Lexicon van de jeugdliteratuur

Schoolbibliotheekwerk

door Annerieke Freeman-Smulders

Onder Schoolbibliotheekwerk verstaat men de activiteiten en diensten die een speciale afdeling van de Openbare bibliotheek, Schoolbibliotheek- of Schoolmediatheekdienst genaamd, verricht ten behoeve van het documentatiecentrum of schoolmediatheek in een school voor basis- of voortgezet onderwijs.

Het schoolbibliotheekwerk bestond vroeger uit het beschikbaar stellen van voornamelijk recreatieve, verhalende boeken. De vraag vanuit de scholen wijzigde zich echter toen in het begin van de jaren zeventig het vak wereldoriëntatie ontstond. Binnen dit vak wordt de scheiding tussen de zaakvakken doorbroken, waarbij het onderwijzen van feiten plaats maakt voor het leren zelf informatie te verwerven. Daarvoor is een goed geordend schooldocumentatiecentrum noodzakelijk. Scholen zochten toen advies over inrichting en gebruik van een dergelijk centrum en de openbare bibliotheek kon daarbij hulp bieden.

Groei van de dienstverlening

Hoe de werkzaamheden van een schoolmediatheekdienst in de loop der jaren groeiden, is af te lezen aan de activiteiten van de Dienst schoolmediatheken van het nblc (Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum). Vanaf de oprichting van het nblc in 1972 kreeg het beleid van de Dienst schoolmediatheken gestalte in samenspel en wisselwerking met de plaatselijke en regionale diensten. Allereerst ontstonden de advieslijsten van boeken, geschikt voor een documentatiecentrum en de trefwoordenregisters. Daarnaast werd een methode ontwikkeld om tot een betere ontsluiting van informatie te komen. In 1974 verschenen de eerste Onderwijsrecencies: een periodiek overzicht van nieuw uitgekomen informatieve, later ook verhalende boeken, voorzien van een recensie, specifiek gericht op de bruikbaarheid in het onderwijs. Teneinde tot een betere samenwerking te komen, werd in 1976 een Beleidscommissie schoolmediatheken ingesteld, met vertegenwoordigers uit onderwijs en bibliotheekwereld. Rond die tijd ontstonden ook regionale of provinciale begeleidingsgroepen die op dezelfde leest geschoeid waren. In 1977 kwamen de eerste recensies van audio-visuele media uit, in de vorm van een tweemaal per jaar verschijnende uitgave. Het tijdschrift De Schoolmediatheek (een landelijke voortzetting van enkele bestaande regionale periodieken) werd eveneens in 1977 gepresenteerd. Naast de onderwijsrecensies voor het basisonderwijs en het lbo, verschenen

in 1978 de onderwijsrecensies voor het algemeen voortgezet onderwijs.

De vernieuwing/individualisering van het leesonderwijs leidde in 1981 tot een publikatie over (de ordening van) eerste leesboekjes. Eveneens kwam er meer aandacht voor kinderen met leesmoeilijkheden. In het begin van de jaren tachtig ontstond de vraag naar een ‘kleuterdocumentatiecentrum’ voor het ordenen en toegankelijk maken van boeken, platen en knipselmappen voor vier- tot zevenjarigen.

De Dienst schoolmediatheken verzorgt publikaties, meestal met medewerking van functionarissen van schoolmediatheekdiensten in de vorm van onder andere advieslijsten verhalende en informatieve boeken, advieslijsten moeilijk lezenden, opzet kleuterdocumentatiecentrum, begroting voor een schoolmediatheek, advieslijst naslagwerken voor het voortgezet onderwijs.

Sinds 1984 kunnen scholen lid worden van het nblc en deze materialen rechtstreeks bestellen.

Plaatselijke en regionale diensten

Blijkens een onderzoek uit 1982 maakte in 1980 17% van de kleuterscholen, 56% van het gewoon lager onderwijs en 20% van het voortgezet onderwijs gebruik van een schoolbibliotheekdienst.

Deze contacten met de scholen kregen vanuit de plaatselijke of regionale diensten gestalte. Het gegeven dat deze schoolmediatheekdiensten vaak naar aanleiding van het verzoek van scholen en dus incidenteel ontstonden, heeft tot gevolg gehad dat er tot op heden weinig eenheid in de dienstverlening is. Daar komt bij dat de bezuinigingen, sinds 1984 door het ministerie aan de bibliotheken opgelegd, soms hebben geleid tot beëindiging of beperking van de dienstverlening, of tot het samenvoegen van een schoolmediatheekdienst met een andere dienst van de openbare bibliotheek. De regionalisering, die enerzijds een betere dienstverlening beoogt, anderzijds vaak om financiële redenen noodzakelijk kan zijn, is nog in een beginstadium. Dit alles betekent dat er geen duidelijk, eenduidig beeld gegeven kan worden van de diensten die een school van de openbare bibliotheek kan verwachten.

Schoolbibliotheekdiensten kunnen een zelfstandige dienst vormen of samensmelten met de jeugdbibliotheekdienst, de afdeling volwassenen-educatie of de dienst mediapromotie. De kosten voor de dienstverlening verschillen van plaats tot plaats, van geheel gratis tot f 150, - per school per jaar.

De dienstverlening kan verschillende onderdelen inhouden. Iedere schoolbibliotheekdienst adviseert omtrent selectie, beheer, ontsluiting en sanering van boeken en andere materialen; omtrent budgettering en inrichting van een schoolbibliotheek. Vaak gaat daarmee gepaard het sti-

muleren van het gebruik van boeken of van lezen door middel van projecten in de klas, van literatuurlijsten of van tentoonstellingen. De mogelijkheden tot het lenen van project- of wisselcollecties verschillen van plaats tot plaats. Al of niet in samenwerking met de jeugdbibliotheekdienst kan klassebezoek verzorgd worden.

Hier en daar zijn overleggroepen opgezet, waarin degenen die het dagelijks werk in de schoolmediatheken verrichten, elkaar regelmatig ontmoeten, onder leiding van een medewerker van de schoolmediatheekdienst. Op dergelijke bijeenkomsten worden lopende zaken besproken en bijscholing gegeven.

Samenwerking met andere instellingen

De schoolbibliotheekdienst is een van de instellingen die tot de verzorgingsstructuur van een school gerekend kan worden. Op vele plaatsen zijn contacten gegroeid met andere instellingen om het werk ten behoeve van de scholen op elkaar af te stemmen, om van elkaars kennis en ervaring te leren teneinde tot een betere gezamenlijke dienstverlening te komen.

Met de plaatselijke of regionale Schooladviesdiensten bestaan op vele plaatsen vruchtbare contacten en samenwerkingsvormen. In de jaren 1980-1983 raakte een aantal schoolmediatheekdiensten betrokken bij het SECU-project (secundair onderwijs-culturele instellingen), dat tot doel had de kunstzinnige vorming van leerlingen in het lager beroepsonderwijs en mavo te bevorderen. Dit heeft geleid tot versterking van de relaties met culturele instellingen, zoals musea, muziekscholen, creatieve centra. Mede als gevolg daarvan ontstonden er steeds meer platforms, die zich richtten op de kunstzinnige vorming. Het terrein van het creatief taalgebruik en het lezen is dan de taak van de schoolmediatheekdienst. Ook met anderssoortige instellingen, bijvoorbeeld voor natuureducatie, ziet men samenwerkingsvormen ontstaan.

Bibliografie

11 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1986