Lexicon van de jeugdliteratuur

Ouida Sebestyen

door Jos Staal

Ouida Sebestyen is op 13 februari 1924 geboren in Vernon, een stadje op de eindeloze vlakten van de Amerikaanse staat Texas. Ze was enig kind, boeken waren haar beste vrienden. Na de middelbare school studeerde ze aan de universiteit van Colorado. Ze stopte met deze studie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op een van de vele reizen die ze maakte, ontmoette ze een Hongaarse vluchteling, met wie ze trouwde.

Haar eerste roman schreef Sebestyen toen ze twintig was; het manuscript werd door alle uitgevers teruggestuurd. Nadat haar huwelijk op een scheiding was uitgelopen, ging ze opnieuw schrijven. Toen vijf romans door uitgevers waren afgewezen, besloot ze voor een jonger publiek te gaan schrijven. Haar eerste jeugdboek, Words by Heart (De lege plaats), verscheen in 1979 en had meteen succes. Het werd door de American Library Association uitgeroepen tot Best Book for Young Adults en was ook volgens de New York Times het beste jeugdboek van 1979.

Haar tweede jeugdroman Far from Home (Ver van huis) is in 1984 bekroond met een Zilveren Griffel.

Werk

Ouida Sebestyen snijdt in haar jeugdromans grote thema's aan, zoals armoede, rassendiscriminatie, sociale strijd, het ontwrichte gezin. De jeugdige hoofdfiguren worden al vroeg geconfronteerd met het keiharde bestaan en met de problemen en frustraties van volwassenen.

In haar debuut De lege plaats schrijft ze over een zwart gezin dat zich omstreeks 1910 in het Midden-Westen vestigt. De familie is afkomstig uit het diepe Zuiden, waar blank

en zwart streng gescheiden leven. De vader van Lena denkt dat zijn dochter in de plattelandsgemeente Bethel Springs meer kansen heeft; zwarten worden in het Midden-Westen als gelijken behandeld. Dat is althans de theorie. In de praktijk ligt het anders. Vooral als blijkt dat Lena de slimste van de klas is en haar vader werk krijgt dat eerder door een luie blanke verricht werd. Al snel overheersen jaloezie en haat, hetgeen eindigt in moord.

De lege plaats is ook het verhaal van de hechte relatie tussen een vader en zijn dochter. Vader Ben is een uitzonderlijk rechtschapen man, wiens jeugddroom het was predikant te worden. Dat kon niet doorgaan omdat hij al op jonge leeftijd geld moest verdienen. Het geloof speelt in het verhaal een grote rol. Ben houdt zijn dochter voortdurend wijze lessen voor die ontleend zijn aan de bijbel. ‘Het ligt niet op je weg om mensen te beoordelen. Dat mag God alleen,’ zegt hij. Of: ‘Laat u niet overwinnen door het kwade, maar overwin het kwade door het goede.’ Zijn christelijke overtuiging is zelfs zo sterk dat hij Lena opdraagt Tater Haney, de jongen die hem wilde vermoorden, naar huis te brengen als Tater bij de aanslag zwaar gewond is geraakt. Hij geeft deze opdracht terwijl hij stervende is; Lena weigert later te zeggen wie haar vader heeft vermoord. ‘Ik moet dit aan God overlaten, daarmee uit’.

Brand is een vervolg op De lege plaats. Het verhaal volgt de belevenissen van de Haney's na de moord; in De lege plaats waren zij slechts schimmige figuren op de achtergrond. Sammy, de dertienjarige broer van Tater Haney, is de hoofdpersoon. De personages zijn minder zwart-wit dan die in De lege plaats; Lena's vader bijvoorbeeld heeft een hoog Oom Tom-gehalte en is zo braaf dat het bijna ongeloofwaardig wordt. De figuren in Brand zijn genuanceerder, niet

alleen goed of slecht. Door omstandigheden gedwongen doen ze soms dingen die in moreel opzicht laakbaar zijn. Het verhaal spitst zich toe op de verhouding tussen Sammy en Tater.

De drankzuchtige vader Haney wordt aan het begin van het verhaal wegens diefstal opgepakt en pleegt in de cel zelfmoord. Tater vindt werk als mijnwerker. Sammy, die erg tegen zijn oudere broer opkijkt, reist hem achterna; de rest van de familie blijft achter. In het grauwe mijnwerkersstadje wordt al snel duidelijk dat Tater is ingezet als stakingsbreker. Als hij hoort dat de vakbond beter betaalt voor vuile klussen, loopt hij over naar de andere kant. Tater krijgt opdracht om de directeur van de mijn te liquideren. Sammy vindt dat dit veel te ver gaat en besluit zijn broer te verraden. Het verhaal wordt in ethisch opzicht extra ingewikkeld door Yankee, een vriendin van Sammy. Haar broer Mick, een vakbondsman, is in opdracht van de mijndirecteur vermoord. Haar zus is door dezelfde directeur in de steek gelaten en zag zich genoodzaakt de prostitutie in te gaan om haar baby te kunnen verzorgen.

Brand geeft een realistisch beeld van de harde sociale werkelijkheid in het Amerika van de jaren tien. Het is moeilijk je in een situatie van honger, kou en uitputting in moreel opzicht staande te houden. Het boek kent een hoopvol open einde. Sammy heeft geleerd zelfstandig te oordelen, Tater beseft dat begrip en samenwerking meer opleveren dan haat en moord. Ook is het gezin Haney weer herenigd.

De verantwoordelijkheid die gezinsleden voor elkaar moeten nemen, vormt het belangrijkste thema in Ver van huis. Dit verhaal speelt eind jaren twintig, in de tijd van drooglegging en economische crisis. Het is minder dramatisch dan De lege plaats en Brand. In Ver van huis wreekt zich het meest de soms nogal afstandelijke en gekunstelde schrijfstijl van Ouida Sebestyen. Vooral haar vergelijkingen zijn vaak vreemd: ‘muggen floten als kogels om zijn oren’, ‘[-] dat zijn tong omkrulde als gebakken spek’, et cetera.

Ver van huis

De moeder van Salty is overleden. Ze heeft voor hem een briefje achtergelaten waar op staat: ‘Ga naar Tom Buckley. Hij zal je opnemen. Hou van hem.’ Door een gruwelijke gebeurtenis in haar jeugd kon ze niet praten.

Tom Buckley heeft een vervallen pension; na enig tegenstribbelen neemt hij Salty, zijn overgrootmoeder en de ganzerik Tollybosky in huis; Salty's moeder heeft in The Buckley Arms gewerkt. In het pension ontmoet Salty mensen die allemaal op de een of andere manier relatieproblemen hebben. Hardy, een zwager van Tom, verbergt zijn onvermogen iets te presteren achter een masker van

joligheid. Als zijn vrouw Rose Ann tegen zijn zin zwanger wordt, ontstaan er huwelijksproblemen, want er is geen geld voor een baby. Een andere gast in The Buckley Arms is de zwangere Jo. Zij is van haar man weggelopen omdat hij geld verdient in de illegale drankhandel. Babe, de vrouw van Tom, kan geen kinderen krijgen en lijdt daaronder. Ze verdraagt ook de aanwezigheid van de dementerende overgrootmoeder van Salty niet goed. Tom is gekreukt uit de Eerste Wereldoorlog gekomen. Gaandeweg wordt duidelijk dat hij de vader van Salty is. Hij wil dat eerst niet toegeven, omdat hij bang is dat dit de nekslag voor zijn huwelijk met Babe betekent.

Opmerkelijk aan het boek is dat het vooral gaat over de confrontatie van een dertienjarige jongen met de problemen van volwassenen. Salty gaat zich realiseren dat het leven vol dilemma's zit en dat het niet eenvoudig is altijd eerlijk en oprecht te zijn.

Waardering

Het werk van Ouida Sebestyen is door de meeste critici geprezen. ‘Ik ken weinig jeugdboeken die zo onverbiddelijk de harde werkelijkheid beschrijven,’ aldus Marie-José Balm in Het Parool over Brand. De recensenten zijn met name vol lof over de genuanceerde karakters en de evenwichtige manier waarop Sebestyen haar thema's uitwerkt. Ze zijn unaniem in hun mening dat de verhalen geen makkelijke kost zijn. Dat komt vooral door hun historische en geografische achtergrond, die voor niet-Amerikaanse lezers vaak niet direct te doorgronden valt. Ook het ingewikkelde en soms stugge taalgebruik van Sebestyen staat snel begrip in de weg. Bij jongeren zijn haar boeken niet populair. Na de bekroning van Ver van huis liet de uitgever ook De lege plaats en Brand vertalen. Ze verdwenen net als Ver van huis al snel in de ramsj.

Bibliografie

41 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1996