Lexicon van de jeugdliteratuur

Norman Silver

door Jos Staal

Norman Silver is in 1946 in Kaapstad geboren. Hij begon zijn studie filosofie in Zuid-Afrika, maar voltooide deze in Engeland. De emigratie bracht een enorme cultuurshock teweeg, waardoor hij volstrekt anders ging nadenken over raciale kwesties. Hij onderbrak zijn studie en werkte drie jaar in opvangtehuizen voor tieners. Ook was hij een tijdje handelaar in antiek.

In 1983 begon hij opnieuw te studeren. Hij behaalde zijn doctoraal en was drie jaar als informatica-specialist verbonden aan een centrum voor technologie. In 1987 gaf hij deze baan op om te gaan schrijven. Zijn eerste boek No tigers in Africa (Geen tijgers in Afrika) verscheen in 1990.

Norman Silver is getrouwd en heeft twee kinderen.

Werk

In zijn debuut Geen tijgers in Afrika heeft Silver veel van zijn eigen ervaringen als Zuidafrikaanse emigrant verwerkt. Aan het eind van het boek praat de vijftienjarige hoofdfiguur Selwyn Lewis met zijn vriendin Rosalie over vooroordelen en over het leven in Zuid-Afrika. Selwyn merkt dan op: ‘Ik denk dat ik naar Engeland moest komen om over deze dingen te kunnen praten. Als ik in Zuid-Afrika was gebleven zou ik nooit over zulke dingen hebben nagedacht, nooit en te nimmer.’

Selwyn is met zijn familie naar Engeland geëmigreerd toen de situatie voor blanken in Zuid-Afrika steeds chaotischer en bedreigender werd. Hij vergelijkt zijn vertrek met de verdrijving van Adam en Eva uit het paradijs. ‘Toen zij de hof van Eden verlieten, gingen ze tenminste ergens naar toe waar het warm was.’ Selwyn komt met zijn ‘oupa’ (opa), vader en moeder en zusje Estella terecht in

een rijtjeshuis in Bristol. Hij mist de zon, de exotische omgeving en het gerieflijke leven in ‘Joburg’ (Johannesburg), waar ze een zwembad hadden en donker personeel dat het vuile werk opknapte.

Op school is hij een buitenstaander; zijn taal is anders en hij heeft andere dingen geleerd dan zijn klasgenoten. Zijn bevoogdende houding tegenover kleurlingen, die in Zuid-Afrika heel gewoon was, wordt in Engeland absoluut niet op prijs gesteld. Selwyn vindt zichzelf geen racist, maar hij verdedigt wel de apartheid in Zuid-Afrika. Allengs worden zijn blanke zekerheden op losse schroeven gezet; hij gaat trillen van schrik als hij ziet hoe een blank meisje gekust wordt door een zwarte klasgenoot. De rest van de familie kost het ook moeite zich aan te passen. Opa sterft, vader grijpt naar de fles wanneer zijn bedrijf dreigt te mislukken, zijn moeder ziet hij vreemdgaan met een zwarte man.

Selwyn spijbelt en trekt zich steeds meer in zichzelf terug. Ten slotte doet hij een poging tot zelfmoord. In een opvangtehuis komt hij tot zichzelf en durft hij het leven weer onder ogen te zien. Eindelijk is hij - vooral dankzij Rosalie, die net als hij afkomstig is uit Zuid-Afrika - in staat het Geheim op te biechten dat hij al sinds zijn vertrek uit Johannesburg met zich meedraagt: hij voelt zich schuldig aan de dood van een jonge inbreker.

Silver verwerkte veel leed in zijn verhaal. Dat het desondanks niet ontaardt in een melodrama, komt vooral doordat hij de geschiedenis vertellen laat door Selwyn, die zowel van rugby houdt als van poëzie. Zijn associatieve taal zit vol prachtige vergelijkingen; de toon is wanhopig-grimmig en roept herinneringen op aan die van Holden Caulfield, de sympathieke antiheld uit The catcher in the rye van Salinger.

Selwyn is joods; zijn opa is een vluchteling uit Polen, een oudtante heeft in een Duits concentratiekamp gezeten. Van Rosalie hoort Selwyn voor het eerst wat zich in die kampen heeft afgespeeld. Hij zegt dan: ‘Zij (oudtante Freda) wist uit eigen ervaring wat vooroordelen betekenden, hoe kon ze dan ooit iemand anders als een mindere behandelen? (-) Het zette me wel aan het denken over mijn eigen familie.’

Silvers tweede jeugdboek Tuttifrutti-chocoladeijs met nootjes speelt in Zuid-Afrika en heeft een lossere structuur dan zijn debuut. Eigenlijk bestaat het uit twaalf verhalen die thematisch met elkaar verbonden zijn. Rode draad is het alledaagse racisme. Soms neemt dit gewelddadige vormen aan. Zwarte jongens worden afgetuigd omdat ze een blank meisje ‘lieveling’ durven te noemen. Een blanke man slaat per ongeluk een vishaakje in de hals van een zwarte voorbijganger en weigert hem naar het ziekenhuis te brengen.

De verhalen worden op een stoere, jongensachtige manier verteld door de achttienjarige Basil, blank en van joods-Russische komaf. Basil is een gewone jongen die net als andere jongens van zijn leeftijd naar zelfstandigheid streeft en voorzichtig experimenteert met sex. Hij heeft zowel gemakzuchtige als rebelse trekjes. Zijn ouders willen dat hij medicijnen gaat studeren, zelf wil hij de journalistiek in. Maar als zijn eerste verhaal over een vechtpartij tussen blanken en zwarten door de plaatselijke krant geweigerd wordt, besluit hij de verslaggeverij te laten vallen: ‘De journalistiek is iets waarvoor je bereid moet zijn om de gevangenis in te gaan. En ik weet niet of ik wel zo idealistisch ben.’

Hij is zich goed bewust van z'n tweeslachtigheid. Hester, een meisje uit de buurt, wordt door het Rassen Classificatie Kantoor opgeroepen voor onderzoek. ‘Ze ging als blanke dat kantoor binnen en kwam er als kleurlinge uit.’ Later wordt Hester politiek actief en komt ze bij een protestactie om het leven. ‘Je had gelijk, Hester, wij blanken zullen nooit veranderen tenzij jullie ons veranderen,’ zegt Basil dan. ‘Ik had het lef moeten hebben om je te steunen, om aan jouw kant te gaan staan (-). Nu is het te laat.’

In het laatste hoofdstuk probeert Basil onder militaire dienst uit te komen. De manier waarop hij dat doet is symbolisch voor zijn houding tegenover apartheid: hij probeert de keuringsarts ervan te overtuigen dat hij schizofreen is.

Voor zijn jeugdroman Pythondans koos Silver voor een vrouwelijke hoofdfiguur: de joodse Ruth, die vlak voor haar eindexamen zit. De titel van het boek verwijst naar de rituele inwijding van meisjes uit de Zuidafrikaanse Venda-stam waneer ze de puberteit bereiken. Pythondans gaat over volwassen worden en over de strijd tegen angsten en vooroordelen. Een bijkomend motief is dat van onderdrukking en verzet. Het verhaal speelt in de jaren zestig. Zowel Ruth als de Zuidafrikaanse samenleving maken een proces door waarin ze zich losmaken van regels en tradities. Ruth is de eerste verhaalfiguur van Silver die daadwerkelijk in verzet komt tegen het geweld van de Zuid-afrikaanse samenleving.

Ruth heeft een hekel aan haar stiefvader, een aartsluie, kille man die haar moeder in financieel en emotioneel opzicht misbruikt. Haar moeder ondergaat dit gelaten. Deze machtsrelatie spiegelt zich in de verhouding tussen blanken enerzijds, zwarten en kleurlingen anderzijds - zij worden ook misbruikt en uitgebuit.

Van dit laatste is Ruth zich niet of nauwelijks bewust; het lijkt haar vanzelfsprekend. Tussen blanken en donker gekleurden bestaan nu eenmaal verschillen; en bedienden zijn òf zwart òf kleurling. Ze maakt zich meer zorgen over de omvang van

haar borsten. Via haar vriend Alan komt ze in contact met diens broer Bobby, een student politicologie die zwarte vrienden heeft. Door hem leert ze Ben kennen, een intelligente, politiek bewuste zwarte. Haar houding tegenover apartheid verandert hierdoor. Als ze hoort dat Bobby en Ben gearresteerd zijn en gemarteld worden, loopt ze mee in protestdemonstraties.

Norman Silver doet via Ruth op een ironische manier verslag van de gebeurenissen. Het verhaal speelt voornamelijk in de tamelijk gesloten wereld van de Zuidafrikaanse joodse gemeenschap. Op sarcastische toon vertelt Ruth over haar moeder, die zich afvraagt of de jongens met wie ze omgaat wel joods zijn. Ook vertelt ze hoe ze wordt aangerand door een zakenpartner van haar stiefvader. De zwarten schildert Silver ook niet uitsluitend af als heiligen.

Waardering

De boeken van Norman Silver zijn in het algemeen lovend ontvangen. ‘De spanning van het verhaal, de associatieve manier van vertellen en het geraffineerde spel van motieven en beelden maakt Geen tijgers in Afrika tot een bijzonder boek,’ schreef Joke Linders (Algemeen Dagblad). Bregje Boonstra (NRC Handelsblad) prees het boek ook, maar plaatste kanttekeningen bij het tweede deel, waarin ze de auteur ‘iets te psychologiserend en oplossend aanwezig’ vond. Dezelfde mening had Cornald Maas van de Volkskrant. Zijn eindoordeel is positief: ‘Norman Silver maakt, aan de hand van Selwyns geschiedenis, genuanceerd duidelijk hoe schrijnend en complex de consequenties zijn van het opgroeien in een door apartheid verscheurd land.’

Over Tuttifrutti-chocoladeijs met nootjes schreef Carolien Zilverberg in NRC Handelsblad: ‘Silver bekommert zich niet erg om de structuur, maar des te meer om sfeer en details en daarin betoont hij zich een goed verteller.’ Over Pythondans merkte ze op: ‘Het is allemaal nogal veel, rommelig bijna omdat er geen duidelijke structuur in zit. Toch blijken bepaalde verhaallijnen die zo op het oog niets met elkaar te maken hebben, uiteindelijk wel degelijk in elkaar te grijpen. (-) Het is niet alleen de verrassende manier waarop al die losse flodders (-) gaandeweg naar elkaar toe groeien, die Pythondans tot zo'n intrigerend boek maken. Het is ook - vooral eigenlijk - een complex, intelligent portret van een meisje dat in bijzondere omstandigheden volwassen wordt. De sfeertekeing doet de rest.’

Bibliografie

37 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1995