Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Schrijvers School Samenleving

door Remco Scheenjes

De stichting Schrijvers School Samenleving (sss) bemiddelt al meer dan twintig jaar tussen schrijvers en organisatoren van literaire activiteiten. Deze activiteiten worden veelal gedeeltelijk door sss gesubsidieerd.

In de beginjaren van de stichting - toen sss nog sos (Schrijvers op School) heette - ging het om lezingen van schrijvers op scholen voor het middelbaar onderwijs. Vanaf de jaren zeventig bemiddelt sss ook voor lezingen in openbare bibliotheken, boekhandels, gevangenissen en andere instellingen. Rond 1976 besloot sss zich tevens te gaan richten op het basisonderwijs.

De uitbreiding van het aantal doelgroepen ging gepaard met wijzigingen van de doelstelling. In eerste instantie ging het erom de kloof tussen kunstenaars en scholieren te verkleinen en de inkomenspositie van schrijvers te verbeteren, halverwege de jaren zeventig kwam de nadruk te liggen op de sociale functie van de schrijversbezoeken. Schrijvers zouden een rol kunnen spelen bij maatschappelijke veranderingen.

In de jaren tachtig stelde sss de bevordering van de leescultuur - onder meer door het organiseren en subsidiëren van lezingen en andere activiteiten waarbij schrijvers betrokken zijn - en de waardering van het eigen boekenbezit voorop. Uit reacties van organisatoren was namelijk gebleken dat lezingen van schrijvers en bezoeken aan schoolklassen het lezen, kopen en de uitleen van boeken kunnen stimuleren, vooral wanneer die activiteiten goed zijn voorbereid.

sss wijst instellingen die een schrijver uit willen nodigen op het belang van een goede organisatie. De stichting is in toenemende mate een adviserende instantie geworden op het terrein van de leesbevordering. Eind jaren tachtig verschenen enkele onderzoeksrapporten die een verontrustend beeld gaven van ontwikkelingen in het leesgedrag in Nederland. Deze rapporten zijn voor sss reden geweest haar doelstelling nogmaals bij te stellen. In de nieuwe doelstelling staat het behoud van de leesen schriftcultuur als de basistechniek van communicatie centraal. sss beschouwt leesvaardigheid als voorwaarde voor het kritisch gebruik van alle andere communicatietechnieken. Bovendien vormt de lees- en schriftcultuur volgens sss een op zichzelf staande culturele waarde.

[pagina 2]

Binnen het nieuwe beleid van sss nemen het ouderlijk milieu en het onderwijs - vooral het basisonderwijs en de lerarenopleidingen - sleutelposities in. Een positieve houding van ouders en leerkrachten ten aanzien van het lezen van boeken is van doorslaggevende invloed op de leesattitude van kinderen. sss wil via lezingen van auteurs, voorlichtingsfolders, advieslijsten en voorbeeldprojecten trachten leraren ervan te doordringen dat een grotere leesbereidheid van leerlingen het lezen in de vrije tijd stimuleert en dat dit laatste een gunstig effect heeft op leesprestaties die binnen het onderwijs verwacht worden.

In 1988 ontving sss de Gottmerprijs. Deze prijs is bestemd voor een persoon of instantie die een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de stimulering van het lezen.

Activiteiten van jeugdboekenschrijvers

Het aantal uren dat jeugdboekenschrijvers via sss in bibliotheken, scholen en andere instellingen werken is in de loop der jaren sterk toegenomen. Tussen 1979 en 1989 steeg dit aantal van 550 tot 2800.

Toen sss halverwege de jaren zeventig ook begon te bemiddelen voor jeugdboekenschrijvers werd een nieuwe werkvorm geïntroduceerd, het zogenaamde ‘project’. Bij een project bezoekt een schrijver minimaal vier kleine groepen - meestal klassen - op één dag. Door het beperkte aantal leerlingen wordt de communicatie met de schrijver vergemakkelijkt. In tegenstelling tot een lezing gaat het bij een project in eerste instantie om een gesprek tussen de schrijver en zijn publiek. Voordelen van het werken met klassen zijn dat een vertrouwde omgeving meer uitnodigt tot het stellen van vragen en dat het bezoek van de schrijver goed aan kan sluiten bij de voorbereiding op school.

Voor basisscholen biedt de komst van een auteur bij uitstek een gelegenheid om de inhoud van boeken en de leesbeleving centraal te stellen. Het is een welkome aanvulling op het gangbare leesonderwijs, dat nog steeds een sterk accent legt op het decoderen, verklanken en begrijpen van teksten.

Behalve basisscholen en bibliotheken bezoeken jeugdboekenauteurs boekhandels en culturele centra. In toenemende mate werken de verschillende instellingen samen. Deze samenwerking heeft grote voordelen, niet alleen op financieel gebied. Een bibliotheek kan bijvoorbeeld ruim van tevoren boeken bestellen van een schrijver die een school zal bezoeken. Ook komt het regelmatig voor dat leerlingen van één of meer basisscholen een schrijver ontmoeten in de bibliotheek. Op regionaal gebied bestaan overkoepelende instanties die de bezoeken van schrijvers aan ver-

[pagina 3]

schillende scholen of bibliotheken coördineren en vaak ook subsidiëren, bijvoorbeeld Stichtingen Kunstzinnige Vorming, Povinciale Bibliotheek Centrales of Culturele Raden.

Veel kinderboekenschrijvers bezoeken niet alleen basisscholen, ze geven ook lezingen over hun werk en soms over jeugdliteratuur in het algemeen voor ouders, pabo-studenten en andere geïnteresseerden. Een lezing op een ouderavond kan georganiseerd worden in samenhang met een project op school overdag. De schrijver vertelt 's avonds aan de ouders wat eerder op de dag in de klassen is gebeurd en plaatst het in een breder kader, bijvoorbeeld door te vertellen over het belang van ‘spelen met taal’ voor de taalontwikkeling van een kind. Op deze manier wordt het ouderlijk milieu op een effectieve manier bij het project betrokken.

Het uitnodigen van een schrijver

Wanneer een school, bibliotheek of andere instelling een schrijver uit wil nodigen dient dit ruim van tevoren te gebeuren. De organisator kan telefonisch contact opnemen met sss om informatie in te winnen over de eventuele beschikbaarheid van de schrijver van zijn keuze. sss kan de organisator ook adviseren bij de keuze van een auteur, bijvoorbeeld wanneer de organisator een schrijver zoekt die werk heeft geschreven dat past bij een bepaald thema.

Na het telefonische contact kan de organisator een schriftelijke aanvraag indienen. Indien de schrijver de uitnodiging aanneemt, krijgt de organisator diens adres en telefoonnummer, een contract, een checklist en een korte biografie. Afspraken over de voorbereiding van het bezoek en praktische zaken als het afhalen van de schrijver van het station kan de organisator rechtstreeks met de auteur maken.

De voorbereiding van het bezoek

Het succes van een activiteit waarbij een kinderboekenschrijver betrokken is, valt of staat met de voorbereiding. Het is weinig zinvol om een schrijver klassen op school of in de bibliotheek te laten bezoeken wanneer de kinderen zijn werk niet kennen. Anders is het als de kinderen het werk van de desbetreffende schrijver kennen, over zijn boeken hebben gepraat, tekeningen en teksten hebben gemaakt naar aanleiding van zijn boeken of anderszins met de boeken hebben gewerkt. De leerlingen, leerkrachten en - indien school en bibliotheek samenwerken - bibliotheekmedewerkers leven naar het bezoek van de schrijver toe.

Volgens jeugdboekenschrijver Rindert Kromhout heeft de voorbereiding ook grote invloed op het soort vragen dat gesteld wordt: ‘Het is jammer als er alleen oppervlakkige vragen gesteld worden, bijvoorbeeld

[pagina 4]

“Wat is je dikste boek?” of “Ben je getrouwd?”. Vragen die op de inhoud van je boeken ingaan, zoals “Waarom komen ouders er bij jou zo slecht van af?” kunnen niet gesteld worden als de kinderen niets van je gelezen hebben. Bovendien zijn dit nu net de vragen waar alleen de schrijver antwoord op kan geven.’

Bij activiteiten met schrijvers buiten schoolverband is het moeilijker om de komst van de schrijver met de kinderen voor te bereiden. Wel kan het bezoek van de schrijver worden aangekondigd, bijvoorbeeld door het inrichten van een tafel met boeken van de schrijver, het ophangen van posters of foto's - die vaak te verkrijgen zijn bij de uitgeverij - en het voorlezen uit werk van de schrijver.

Het bezoek

Wanneer jeugdboekenschrijvers kinderen bezoeken vertellen ze hoe hun boeken tot stand zijn gekomen. Ze leggen uit dat aan de tekst zoals die in het boek te lezen is heel veel denk-, schrap- en schaafwerk vooraf gaat. In veel gevallen wordt ook ingegaan op de technische aspecten van een boek: Hoe ‘verandert’ een manuscript vol doorhalingen en wijzigingen in een fraai vormgegeven boekwerk? Hoe verloopt de samenwerking met de illustrator?

Het voorlezen uit eigen werk maakt in bijna alle gevallen deel uit van een bezoek. Kinderboekenschrijver Karel Eykman zegt daarover:




‘Het is op zichzelf al een hele ontdekking dat de man of vrouw van de lettertjes uit hun boek echt bestaat. Ik heb eens een versje van mij in een onderbouwklas voorgedragen, toen een meisje stomverbaasd riep: “Wat u daarnet vertelde, staat hier, op bladzij achttien!” Dat gaat wel heel snel. Het ene moment zegt hij wat, het volgende moment staat het gedrukt! Het lijkt de Overtoom-spot wel.’

Een schrijver kan door het voorlezen van gedeeltes uit zijn boeken een overzicht geven van zijn werk en de

[pagina 5]

kinderen nieuwsgierig maken naar dat werk. Wanneer de kinderen het boek waaruit voorgelezen wordt reeds kennen is het een feest der herkenning.

De schrijvers vinden het boeiend om te zien hoe op hun werk gereageerd wordt. Sommige schrijvers brengen zelfs wijzigingen aan in nog niet gepubliceerde teksten als blijkt dat de kinderen een passage langdradig vinden.

Een aantal auteurs werkt met schrijf-, teken- en/of toneelopdrachtjes. De kinderen kunnen bijvoorbeeld individueel of gezamenlijk een gedicht schrijven, een verhaal van de schrijver afmaken of teksten bij illustraties verzinnen. Nannie Kuiper zegt hierover: ‘Met elkaar een onderwerp bedenken: “over mijn vriendje”, zei een jongen, terwijl hij zijn beer dicht tegen zich aan drukte. “Mijn vriendje eet een sardientje”, kwam er als spontane reactie van een ander kind. “Hij drinkt appelsientje”, vervolgde een derde. “En dat kost wel een tientje” riep een prijsbewuste kleuter. Zo vliegen de vondsten door de klas.’

Materiaal

sss vervaardigt materiaal dat gebruikt kan worden op scholen en in bibliotheken. Jaarlijks verschijnt er een brochure in het kader van de Kinderboekenweek. Deze brochure bevat programma's die schrijvers speciaal rond het thema van de Kinderboekenweek hebben samengesteld. Daarnaast zijn in de brochure tips opgenomen over wat er nog meer rond het thema gedaan kan worden.

In 1990 bracht sss twee videobanden uit over het maken van kinderboeken, bestemd voor leerlingen van de midden- en bovenbouw. In deze films wordt aandacht besteed aan zowel de artistieke als de technische produktie van een boek en wordt getoond hoe een boek zijn weg vindt naar boekhandel en bibliotheek.

In 1990 verscheen tevens een folder over het opzetten of uitbreiden van een school- of klassebibliotheek. De folder bevat ook financiële en praktische adviezen.

Bibliografie

SCO Rapport. Ontmoetingen van schrijvers met lezers. Een onderzoek naar de stichting Schrijvers School Samenleving. Amsterdam, Stichting Centrum voor Onderwijsonderzoek van de Universiteit van Amsterdam, 1982.

M. Ruardi, Wat hebben schrijvers met lezen te maken? In: Leesbevordering, overdaad of noodzaak? 's-Gravenhage, Nederlandse Boekenverkopersbond, 1988, blz. 70-74.

Karel Eykman, Praten op papier. In: Jeugd en samenleving, jaargang 18 (1988), nummer 3/4, blz. 212-214.

P. Rasterkamp, ‘Heb je dat helemaal zelf geschreven?’ In: Kinderboekenwijsheid. Bijvoegsel bij het Reformatorisch Dagblad, 15-11-1988, blz. 5.

25 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1991