Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Darren Shan

door Lien Fret

Darren Shan - pseudoniem voor Darren O'Shaunghnessy - is op 2 juli 1972 in Londen geboren. Op zijn zesde verhuisde hij met zijn ouders en jongere broer naar Limerick op het Ierse platteland, waar hij nog altijd woont. Als kind verslond hij alle boeken die hij te pakken kon krijgen. Met name griezelromans vielen bij hem in de smaak. Toen hij vijftien was, won hij met het verhaal A Day in the Morgue een wedstrijd voor televisiescripts. Later behaalde hij de graad van bachelor in sociologie en Engels.

Voordat hij Cirque du Freak (De grote freakshow) publiceerde, het eerste boek in zijn twaalfdelige reeks over de vampiersleerling Darren Shan, schreef Darren O'Shaunghnessy een aantal boeken voor volwassen, die matig verkochten. Met Cirque du Freak had hij daarentegen bij de lezers meteen succes. Het boek won in 2002 de ira Children's Choice Award. Sindsdien zijn Shans boeken in achtentwintig landen en in meer dan twintig talen verschenen. Vooral in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten is De wereld van Darren Shan een hype. Universal Pictures heeft plannen om de eerste drie boeken uit de reeks te verfilmen. En ondertussen rolt ook Shans tweede reeks Demonata vlot van de persen.

Werk

Shan publiceerde twee reeksen, die de lezer elk een heel eigen universum binnenleiden. Zijn eerste reeks, De wereld van Darren Shan, laat de lezer kennismaken met de wereld van de vampiers en de plaats die een gewone jongen daarin moet zien te vinden. In Shans tweede reeks, Demo-

[pagina 2]

nata, zwaaien demonen de scepter. Zij bewegen zich lustig van het ene parallelle universum naar het andere en vermaken zich met het pijnigen en vermoorden van andere wezens.

De wereld van Darren Shan sluit aan bij een lange traditie vampierverhalen. De reeks onderscheidt zich echter op verschillende manieren van zijn voorgangers. De originaliteit ervan ligt vooral in de technieken die Shan aanwendt om het realiteitsgehalte van de verhalen te verhogen. Doordat de ikverteller de naam van de auteur draagt, lijkt de reeks een waargebeurd autobiografisch relaas. Anderzijds duiken verschillende elementen uit de klassieke horrorliteratuur op. Die krijgen een heel nieuwe invulling. Zo zijn vampiers niet langer boosaardig en leven ze ook niet ver weg in Transylvanië, maar in de alledaagse wereld. Naast vampiers introduceert Darren Shan vampanezen, vampiers die hun slachtoffers ook doden; vampets, de menselijke helpers van de vampanezen; en vampirieten, de menselijke bondgenoten van de vampiers. De conflictsituatie tussen die verschillende groepen groeit uiteindelijk uit tot dé rode draad binnen de reeks. In Tunnels van bloed krijgt de lezer voor het eerst te maken met de vampanezenclan. Hun snode plannen om de vampiers-clan te vernietigen, worden onthuld in Vampiersprins, zodat de strijd ten slotte kan worden beslecht in het laatste boek van de reeks, Zonen van het lot. In een gevecht tot de dood tussen Darren en de Heer der Vampanezen krijgt het conflict een einde en moeten beide zich uiteindelijk neerleggen bij hun lot.

Shans vertelstijl kan worden omschreven als beeldend. Zijn boeken vertonen opvallende overeenkomsten met hedendaagse televisieseries of computerspelletjes. De haast filmische verteltechniek legt echter geen al te grote beperkingen op aan de verbeelding van de lezer. Shan gaat voorzichtig om met het beschrijven van details, zodat de lezers hun fantasie aan het werk moeten zetten. Hetzelfde geldt voor de plaatsen waarin De wereld van Darren Shan zich afspeelt. Omdat de meeste personages mysterieus klinkende namen hebben en er geen verwijzingen zijn naar een mogelijke plaats van handeling, staat het de lezer vrij zelf een land te bedenken waarin het verhaal zich afspeelt.

Wat de hoofdpersonages (Darren Shan en Grubbs Grady, de hoofdfiguur uit Shans reeks Demonata) - twee doorsnee tieners - overkomt, zou net zo goed de jonge lezer kunnen overkomen. In de wereld die Shan schetst, schuilt het kwaad om de hoek. Vooral in de eerste boeken van Shans reeksen raken realiteit en fictie op een zodanige manier verweven, dat de griezelelementen die de auteur geleidelijk introduceert echt lijken. Zowel Darren in De grote freakshow als Grubbs in Grootmeester van het

[pagina 3]

kwaad worden op een gruwelijke manier losgerukt uit het veilige wereldje dat ze als werkelijkheid aanzagen. De realiteit blijkt bij beiden een stuk gruwelijker dan ze ooit hadden kunnen vermoeden. In Grootmeester van het kwaad gaat Grubbs' leven zijn gewone gangetje, tot hij op een dag thuiskomt en zijn ouders en zus vermoord ziet worden door demonen. Wanneer niemand gelooft wat Grubb gezien heeft, wordt de werkelijkheid voor de lezers des te akeliger. Er is tenslotte geen enkele garantie dat hen in onze wereld niet net hetzelfde kan overkomen.

Door net als bij televisieseries met cliff-hangers te werken, probeert Shan de lezers aan zijn boeken gekluisterd te houden. Onbeantwoorde vragen lopen als een rode draad door de reeks. Binnen de afzonderlijke delen worden de lezers ertoe aangezet snel verder te lezen. Shan probeert dat te bewerkstelligen door middel van een snel vertelritme en commentaren die al op voorhand onthullen dat er iets op til is. Omdat in De wereld van Darren Shan een oudere Darren het verhaal vertelt, hoeft de lezer tijdens het lezen van de reeks nooit te vrezen dat de vampiersleerling zal omkomen. Op deze en andere manieren bouwt Shan voor zijn lezers een vangnet in. Zijn horrorverhalen zijn en blijven fictie en zijn daardoor voor de lezers een veilige manier om eens lekker te griezelen. Een voorwaarde voor dat griezelen is wél een grote portie inlevingsvermogen in een wereld die soms volstrekt anders is dan de onze. Naarmate de twee reeksen vorderen, spelen Shans verhalen zich namelijk vaker af in werelden die steeds minder op onze realiteit lijken. Zo bevindt Grubbs zich in Grootmeester van het kwaad nog grotendeels in ons universum, maar bezit het hoofdpersonage van het tweede boek in de Demonata-reeks, Demonenjager, de kracht om poorten naar parallelle werelden te openen en vrij tussen die werelden te bewegen. Wat de lezer in die werelden te zien krijgt, tart uiteraard alle verbeelding.

[pagina 4]

De grote freakshow

Darren Shan is een heel gewone schooljongen. Dat verandert als zijn beste vriend Steve een reclamefolder voor een mysterieuze freakshow vindt, het Cirque du Freak. Samen met Steve sluipt Darren 's nachts naar het verlaten oude theater waar de voorstelling plaatsvindt. Hun hoop op de ultieme griezelervaring wordt meer dan vervuld. Steve herkent één van de freaks, meneer Crepsly, uit een oud boek over vampiers. Na de voorstelling smeekt Steve hem, als vampiersleerling opgenomen te mogen worden in de vampiersclan. Wanneer Crepsly hem afwijst, zweert Steve wraak. Darren is intussen in de ban geraakt van de levensgevaarlijke vogelspin Madame Octa waarmee de vampier optreedt. Zonder rekening te houden met de gevolgen, steelt hij de spin. Na wat oefening slaagt hij erin Madame Octa onder controle te krijgen. Door onoplettendheid krijgt de overmoedige Steve toch een beet van de spin. Darren kan zijn vriend redden door hem een antigif toe te dienen. Maar dat wil Crepsly hem alleen geven als Darren zijn assistent en dus een halfvampier wordt. Wanneer Steve gered is, probeert Darren zich aan deze afspraak te onttrekken. Hij ontdekt echter al snel zijn gruwelijke dorst naar bloed en valt bijna zijn zusje aan. Verslagen geeft hij zich over aan de vampier, die zijn dood in scène zet. Samen trekken het wezen van de duisternis en zijn assistent de nacht in.

In dit eerste boek van Shan berust de spanning grotendeels op een dubbelzinnigheid die door het hele verhaal heen loopt. In de wereld van Darren Shan zijn er geen zwart-wit-scheidingen, geen duidelijke grenzen tussen goed en kwaad. Zo is de freakshow voor Darren en Steve zowel opwindend en fantastisch als angstaanjagend. Darrens vader heeft een punt wanneer hij freakshows verwerpelijk noemt, maar freaks zoals Handen Hans, de wolfman en de vrouw met de baard bezorgen de twee vrienden wel topentertainment. Daarnaast zijn, in tegenstelling tot het archetypische beeld van vam-

[pagina 5]

piers, de wezens van de nacht ‘goed’. Ze doden hun menselijke slachtoffers niet maar drinken wel zonder toestemming hun bloed. Voor de halfvampier Darren is het drinken van mensenbloed een ethisch dilemma dat zwaar op zijn jonge schouders drukt. Ook de vraag naar de ‘goedheid’ en de integriteit van een vampier als meneer Crepsly rijst: welk oordeel moeten we vellen over een volwassen man die ervoor kiest zijn bloed met dat van een kind te mengen?

De grote freakshow kan, met de woorden van Shan, worden omschreven als eerlijke, echte horror - niet de gemakkelijke soort, waarbij de auteur er slechts op uit is om bij de lezers angst op te roepen. Wie een foute beslissing neemt, moet daar de gevolgen van dragen. Hoewel het stelen van de spin voor zowel de lezer als Darren superspannend is, kan de jongen deze misdaad niet ongestraft begaan. Zijn hele leven wordt er door overhoop gegooid.

Waardering

Bijna alle critici zijn het erover eens dat Shan zijn lezers in de ban weet te houden. Amanda Craig noemt Lord Loss (Grootmeester van het kwaad), het eerste deel van Shans reeks Demonata, niet voor niets ‘utterly unputdownable’; en ook De grote freakshow wordt door onder anderen Mai van Loon ‘meeslepend’ genoemd.

De meningen over Shans werk zijn niet onverdeeld positief. Vooral wat de literaire kwaliteit betreft, laten de boeken volgens verschillende critici te wensen over. Miriam Rivett formuleert het als volgt: ‘Despite its promise of transgression and horror, I found the series curiously conservative in terms of its content, structure, and near-rigid adherence to genre conventions, making it a rather predictable read.’ Ze vraagt zich zelfs af of de boeken niet het predikaat ‘pulp fiction’ moeten krijgen.

De vergelijking met populaire literatuur komt bij verscheidene recensenten voor. Wat De grote freakshow betreft, doen de vlakke, niet erg overtuigende personages en de gekunstelde dialogen Tony Bradman tot die analogie komen. Van Loon meent dat de inhoud duidelijk domineert over de stijl, die ze humor- en fantasieloos noemt. In Grootmeester van het kwaad stelt Shan de lezer volgens Joella Peterson teleur door de climax van het verhaal te snel af te wikkelen.

Het horrorgehalte van de twee reeksen staat soms ook ter discussie. De eerste drie delen van De wereld van Darren Shan werden gepromoot als horror terwijl de rest van de reeks werd omschreven als fantasy. Sommige critici zijn van mening dat de boeken te gruwelijk zijn voor het fantasy-publiek. In de serie Demonata kiest Shan voluit voor gruwel en griezel en verdwijnt het fantasyelement meer naar de achtergrond. Craig pleit om

[pagina 6]

die reden in verband met Grootmeester van het kwaad zelfs voor een waarschuwing voor kinderen onder de twaalf. Overigens vindt niet iedereen dat Shan er in slaagt zijn lezers nachtmerries te bezorgen. Zo spreekt Pol Van Damme van gemakkelijke sensatie en een verhaal dat niet echt kan overtuigen. Wat Vampiersleerling betreft, heeft Machteld Verhelst het zelfs over een ‘absurd, bijna komisch sfeertje’.

Rivett stelt naast het literaire gehalte ook de rol van vrouwelijke personages in Shans boeken, vooral in het begin van zijn eerste reeks, aan de kaak. Zij maakt de vergelijking met negentiende-eeuwse avonturenromans voor jongens, waarin meisjes en vrouwen nauwelijks een rol spelen. Shan neemt volgens Rivett een stereotiep mannelijk standpunt in.

Bibliografie

Jeugdboeken

Cirque du Freak (2000): De grote freakshow. Vertaald door Lucien Duzee. Amsterdam/Antwerpen, Piramide, 2001. (De wereld van Darren Shan 1)

The Vampire's Assistant (2000): Vampiersleerling. Vertaald door Lucien Duzee. Amsterdam/Antwerpen, Piramide, 2001. (De wereld van Darren Shan 2)

Tunnels of Blood (2001): Tunnels van bloed. Vertaald door Lucien Duzee. Amsterdam/Antwerpen, Piramide, 2001. (De wereld van Darren Shan 3)

Vampire Mountain (2001): De vampiersberg. Vertaald door Lucien Duzee. Amsterdam/Antwerpen, Piramide, 2002. (De wereld van Darren Shan 4)

Trials of Death (2001): Op leven en dood. Vertaald door Lucien Duzee. Amsterdam/Antwerpen, Piramide, 2002. (De wereld van Darren Shan 5)

The Vampire Prince (2002): De vampiersprins. Vertaald door Lucien Duzee. Amsterdam/Antwerpen, Piramide, 2002. (De wereld van Darren Shan 6)

Hunters of the Dusk (2002): De schemerjagers. Vertaald door Lucien Duzee. Amsterdam/Antwerpen, Piramide, 2003. (De wereld van Darren Shan 7)

Allies of the Night (2002): Bondgenoten van de nacht. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, Piramide, 2003. (De wereld van Darren Shan 8)

Freakshow trilogie. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, Piramide, 2003. (De wereld van Darren Shan 1, 2 en 3)

Killers of the Dawn (2003): Moordenaars bij dageraad. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, Piramide, 2004. (De wereld van Darren Shan 9)

The Lake of Souls (2003): Het dodenmeer. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, Piramide, 2004. (De wereld van Darren Shan 10)

Lord of the Shadows (2004): Heer van het duister. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, Piramide, 2004. (De wereld van Darren Shan 11)

Vampier trilogie. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, Piramide, 2004. (De wereld van Darren Shan 4, 5 en 6)

Sons of Destiny (2004): Zonen van het lot. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, Piramide, 2005. (De wereld van Darren Shan 12)

Lord Loss (2005): Grootmeester van het kwaad. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, Piramide, 2005. (Demonate-serie 1)

Schemerjager trilogie. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, Piramide, 2005. (De wereld van Darren Shan 7, 8 en 9)

[pagina 7]

Noodlot trilogie. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, Piramide, 2006. (De wereld van Darren Shan 10, 11 en 12)

Demon Thief (2006): Demonendief. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, De Fontein, 2006. (Demonata-serie 2)

Slawter (2006): Slagtenstein. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, De Fontein, 2006. (Demonata-serie 3)

Bec (2006): Demonenbloed. Vertaald door Lucien Duzee. Baarn, De Fontein, 2006. (Demonata-serie 4)

Over Darren Shan

Caroline Horn, [over Cirque du Freak]. In: The Bookseller, 12-11-1999.

Pat Tate, Another name for Vampire? Darren Shan. In: Carousel, (2001), nr. 18, blz. 32.

Mai van Loon, [over De grote freakshow]. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 7 (2001), nr. 5, blz. 221.

Machtelt Verhelst, [Over Vampiersleerling]. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 7 (2001), nr. 8, blz. 366.

Miriam Rivett, Cirque du Freak. In: Children's literature in education, jaargang 33 (2002), nr. 2, blz. 97-106.

Ingo Greb, Halber Vampi, voller Erfolg: Darren Shan. In: Bulletin Jugend & Literatur, jaargang 34 (2003), nr. 9, blz. 11-16.

Caroline Wisse-Weldam, Darren Shan - Heer van het duister. In: Jeugdliteratuur in praktijk, jaargang 10 (2005), nr. 3, blz. 17-19. [over Heer van het duister]

Amanda Craig, [over Cirque du Freak]. In: The Times, 2-7-2005.

Pol Van Damme, [over Grootmeester van het kwaad]. In: Pluizuit, 9-11-2005.

Jeugdliterom

Verzamelde artikelen en recensies over Nederlandstalige jeugdliteratuur. De Jeugdliterom is te vinden in elke goede openbare bibliotheek.

73 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2007