Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Erna Sassen

door Linda Ackermans

Erna Sassen is op 26 april 1961 geboren in Beverwijk. Na het vwo volgde ze de Academie voor Kleinkunst in Amsterdam. Ze speelde jarenlang in musicals en toneelvoorstellingen en was als actrice te zien op televisie. Bekendheid verwierf ze doordat ze vanaf 1988 drie seizoenen lang de rol van verpleegster Suzanne Lievegoed vertolkte in de serie Medisch Centrum West. In die tijd presenteerde ze eveneens het kro-radioprogramma De Zalige Liefdeslijn. Later maakte Sassen vier eigen toneelvoorstellingen voor volwassenen.

Haar eerste kinderboek, De gemeenste opa van Europa, verscheen in 2004. Sassen schrijft hoofdzakelijk voor lezers in de leeftijd van 6 tot 12 jaar. Dit is geen dagboek, bestemd voor lezers vanaf 15 jaar, werd genomineerd voor de Grote Jongerenliteratuurprijs 2010.

Werk

Erna Sassen volgt haar hoofdpersonen vaak in een reeks van boeken. Je bent zelf een heks! (2005), De Bende van de Bosduivels (2006) en Een heks verhuist niet! (2007) gaan over de vriendschap tussen Loes en Jurriaan. In Snoep je wel genoeg? (2009) en het vervolg Breek je nek voorzichtig! (2010) staat de vriendschap tussen Jaimy en Jules centraal. Ook in andere verhalen van Sassen vormt vriendschap meestal het belangrijkste thema.

In De gemeenste opa van Europa (2004) sluit de achtjarige Maaike vriendschap met haar buurman. Ze noemt hem opa John. Maaike kent in haar buurt nog maar weinig mensen, omdat ze pas is verhuisd. Opa John is brutaal en neemt het niet zo

[pagina 2]

nauw met de normen en waarden. Hij moet geld verdienen omdat hij slaags is geraakt in de kroeg en daarbij biljartkeuen heeft gebroken. Criminele zaken, zoals jongens beroven van hun mountainbike, lijken hem een goede oplossing. Maaike houdt John tegen en zoekt met hem naar een degelijke manier om zijn schuld af te betalen.

Wessel, de elfjarige hoofdpersoon in Het geheim van het zeehondenjong (2005), heeft eveneens een bijzondere band met een veel ouder iemand. In zijn geval gaat het om zijn echte opa: opa Walter. Wessels ouders hebben Walter in huis genomen, omdat hij niet meer voor zichzelf kan zorgen. Opa Walter takelt steeds verder af: hij doet soms gekke dingen en is vergeetachtig. Opa's laatste wens is om de zeehonden te bezoeken die vroeger in het Amstelpark zwommen. Wessel vindt uit dat de nieuwe verblijfplaats van de zeehonden Eco-Mare is, op Texel. Hij besluit zijn opa te verrassen en hem in het geheim mee te nemen naar het waddeneiland.

XXX Lara (2012) gaat over de twaalfjarige Lara. Ze heeft een schrijfwedstrijd gewonnen en mag tijdens de zomervakantie in Spanje een cursus Spaans volgen voordat ze naar de middelbare school gaat. Vier winnaars uit andere regio's in Nederland gaan ook mee. In de meisjes Monica en Akira vindt Lara goede vriendinnen, met wie ze het over lijnen, benen scheren, jongens, haar verven en verliefd zijn heeft.

Loes en Jurriaan uit Je bent zelf een heks!, De Bende van de Bosduivels en Een heks verhuist niet! zijn al hun hele leven - tien jaar lang - beste vrienden. Jurriaan is de denker en Loes de dappere doener: eigenzinnig en dol op het maken van toverdrankjes. Die blijken, met een spreuk erbij, ook nog echt te werken. Als Loes na een spreekbeurt over homeopathie, waarbij ze haar juf een drankje toedient, van school wordt gestuurd, gaan zij en Jurriaan naar de Alternatieve Open Lucht School. Daar leren ze Romeo kennen. Met z'n drieën vormen ze de Bende van de Bosduivels. Als Jurriaan in Een heks verhuist niet! naar Frankrijk moet verhuizen, omdat zijn ouders daar een camping beginnen, wordt Loes kwaad. Ze zoekt ruzie met haar beste vriend, zoveel verdriet heeft ze dat ze hem kwijt gaat raken.

Snoep je wel genoeg? laat de lezer kennismaken met Jaimy en zijn buurmeisje Jules, die eigenlijk Anne-Wil heet. Zij is nieuw in de straat en Jaimy vindt haar tof. Toch nodigt hij haar niet bij hem thuis uit. Hij schaamt zich voor zijn vader die een winterdipje heeft, vaak dronken is en het huishouden laat verslonzen. Jules doet alsof ze niets in de gaten heeft en helpt Jaimy, zonder te oordelen over zijn thuissituatie. In het vervolg, Breek je nek voorzichtig!, dreigt de vriendschap tussen Jaimy en Jules te

[pagina 3]

lijden te krijgen onder de ‘groepjesdruk’ op school: het is van levensbelang om ‘erbij te horen’ en daarom vraagt Jaimy aan Jules om op school te doen alsof ze geen vrienden zijn. Hij wordt vanwege zijn omgang met haar gepest.

Naast vriendschap is de - al dan niet fysieke - afwezigheid van één of beide ouders een rode draad in de boeken van Erna Sassen. De auteur zegt in een interview met Haarlems Dagblad dat haar hoofdpersonen zo meer de kans krijgen om zichzelf te zijn: ‘Ik vind dat heel belangrijk, dat kinderen zichzelf durven en kunnen zijn. Als kind moet je al zoveel rekening houden met wat je ouders willen: mee naar de verjaardagen van hun vrienden, bij oma logeren als zij moeten werken. Als kind doe je eigenlijk altijd wat je ouders willen.’ De hoofdpersonen in haar boeken zijn stuk voor stuk zeer volwassen, verstandig, eigengereid en zelfredzaam.

Maaike (De gemeenste opa van Europa) is door de drukke carrière van haar ouders veel alleen. Ze kookt voor zichzelf, maakt het huis schoon en doet boodschappen. Ze is bedachtzamer dan opa John, die van maffe avonturen houdt. Iets soortgelijks geldt voor Loes en Jurriaan. Jurriaans ouders vinden hun zoon een last: ze hebben vanwege hun drukke werk simpelweg geen tijd voor hem. Loes' moeder is overleden aan kraamvrouwenkoorts vlak nadat haar dochter geboren werd. De vader van Loes is dikwijls weg. ‘Op zakenreis’, zegt hij, maar Loes weet wel beter: hij is op vakantie met één van zijn vriendinnen.

Ook Jaimy (Snoep je wel genoeg?, Breek je nek voorzichtig!) is veel te volwassen voor zijn leeftijd. Noodgedwongen doet hij alle klusjes in huis, omdat zijn vader Berend dat niet kan. Tijdens depressies is Berend somber en drinkt hij veel te veel. Jaimy's moeder is dood. Om

[pagina 4]

zijn vader te helpen, koopt Jaimy een konijn. Op die manier heeft Berend gezelschap als Jaimy naar school is en zoekt hij misschien zijn heil minder in het café. In het vervolgboek is de depressie voorbij en maakt Berend juist tijd vrij voor zijn zoon. Hij kookt, heeft aandacht, is lief en gaat mee op schoolreis.

Nog zwaarder dan Jaimy heeft Wessel het in Het geheim van het zeehondenjong. Zijn moeder Irene - vader is volledig afwezig - heeft het druk met haar werk en laat een groot deel van de zorg voor opa op Wessel neerkomen. Irene is slechts zijdelings aanwezig in het verhaal: in de berichtjes die ze aan haar zoon stuurt.

Lara's ouders (XXX Lara) zijn er juist wél voor hun dochter. Maar door een prettige ontwikkeling kunnen ze tijdelijk niet voor hun dochter zorgen. Wanneer Lara hoort dat ze de hele zomer zonder haar ouders in Spanje zal doorbrengen, is ze niet blij: ze durft niet in haar eentje. In Spanje heeft ze geregeld heimwee. Haar ouders komen een weekend op bezoek en dan merkt Lara dat ze zelfstandig is geworden. Ze raakt zelfs een beetje moe van de bemoeizucht van haar moeder.

In meerdere opzichten onderscheidt XXX Lara zich van Sassens overige kinderboeken. Het is niet in de hij/zij-vorm maar in de ik-vorm geschreven en het verhaal speelt zich niet in de tegenwoordige maar in de verleden tijd af. Het boek, dat in blogvorm is geschreven, maakt deel uit van een transmediale productie die bestond uit een 16-delige animatieserie en een website met games voor kinderen van 9 tot 12 jaar.

De boeken van Erna Sassen bevatten veel dialoog en haar taalgebruik is niet altijd eenvoudig. ‘Ik vind het leuk als kinderen nieuwe woorden oppikken door te lezen,’ aldus de auteur in een interview met Haarlems Dagblad.

Dit is geen dagboek

De zestienjarige Boudewijn moet van zijn vader een dagboek bijhouden. Als hij niet elke dag een stukje schrijft, laat zijn vader hem opnemen in een psychiatrische instelling. Het gaat namelijk helemaal niet goed met Boudewijn: hij is totaal apathisch en komt zijn bed niet meer uit. Hij moet de dood van zijn moeder verwerken, die vier jaar eerder zelfmoord heeft gepleegd door voor de trein te springen. Boudewijn voelt zich in de steek gelaten en is boos. Hij noemt zijn moeder een ‘kutwijf’. Zwaar teleurgesteld is hij in haar, omdat zij er zomaar tussenuit kneep en iedereen in de steek liet.

Boudewijn vertoont dezelfde kenmerken als zij. Hij is altijd moe, heeft geen energie om dingen te ondernemen en ziet de zin van zijn leven niet meer in. ‘Niemand zit op mij te wachten. WAT DOE IK HIER?’ Bovendien is Boudewijn bang: bang in het donker, bang

[pagina 5]

voor de eenzaamheid en bang om lief te hebben. Hij vertelt in zijn dagboek over Pauline. Zij zat bij hem in de vierde klas en ze raakten steeds beter bevriend. Toen Pauline echter liet merken dat ze meer dan vriendschappelijke interesse had, stootte Boudewijn haar af. Uit angst om mensen te verliezen, laat hij niemand dichtbij komen.

Steeds eenzamer wordt Boudewijn. Hij gaat al zeker een maand niet meer naar school, komt niet meer buiten en zijn vrienden haken af. De enige bij wie Boudewijn rustig is, is zijn zevenjarige zusje Doris, die hij Pluis noemt. Pluis verwacht niets van Boudewijn. Ze wil alleen maar spelen, is nog zuiver en puur: ze heeft nog geen idee van hoe wreed de wereld kan zijn. Pluis is ook degene die Boudewijn laat beseffen dat hij niet zomaar een einde aan zijn leven kan maken: dat kan hij haar niet aandoen. Door haar, door het schrijven in zijn dagboek en doordat hij weer contact zoekt met Pauline, gaat het langzaam iets beter met Boudewijn.

Dit is geen dagboek is als een dagboek opgezet. Elke dag, van 7 februari tot en met 25 april, vormt één hoofdstuk. Boudewijn vertelt in de tegenwoordige tijd en in de ik-vorm. Spanning krijgt het verhaal doordat de lezer zich afvraagt of Boudewijn herstelt. Hij beschrijft zaken af en toe zo cynisch, dat de lezer onwillekeurig moet lachen.

Waardering

‘Niemand zal ontkennen dat Sassen, die eerder enkele pretentieloze kinderavonturen schreef, haar eigen stijl eindelijk gevonden lijkt te hebben.’ Dit citaat uit een stuk van Mirjam Noorduijn in De Groene Amsterdammer, waarin de critica Dit is geen dagboek bespreekt, geeft het beste weer hoe de waardering voor Sassens werk is veranderd.

Voor Sassens kinderboeken hadden en hebben de recensenten weinig goede woorden over. Bij haar debuut in 2004 stond in de Leeuwarder Courant te lezen dat Sassen zich in de lange rij van min of meer bekende Nederlanders schaart die een kinderboek hebben geschreven. De gemeenste opa van Europa werd door Marja Boonstra ‘vermoeiend en onevenwichtig’ genoemd, omdat de lezer van hoogtepunt naar dieptepunt snelt, omdat het een ‘over the top’-verhaal is dat niet geloofwaardig wordt en omdat de humor zich over de hoofden van de kinderen heen naar de volwassenen richt.

Ook haar andere boeken voor kinderen van 6 tot 12 jaar oogsten nauwelijks lof. Sassen blijft volgens de recensenten hangen in karikaturale personages, banale verhalen, gekunstelde gesprekken en middelmatige humor (Ilona Plichart in De Leeswelp over Je bent zelf een heks!). Over Breek je nek voorzichtig! zegt Jaap Friso dat het verhaal mager aandoet, en dat terwijl Sassen eerder in Dit is geen dagboek had laten zien dat ze wel degelijk kan schrijven.

[pagina 6]

Na het verschijnen van deze adolescentenroman klonken de eerste positieve geluiden van recensenten. De pers zei onder andere dat ‘het een opzienbarend boek is’ (Thomas de Veen in 7Days), door het heftige onderwerp. Patrick Jordens beschrijft in De Morgen dat Dit is geen dagboek door het thema een loodzware probleemroman voor jongeren dreigt te zijn, maar dat het juist een indringend, geschakeerd en opvallend eerlijk portret van een worstelend en gevoelig mens is. Hij schrijft Sassen een groot inlevingsvermogen toe en vindt dat de schrijfster ook technisch knap werk heeft afgeleverd ‘door regelmatig te schakelen in de tijd (met vrij veel flashbacks) en door vaak net genoeg ruimte te laten voor de associatieve gedachtegang van Bou’.

Bas Maliepaard (Trouw) en Karel Berkhout (NRC Handelsblad) geven als minpunt van Dit is geen dagboek dat de dagboekvorm niet perfect is uitgewerkt en dat de keuze voor een monoloog ertoe leidt dat veel personages slecht uit de verf komen. Maar hun eindoordeel valt positief uit: ‘Dit is wat Sassen moet schrijven’ (Bas Maliepaard) en ‘[Sassen] is definitief getransformeerd van een schrijvende ex-actrice tot de auteur van een boek waarin alles van haar schrijverschap op zijn plaats is gevallen’ (Karel Berkhout).

Bibliografie

Kinder- en jeugdboeken

De gemeenste opa van Europa. Met illustraties van Elly Hees. Amsterdam, Leopold, 2004.

Het geheim van het zeehondenjong. Met illustraties van Saskia Halfmouw. Amsterdam, Leopold, 2005.

Je bent zelf een heks! Met illustraties van Elly Hees. Amsterdam, Leopold, 2005.

De Bende van de Bosduivels. Met illustraties van Elly Hees. Amsterdam, Leopold, 2006.

Een heks verhuist niet! Met illustraties van Elly Hees. Amsterdam, Leopold, 2007.

Snoep je wel genoeg? Met illustraties van Georgien Overwater. Amsterdam, Leopold, 2009.

Dit is geen dagboek. Amsterdam, Leopold, 2009.

Breek je nek voorzichtig! Met illustraties van Georgien Overwater. Amsterdam, Leopold, 2010.

XXX Lara. Met illustraties van Santiago Jiménez et al. Amsterdam, Leopold. 2012.

Over Erna Sassen

Willeke Heijkoop, Kinderboek van Erna Sassen. In: Haarlems Dagblad, 28-9-2004. [Over De gemeenste opa van Europa - Interview]

Marja Boonstra, Geen stal maar een parkeergarage. In: Leeuwarder Courant, 28-1-2005. [Over De gemeenste opa van Europa]

Ilona Plichart, Je bent zelf een heks! In: De Leeswelp, 1-12-2005.

Willeke Heijkoop, De aandoenlijke kant van een demente opa. In: De Gooi- en Eemlander, 20-12-2005. [Over Het geheim van het zeehondenjong]

Suzanne van der Hoeven, Kinderen redden zichzelf wel. In: Haarlems Dagblad, 3-11-2006. [Over De bende van de bosduivels - Interview]

Geertrui Vanhooydonck, Een heks verhuist niet! In: Leesideeën Off Line, 31-12-2007.

Thomas de Veen, Zestien jaar en depressie. In: 7Days, 27-11-2009. [Over Dit is geen dagboek]

[pagina 7]

Renee de Borst, Verdriet en loutering. In: De Gooi- en Eemlander, 28-12-2009. [Over Dit is geen dagboek]

Bas Maliepaard, Mijn moeder was dood, ik voelde niks. In: Trouw, 16-1-2010. [Over Dit is geen dagboek]

Karel Berkhout, Ik heb medelijden met de NS. In: NRC Handelsblad, 12-2-2010. [Over Dit is geen dagboek]

Patrick Jordens, Feesten van kleur en taal. In: De Morgen, 24-3-2010. [Over Dit is geen dagboek]

Mirjam Noorduijn, Hoe vlieg je de laan uit? In: De Groene Amsterdammer, 15-4-2010. [Over Dit is geen dagboek]

Jaap Friso, Bou heeft medelijden met de schoonmakers van de NS. Op: jaapleest.nl, 17-11-2010. [Over Dit is geen dagboek]

Annette van der Plas, Grote Jongeren Literatuurprijs. In: Nederlands Dagblad, 27-11-2010. [Over Dit is geen dagboek]

Jaap Friso, Teambuilding voor kinderen. Op: jaapleest.nl, 1-12-2010. [Over Breek je nek voorzichtig!]

Internet

www.leesplein.nl

www.leopold.nl

www.ernasassen.nl

92 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2013