Lexicon van de jeugdliteratuur

Binette Schroeder

door Marita de Sterck

Binette Schroeder werd op 5 december 1939 in Hamburg geboren. Van 1957 tot 1960 studeerde zij toegepaste grafiek aan een privéschool in München. Van 1961 tot 1966 volgde ze cursussen tekenen, schilderen, lithografie, typografie en portretfotografie aan de algemene nijverheidsschool te Bazel. Tijdens deze laatste opleidingsperiode tekende zij de eerste ontwerpen voor Lelebum (1972).

In 1971 trouwde zij met de jurist Peter Nickl, de schrijver van veel van haar prentenboeken. Binette Schroeder woont sinds 1978 in Gräfelfing bij München en illustreert zowel kinderboeken als uitgaven voor volwassenen.

In 1970 werd Lupineke bekroond met de Prix Loisirs Jeunes; in 1971 kreeg het de Gouden Appel van de Biënnale in Bratislava en een zilveren medaille op de internationale boekenbeurs van Leipzig. Binette Schroeders faam loopt tot in Japan, waar zij vier succesvolle tentoonstellingen had en waar een catalogus van haar werk verscheen. Krokodil, krokodil werd in 1976 in Tokio bekroond met de Owl Prize.

Werk

Tijdens haar opleiding maakte Binette Schroeder Lelebum, een prentenboek over ‘anders zijn’, met een olifant in de hoofdrol. Het boek, dat pas in 1972 als haar vierde prentenboek verscheen, viel op door de originele typografie. Dit spel met de typografie zou kenmerkend worden voor haar werk.

Haar debuut maakte Binette Schroeder in 1969 met Lupineke, dat meteen veel aandacht kreeg. Dit prentenboek over de reis van een kleine pop en haar vriendjes door vreemde landschappen, viel op door

de technische verfijning van de illustraties en de mysterieuze, droomachtige atmosfeer die de surrealistische platen uitstraalden.

Met Floriaan en Max de tractor (1971) maakte Binette Schroeder duidelijk dat ze voor elk verhaal een aparte illustratiestijl gebruikt; een stijl die de specifieke verhaalkenmerken het best tot hun recht doet komen. Het verhaal over het oude paardje Floriaan dat zijn plaats moet afstaan aan een tractor, maar weer van stal gehaald wordt als zware regens en modder de tractor immobiel maken, werd geïllustreerd met grote krijttekeningen in een naïeve stijl, waarbij de kleurschakeringen de bijhorende stemming uitdrukken, met een exuberant geel voor het happy-end.

Ook in Ratatam (1973), de geschiedenis van een kleine locomotief, tekende ze bij de tekst van Peter Nickl platen die opvielen door de gedurfde kleur- en vormcomposities.

Krokodil, krokodil (1975; eveneens met tekst van Peter Nickl) gaat over een vinnige, karikaturaal getekende Nijlkrokodil die met de trein naar Parijs gaat. Voor dit boek koos Binette Schroeder een foto-realistische stijl met surrealistische trekjes. Elke pagina wordt gedomineerd door een andere hoofdkleur, een procédé dat Schroeder vaker toepast. In elke plaat worden alle schakeringen van de gekozen kleur tot een uitgebalanceerd geheel gecomponeerd. Bij snel doorbladeren ziet de lezer een spectrum aan kleuren voorbijschieten.

In opdracht van de Duitse televisie tekende ze een aantal platen bij de populaire leugenverhalen van de Baron von Münchhausen. Ze verwerkte deze platen in het prentenboek De wonderlijke reizen en avonturen van Baron von Münchhausen (1977), waarvoor Peter Nickl de tekst schreef.

In 1986 kon Binette Schroeder een oude droom realiseren: het illustreren van Beauty and the Beast van Mme Leprince de Beaumont, een project dat haar uitgever lange tijd commercieel niet haalbaar achtte. Centraal in deze platen staan de metamorfose-scènes, en alle aandacht gaat naar de aparte, bevreemdende sfeer.

Diezelfde sfeer beheerst ook het andere dierenbruidegomsprookje, De kikkerkoning van Grimm, dat Schroeder in 1989 tot prentenboek bewerkte. Op twaalf groot-formaat-platen die elk in een andere hoofdkleur uitgewerkt zijn, wordt het bekende volkssprookje uitgetekend. De beeld- en kleurcompositie is indrukwekkend en een aantal originele perspectieven geeft de platen een eigen karakter. Opvallend zijn de transformatie van het gezicht van de prinses bij de bron, uitgetekend in filmische sequensen, de metamorfose van kikker tot prins en de reminiscenties aan het kikker-zijn in het fysiek van de prins. De tekstblokjes zijn typogra-

fisch en qua lay-out evenwichtig in de dubbele pagina's verwerkt.

‘De kikkerkoning is altijd mijn lievelingssprookje geweest,’ zei Binette Schroeder in een interview. ‘Het is een onmetelijk rijk sprookje, je kunt het op tien manieren lezen en het gaat over de essentie van een mensenleven, van volwassenwording. De prinses moet loskomen van haar vader, de kikkerprins van de betovering van de bron (een moedersymbool). De prinses moet tegen haar vader en tegen de kikker rebelleren, dan pas vangt haar leven als vrouw aan. Geen ander verhaal drukt zo prachtig uit langs welke weg een kind groeit tot een sociaal functionerende volwassene. In feite verbeeldt het sprookje ook nog de genese van onze soort, van amfibie-achtig wezen tot mens en die transformatie heb ik in de metamorfose van kikker naar mens gestopt.’

Haar prenten baden vaak in zo'n bevreemdende en bedreigende sfeer, dat de lezer het gevoel krijgt dat ze haar nachtmerries, haar dromen schildert. ‘Bijzonder inspirerend is voor mij de periode tussen waken en slapen, als je traag indut en er allerlei mengbeelden opduiken. Daar zitten soms schitterende ideeën bij die ik avond na avond weer probeer op te roepen. (...) Vaak zeggen volwassenen dat mijn platen te griezelig, te vreemd zijn voor kinderen. Dan denk ik: ach wat, ze zijn griezelig en vreemd voor jullie, maar voor kinderen, nee hoor. Ik ga mijn eigen weg, verander mijn prenten zelden, wat voor commentaar ik ook krijg.’

Binette Schroeder heeft zich ontpopt tot een van de veelzijdigste makers van prentenboeken. In tegenstelling tot veel van haar collega's brengt zij niet elk jaar een nieuw prentenboek uit en heeft ze geen snelle commerciële successen: haar boeken zijn geen best-sellers, maar wel long-sellers. Ze werkt er doorgaans jaren aan. Haar werk valt op door de functionele integratie van tekst en illustraties, de variatie aan stijlen en technieken en de voorkeur voor ruime, surrealistische landschappen en kleurencomposities die emotionele stemmingen weerspiegelen.

Binette Schroeder hanteert verschillende illustratietechnieken en gebruikt zowel gouache als waterverf. De aparte techniek die Binette Schroeder in haar recente prentenboeken gebruikt om de aquarelkleuren met een doek in dik, stevig papier te wrijven, lijkt op lederbewerking en is bijzonder arbeidsintensief - in tegenstelling tot de snelle schildertechnieken die nu in de prentenboekwereld opgang maken. Binette Schroeder vindt zo'n trage, bedachtzame techniek belangrijk omdat prentenboeken volgens haar een groeitijd nodig hebben.

Lupineke

Lupineke, de kleine, breekbare, dromerige pop woont ver

van de grote stad met haar vrienden: de vriendelijke vogel Robert, de deftige maar verlegen Humpty Dumpty en de lawaaierige dozenman Klepperdeklap. Tijdens een picnic maakt Klepperdeklap een kartonnen huisje, maar als er storm opsteekt, vliegt het huisje de lucht in. Na een reis vol gevaren keert het drietal op de rug van Robert terug naar huis.

Er is een hechte eenheid tussen tekst en platen; de verschillen tussen de karakters van de vier figuren worden ook picturaal uitgewerkt: pluizige Robert, ronde Humpty Dumpty, hoekige Klepperdeklap. Lupineke is deels mens, deels pop.

Elke plaat heeft een andere hoofdkleur en roept een groot gevoel van ruimte op. De droomachtige, associatieve structuur en surrealistische schilderstijl maakten dit prentenboek uniek in de jaren zestig. Het diverse malen bekroonde boek werd een long-seller; er werden meer dan 100.000 exemplaren van verkocht en het verscheen in meer dan tien talen. Lupineke geldt als een klassieker in het genre en heeft heel wat jonge illustratoren beïnvloed.

Baron von Münchhausen

Binette Schroeders Baron von Münchhausen bevat de avonturen te land van de populaire leugenverteller Münchhausen. De tekst is gebaseerd op de derde druk van Rudolf Erich Raspe uit 1786 en op de tweede druk van Gottfried August Bürger uit 1788. Twee van Bürgers verhalen werden weggelaten. In plaats daarvan werd het zelden gepubliceerde verhaal over de zangeres Gabrielle opgenomen, dat goed past bij het galante karakter van Münchhausen zoals dat in de tekeningen van Schroeder tot uitdrukking komt. De baron is zowel in de tekst als in de grote kleurenplaten verfijnder en sympathieker dan in de meeste andere bewerkingen.

Voor Baron van Müchhausen koos Schroeder een stijl die ze zelf omschrijft als ‘romantisch-realisme’. Ze ging ervan uit dat de baron von Münchhausen sterk is ingebed in de Rococo-tijd. Pijprokend en drinkend vulde hij de elegante salons met zijn onwaarschijnlijke verhalen, waarbij hij voortdurend balanceerde op de rand van het mogelijke en onmogelijke.

Waardering

Vooral Lupineke oogstte internationale waardering. Ook de diverse herdrukken van dit prentenboek bleven in ons taalgebied voor positieve recensies zorgen. De klemtoon werd gelegd op de originaliteit van het verhaal en de platen, en op de aparte sfeer. In diverse interviews werd de aparte ontstaansgeschiedenis van het boek uit de doeken gedaan.

Op de internationale markt werden vooral De kikkerkoning en De wonderlijke reizen en avonturen van

Baron von Münchhausen heel positief onthaald. De artistieke waarde van de platen werd als uniek afgeschilderd.

Bibliografie

32 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1993