Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Jan Sluijters

door Truusje Vrooland-Löb

Jan (Johannes Carolus Bernardus) Sluijters werd op 17 december 1881 in Den Bosch geboren als enige zoon in het gezin van een bekwaam houtgraveur, die onder meer illustraties maakte voor tijdschriften en catalogi van winkels. Hij sloeg al jong gedreven aan het tekenen. Na de driejarige hbs besloot hij van het tekenen zijn vak te maken. In 1900 behaalde hij de aktie mo-tekenen aan de Rijksnormaalschool (‘avec les félicitations du jury’) en tussen 1900 en 1903 volgde hij lessen aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten; beide opleidingen in Amsterdam. In 1904 won hij de Prix de Rome met het schilderij ‘Elisa wekt het zoontje van de Sunamitische vrouw’. Tussen circa 1900 en 1904 illustreerde hij ruim driehonderd kinder- en schoolboeken, maar hij zou vooral de geschiedenis ingaan als een van de meest boeiende Nederlandse schilders en als de graficus van unieke (oorlogs)litho's. Voor zijn werk kreeg hij talloze onderscheidingen, waaronder de Gouden medaille van Pulchri Studio (1939) en de Gouden erepenning van de stad Amsterdam (1951). In 1952 werd hij Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Jan Sluijters overleed op 8 mei 1957 te Amsterdam.

Werk

Jan Sluijters was, zoals hij het zelf noemde, ‘voor schilder in de wieg gelegd’. Het tekenen nam al een belangrijke plaats in zijn leven in nog voordat hij kon lezen of schrijven. Als zevenjarig jongetje maakte hij een pentekening van een nikkelen schenkkan en het resultaat was zo geslaagd dat zijn vaders opdrachtgever deze tekening in zijn catalogus liet afdrukken. De verhuizing van de familie Sluijters naar Amsterdam was wellicht ook van beslissend belang voor zijn ontwikkeling tot kunstenaar. Hij ging er met vader naar het Rijksmuseum om ‘echte kunst’ te zien en hij volgde er de Rijksnormaalschool en de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten (onder anderen bij August Allebé). Al tijdens zijn studietijd maakte hij litho's over de Amsterdamse onderwereld voor het Geïllustreerd Politienieuws, hetgeen de toen vijftienjarige Normaalschoolleerling, afgezien van een honorarium, vooral ook verdere technische vaardigheden opleverde, zoals het direct op de lithografische steen tekenen.

Na het winnen van de Prix de Rome - indertijd de hoogste onderscheiding voor een jonge Nederlandse kunstenaar - verbleef hij in het buitenland (Italië, Spanje, Frankrijk),

[pagina 2]

waar hij kennismaakte met de vernieuwende ontwikkelingen in de kunst. Hij wisselde in deze fase snel van stijl en proefde enthousiast aan stromingen als de Pré-Rafaëlieten, de Art Nouveau, het Luminisme, Fauvisme en het Kubisme. Hij liet zich beïnvloeden door tijdgenoten als Henri de Toulouse Lautrec, Vincent van Gogh, Paul Gaugin en Gustav Klimt. Deze invloeden zijn te bespeuren in een groot aantal vakkundige, soms opzienbarende schilderijen. Maar uiteindelijk vond de aanvankelijk avantgardistische Jan Sluijters als schilder steeds meer zijn eigen stijl. Hij werd een virtuoze, op den duur weer wat traditionelere schilder van vrouwen, portretten, naakten, bloemstillevens, kinderen en huiselijk geluk.

Gedurende zijn hele leven was Sluijters gefascineerd door de uitbeelding van de jonge mens, vaak in relatie tot zijn speelgoeddieren, leefomgeving en vooral tot de moeder. Dit facet van Sluijters' werk is meestal sterk autobiografisch. Er is met name in zijn tekeningen van kinderen een continue bevruchting te constateren door zijn vrije schilderkunst, vooral in de kinderboekillustraties.

 

Gedurende zijn stormachtige ontwikkeling als jong schilder voorzag Sluijters in het levensonderhoud van zijn gezin door het ontwerpen van boekbanden en vooral het illustreren van kinder- en schoolboeken. Mede door zijn discipline en werklust was hij al jong economisch onafhankelijk. Net als zijn leeftijdsgenoten Jetses, Isings en Bottema kan hij een echte ‘broodillustrator’ worden genoemd, in de goede zin van het woord.

In zijn illustraties voor kinderboeken bleef Sluijters meestal veel dichter bij de realiteit dan in zijn vroege vrije werk. Maar het is zichtbaar dat de boekillustrator Sluijters meegroeide met de ontwikkeling van de schilder Sluijters.

Zijn vijf gewassen krijttekeningen in Bosch en Duin van Suze Andriessen (1895) tonen een argeloze, wat traditionele maar toch reeds bevredigende wijze van tekst ‘verluchten’. Het om-

[pagina 3]

slag is misschien nog wat houterig, maar de illustraties verraden talent. Ursula van E. de Pressensé (1903) heeft al een mooi bandomslag, maar de gewassen krijttekeningen binnen in het boek hebben niet de humor en de speelsheid die het latere werk zou krijgen. Het zijn knappe, traditionele tekeningen; van enig experiment of vernieuwing is nog geen sprake, maar er is al een groei naar een eigen ‘handschrift’ te bespeuren. De pen- en krijttekeningen voor het bakvisboek Een geniaal zestal van Felicie Jehu (1907) tonen al een ander niveau. Aan de bandomslag is zichtbaar dat de Art Nouveau niet aan Sluijters is voorbijgegaan, maar zijn pentekeningen zijn al wat speelser geworden. Een van de krijttekeningen valt op: een theaterzaal met publiek, die zo vrij is getekend dat een sterke invloed van Franse kunstenaars zoals Daumier en Toulouse Lautrec onmiskenbaar is. Dit is niet zo verbazingwekkend, want Sluijters had net zijn Prix de Rome-avontuur in Italië, Spanje en Parijs achter de rug.

Voor Onze kinderversjes van vroeger en nu van Abramsz (1909) maakte hij geestige, speelse kleine tekeningen en op elke pagina wat decoratieve elementen, bijvoorbeeld randversieringen. Zijn eenvoudige tekeningetjes en silhouetten - vrij ongebruikelijk in die tijd - tonen wederom groot gevoel voor vlakverdeling en bovendien veel levensblijheid. De pentekeningetjes van een peuter in de kinderstoel en




van een slapende baby zijn vermoedelijk ontstaan in relatie tot zijn vrije kinderportretten, want van dezelfde situatie bestaan olieverfschilderijen. (Sluijters was in 1908 zelf vader geworden). Deze manier van werken heeft hij veel later als grootvader voor het boek Vaselientje van Eli Asser (1951) helemaal toegepast: de illustraties en het omslag bij dit ‘dagboek van een baby’ bestaan volledig uit getransponeerde authentieke familieportretten van de schilder, vooral van zijn eigen kleinkinderen.

De illustraties in Jongensdagen van Theo Thijssen (1909) zijn minder schilderachtig, ze zijn wat vrijer en af en toe trok hij een enkel element in het

[pagina 4]

karikaturale. Daarbij wist hij onder meer tot een treffende afbeelding van ‘De fijne agent’ te komen, die preludeert op de figuren van de geuniformeerde machthebbers in zijn latere oorlogsprenten. In het portret van een jongen met aapje begint het expressieve karikaturale element met de voor Sluijters kenmerkende anatomische vervormingen. Vanaf Lentegroen van Abramsz (1908) en Eenvoudig schoon van H. van Strien (1911) beginnen ze meer voor te komen in zijn werk. Dit is een neerslag van vernieuwende experimenten in zijn vrije werk. Het stuitte op tegenstand. D. Wouters in Over het illustreeren van leesboeken voor kinderen (1913): ‘Bezien we eens de beide plaatjes uit Lentegroen. Wat 'n figuren op het eerste plaatje. Wat 'n snuiten hebben die jongens; welk een echt aanstellerige schoolmeester is daar geteekend; en die boerenjongen wat een prachttype voor een psychiater en Darwinist. Het geheel is een gruwelijk caricaturaal misteekend plaatje, dat weerzin wekt, (...) het zijn klantjes voor een medisch-paedologisch instituut met hun waterhoofden, te lange bovenlijven en spillebeentjes.’

Deze woorden tonen hoe sterk Sluijters zich in zijn latere kinderboekillustraties manifesteerde. Sluijters' kinderboekillustraties en boekbanden geven hem een onmiskenbaar eigen plaats in de Nederlandse boekillustratiecultuur. Mede door dit illustratieve werk en de daaruit voortvloeiende economische onafhankelijkheid ontstond voor Jan Sluijters de mogelijkheid om zich te ontwikkelen tot een belangrijk schilder en graficus.

Bibliografie

Keuze uit door Jan Sluijters geïllustreerde kinderboeken

S. Andriessen, Bosch en Duin. Drie verhalen. Amsterdam, Becht, 1895.

M.M. Dodge, De zilveren schaatsen. Met illustraties van J. Braakensiek en J. Sluijters. Leiden, A.W. Sijthoff's Uitgeversmij, 1895.

V.A. Seket, Leçons de lecture d'après la méthode intuïtive. z. pl. z. uitg., 1901.

[J. Habberton,] Helen's Kleintjes. Naverteld door M. Neve. Rotterdam, D. Bolle, [1902].

[pagina 5]

T. van Berken, Wilde Wingerd. Amsterdam, Becht, 1903.

T. Naeff, 't Veulen. Amsterdam, Becht, 1903.

E. de Pressensé, Ursula. Amsterdam, Becht, 1903.

A.G. Selmer, Een doktersfamilie in het hooge Noorden. Almelo, Hilarius, [1903].

T. Kok, Fransje Elswoudt. Amsterdam, Becht, [1904].

T. van Berken, Ons troepje. Amsterdam, Becht, 1905.

E. de Pressensé, De buren van Mevrouw Bertrand. Amsterdam, Becht [1906].

F. Jehu, Een geniaal zestal. Alkmaar, Kluitman, 1907.

S. Abramsz en T. v.d. Blink, Lentegroen. Groningen, Noordhoff, 1908.

S. Abramsz, Onze kinderversjes van vroeger en nu. Amsterdam, Meulenhoff, 1909. (Tweede bundel: 1915)

Th. Thijssen, Jongensdagen. Bussum, Van Dishoeck, 1909. (7e druk; De Engelbewaarder, 1979).

S. Abramsz, Rijmpjes en versjes uit de oude doos. Amsterdam, Meulenhoff, 1910.

C.J. Kieviet, De zoon van Dik Trom. Amersfoort, Valkhoff, [1910]

J.B. Schuil, Uit den kostschooltijd van Jan van Beek. Amsterdam, Becht, 1910. (2e druk onder de titel: Jan van Beek, 1917).

T. Kok, Freekje Meerkerk. Leusden, Veerman, [1911].

F.H. van Leent, Princesje Zonneschijn. Amsterdam, Meulenhoff, 1911.

H. van Strien en P.J. Mols, Eenvoudig Schoon. Almelo, W. Hilarius, 1911.

T. van Berken, Goede Kameraadjes. Amsterdam, Becht, [1912].

Moeder de Gans. Sprookjes uit moeders jeugd. Bewerkt door S. Abramsz. Amsterdam, Meulenhoff, 1912.

H.W. Sonnega, Trouwe vrienden. Leusden, Veerman, [1912].

S. Abramsz, Zomerloover. Groningen, Noordhoff, [1913].

A.C. Kuiper, Prinses Evelientje. Amsterdam, Scheltens & Giltay, [1913].

R. Boosman en A. Brands, Klimop. Bloemlezing voor de lagere school. Groningen, Noordhoff, 1914.

J. Stamperius, Helden. Leusden, Veerman, [1914].

E. Asser, Vaselientje. Dagboek van een baby. Amsterdam, De Arbeiderspers, 1951.

Over Jan Sluijters

D. Wouters, Over het illustreeren van leesboeken voor kinderen. Bussum, Van Dishoeck, 1913.

H. Luns, Jan Sluijters. Amsterdam, Becht, [1941]. (Paletserie.)

J.N. van Wessem, Jan Sluijters. Amsterdam, Meulenhoff, 1966.

K. Löb, De onbekende Jan Sluijters. Utrecht, Bruna, 1968. (Herdrukt onder de titel Boekillustraties, politieke prenten, affiches. Venlo, Van Spijk, 1981.)

Catalogus tentoonstelling Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch, 1981.

J. Juffermans en N. Bakker, Jan Sluijters - schilder. Mijdrecht, Tableau, 1981.

Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1985