat prutswerklectuur op de markt waarin men doorsloeg en van de personages karikaturen maakte. Ook Hesba Stretton heeft zich daar in haar werk uit gedrevenheid wel aan bezondigd. Haar beste boeken ontstonden aan het begin van haar carrière. Naderhand werd de kwaliteit minder. Verschillende boeken verschenen louter en alleen om geld in te zamelen voor het sociale werk onder kinderen.

Jessica's eerste gebed

Dit verhaal over de arme Jessica is niet vrij van romantische sentimenten. Het is echter geschreven op een manier die kinderen ontroert, waarbij de toon niet vals sentimenteel is. De door haar moeder verwaarloosde Jessica komt in aanraking met het geloof dankzij de koster Daniël. In de vroege ochtend verkoopt Daniël koffie en broodjes aan het werkvolk. Hij doet dat omdat hij zeer op geld is gesteld en er steeds meer van wil vergaren. Hoewel Daniël niets opheeft met bedelaars, geeft hij Jessica regelmatig wat oud brood en koffie. Op een dag

volgt zij de koster. Ze verstopt zich in de kerk en bezoekt daarna, zich steeds verschuilend, de wekelijkse kerkdiensten. De kinderen van de dominee ontdekken haar en dan krijgt Jessica een echte plaats in de kerk. In de kamer van de dominee bidt zij voor het eerst in haar leven: ‘O, God! Ik wou U graag kennen. En wilt Gij, as-jeblieft, mijnheer Daniël betalen voor al de warme koffie die hij mij gegeven heeft?’ Na enige tijd verschijnt Jessica niet meer in de kerk. Ze blijkt ernstig ziek te zijn. Daniël redt haar uit de achterbuurt waar ze alleen gelaten is door haar drankzuchtige moeder. Bij het zien van al die armoe komt de koster tot het besef dat hij een ellendige zondaar is die zich laat leiden door geldzucht. Hij neemt Jessica mee naar huis, verzorgt haar en aanvaardt haar als zijn pleegkind. Jessica wordt sterk en gezond en brengt warm geluk in het eenzame leven van Daniël.

Waardering

De waardering voor het werk van Hesba Stretton was aan het begin van de twintigste eeuw binnen de protestants christelijke jeugdliteratuur in ons land vrij algemeen. Diverse boekjes bleven in druk, totdat men in de jaren twintig van de vorige eeuw haar werk als verouderd ging beschouwen. Afkeuring was er toen ook al op andere gronden. Zo werd Jessica's moeder in 1905 bij de vierde druk door de gezaghebbende gereformeerde zondagsschoolvereniging Jachin beoordeeld als ‘te methodistisch, te Engels, te schokkend en te zonderling’ voor de Nederlandse jeugd.

Jessica's eerste gebed werd niettemin tot 1936 regelmatig herdrukt. Lange tijd leek het er daarna op dat de belangstelling voor het werk van Stretton in Nederland verdwenen was, totdat in 1977 een nieuwe druk van Jessica's eerste gebed verscheen, in een bewerking van W.P. Balkenende. Er volgde opnieuw een aantal herdrukken. In 2002 kwam een luxe editie op groot formaat uit met illustraties van Rino Visser.

Incidenteel verscheen na 1945 nog wel eens een herdruk of bewerking van een van de andere titels. Zo bewerkte Hein Kray in 1979 Jessica's moeder voor uitgeverij De Vuurtoren te Urk en werd Grietje en hare kinderen in de jaren tachtig opnieuw uitgebracht door Hazejager in Puttershoek. Beide uitgevers hadden een reformatorische achtergrond. In Engeland en vooral de Verenigde Staten worden de boeken van Hesba Stretton nog zeer gewaardeerd en veel gelezen in behoudende kringen. Een aantal titels wordt daar tot op de dag van vandaag nog steeds herdrukt.

Bibliografie

76 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2008