Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Fritz Steuben

door Jacques Vos

Fritz Steuben is het pseudoniem van Erhard Wittek die op 3 december 1898 in Wongrowitz geboren werd. Hij heeft een aantal jaren gewerkt in boekwinkels en bij uitgeverijen, daarna is hij ‘van de pen gaan leven’. Zijn indianenboeken schreef hij onder pseudoniem, bij zijn boeken voor volwassenen gebruikte hij zijn eigen naam. Zijn werk werd een aantal malen bekroond. Zo ontving hij bijvoorbeeld




in 1937 de Jugendschriftenpreis.

Werk

In Nederland is Steuben vooral bekend geworden door zijn boeken over Tecumseh, aanvoerder van de Shawano's, een Indianenstam uit het noord-oosten van de Verenigde Staten. De gebeurtenissen in de boeken spelen zich af omstreeks 1800. Tecumseh was zich ervan bewust dat de afzonderlijke stammen zich nooit met succes tegen de blanken zouden kunnen verzetten. Hij streefde daarom naar de vorming van een Indianenbond die met meer succes tegen de indringers zou kunnen opereren. De zeven boeken over Tecumseh geven van dit pogen een ‘verslag’. Steuben heeft overigens bij het schrijven van zijn boeken niet helemaal de chronologie van de gebeurtenissen uit de werkelijkheid gevolgd. Het vijfde deel Snelvoet en Pijlkind bijvoorbeeld, beschrijft de jeugd van Tecumseh.

Steuben is bij het schrijven van zijn Tecumseh-serie sterk beïnvloed door James Fenimore Cooper (1789-1851). Een van de hoofdpersonen uit de werken van Cooper, namelijk de vallenzetter Daniel Boone, voert Steuben weer ten tonele als de grote tegenstander van Tecumseh.

Net als bij Cooper gaat de sympa-

[pagina 2]

thie van Steuben uit naar zowel de Indianen als naar de vallenzetters en jagers die de Indianen begrijpen, vaak zelfs bij de Indianen leefden. Tegenover hen staat dan de kolonist uit het grensgebied die uit was op de grond van de Indianen (in de boeken van Steuben het wildrijke Kentucky) en die daardoor in voortdurend conflict leeft met hen.

Steuben combineert in zijn Indianenboeken elementen uit verschillende genres: het avonturenverhaal, het geschiedenisverhaal en het informatieve boek. Zo geeft hij veel feiten over het leven van de Indianen, in het voorwoord bij De rode storm schrijft hij bijvoorbeeld: ‘Je zult zien, hoe hun wapens, kleren, boten, muziekinstrumenten er uitzagen want de plaatjes in dit boek zijn nauwkeurig getekend naar afbeeldingen uit die tijd.’ Hij slaagt er niet altijd even goed in het juiste evenwicht te bewaren tussen verhalende en informatieve elementen, waardoor het verhaal af en toe aan vaart verliest. Het aantal herdrukken van de Nederlandse vertalingen van de Tecumseh-boeken (van De Rode storm verschenen bijvoorbeeld acht drukken) wijst op een groot succes in Nederland.

De rode storm

Naast Tecumseh kent dit deel van de reeks twee andere hoofdpersonen: het opperhoofd van de Irokezen, Logan, en de woudloper Daniel Boone, die hoewel hij bewondering heeft voor de Indianen, toch de belangen van de blanken laat prevaleren boven die van de Indianen. De blanken hebben het verdrag waarbij bepaald werd dat Kentucky niet door hen betreden zou worden geschonden. Boone heeft de enorme rijkdom aan wild van dit gebied ontdekt. Deze schending maakt de toestand explosief. Wanneer de familie van Logan in de val wordt gelokt en lafhartig vermoord wordt, zinnen de Indianen op wraak. Na een aantal inleidende schermutselingen volgt de grote slag in de wouden aan de Grote Kanawha, waarbij de Indianen het onderspit delven. Bij de ‘vredesonderhandelingen’ moeten de Shawano's Kentucky afstaan. In een afsluitend hoofdstuk deelt Steuben nog mee hoe Cornstalk, net als Tecumseh aanvoerder van de Shawano's, en Logan door moord om het leven worden gebracht.

Kritiek

In Duitsland heeft men na 1945 de Tecumseh-boeken van Steuben kritisch beoordeeld. Een aantal auteurs was van mening dat hij (gewild of ongewild) de rassenleer van de nazi's ondersteunde door zijn beschrijvingen van ‘edele Indianen’ die trouw waren aan de tradities van hun ras. Bovendien vergeleek hij de Indianen met de bewoners van ‘het oude Germanië’.

Kritiek was er ook op het feit, dat hij te veel suggereerde dat zijn werk gebaseerd was op echte, oude bronnen, daarmee te veel authenticiteit suggererend. Mede op grond van deze

[pagina 3]

kritiek verscheen de Tecumseh-serie in Duitsland na 1975 in een bewerkte vorm.

Illustraties

In Nederland werden de boeken van Steuben geïllustreerd door Tjeerd Bottema. Zijn wijze van tekenen, bijvoorbeeld van gezichten, maakt dat er nogal wat discrepantie bestaat tussen de beschrijving van de Indianen door Steuben en de afbeelding van Bottema. Van de ‘edele gezichten’ blijft bij Bottema maar weinig over. In de boeken zijn ook afbeeldingen van gebruiksvoorwerpen van de Indianen opgenomen.

Bibliografie

De Tecumseh-boeken

Der fliegende Pfeil. Eine Erzählung aus dem Leben Tecumsehs. Alten Quellen nacherzählt (1930): De vliegende pijl. Een verhaal uit het leven van Tecumseh. Vertaald door Ph. Exel. Met illustraties en bandtekening van Tjeerd Bottema. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen, 1939.

Der rote Sturm. Eine Erzählung aus dem ersten Indianenkrieg um den Ohio (1931): De rode storm. Een verhaal uit den eersten oorlog met de indianen om den Ohio. Vertaald door Ph. Exel. Met illustraties en bandtekening van Tjeerd Bottema. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen, 1939.

Tecumseh und der Lederstrumpf. Eine Erzählung vom Kampf des roten Mannes um sein Recht (1932). In 1936 uitgegeven onder de titel Tecumseh der Berglöwe: Tecumseh de Bergleeuw. Een verhaal uit het leven van Tecumseh. Vertaald door Ph. Exel. Met illustraties en bandtekening van Tjeerd Bottema. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen, 1940.

Der strahlende Stern. Eine Erzählung vom Ruhme Tecumsehs (1934): De stralende ster. Een verhaal uit het leven van Tecumseh. Vertaald door Ph. Exel. Met illustraties en bandtekening van Tjeerd Bottema. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen, 1940.

Schneller Fusz und Pfeilmädchen. Eine Erzählung aus der Zeit als Tecumseh 12 Jahre alt war (1935): Snelvoet en Pijlkind. Een verhaal uit Tecumseh's jeugdjaren. Vertaald door Ph. Exel. Met illustraties en bandtekening van Tjeerd Bottema. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen, 1941.

Der Sohn des Manitu. Eine Erzählung vom Kampfe Tecumsehs (1938): De zoon van Manitou. Een verhaal uit het leven van Tecumseh. Vertaald door Ph. Exel. Met illustraties en bandtekening van Tjeerd Bottema. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen, 1941.

Tecumsehs Tot. Eine Erzählung vom Kampf eines roten Mannes für sein Volk (1939): De dood van Tecumseh. Vertaald door Ph. Exel. Met illustraties en bandtekening van Tjeerd Bottema. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen, 1941.

Ook in het Nederlands vertaald:

Die Karawane am Persergolf. Eine abenteuerliche Kriegsfahrt durch die arabische Wüste (1934): De karavaan aan de Perzische Golf. Vertaald door Ph. Exel. Met illustraties en bandtekening van Dick Lammers. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen, 1943.

Over de Tecumseh-boeken

A. Bodensohn, Im Zeichen des Manitu. Coopers Lederstrumpf als Dichtung und Jugendliteratur. Frankfort, 1963.

J. Heyink, Indianenboeken voor de jeugd. In: Verkenningen op het gebied van de jeugdliteratuur, jaargang 9, afl. 2, blz. 29-35.

Karl Ernst Maier, Indianengeschichten. In: Karl Ernst Maier, Jugendschriftum. Bad Heilbrun, 1973. (7e druk)

Lexicon jeugdliteratuur
september 1982