Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Antoine de Saint-Exupéry

door Nel Teeuwen-Opheij

Antoine de Saint-Exupéry werd geboren op 29 juni 1900 te Lyon, uit een oude, adellijke familie. Zijn vader stierf toen hij vier jaar oud was. Samen met drie zusjes en een jongere broer werd hij door zijn moeder grootgebracht op kasteel de la Mole. Zijn opleiding tot piloot kreeg hij toen hij in militaire dienst was. Vervolgens werkte hij in Zuid-Amerika, eerst als piloot van nachtpostvliegtuigen, later als directeur van Aeroposta Argentina.

In 1928 debuteerde De Saint-Exupéry met Courrier Sud, gevolgd door Vol de nuit (1931), waarvoor hij de Prix Femina kreeg. In 1934 keerde hij terug naar Frankrijk en trad in dienst van de Air France. Gemobiliseerd in 1939, sloot hij zich kort na de overgave van de Franse regering aan bij de Résistance in Noord-Afrika. Op 31 juli 1944 keerde hij niet terug van een verkenningstocht; waarschijnlijk is hij neergeschoten door een Duits vliegtuig.

Zijn faam als schrijver dankt De Saint-Exupéry voor een aanzienlijk deel aan zijn avontuurlijk leven. Veel van zijn persoonlijke belevenissen verwerkte hij in zijn boeken. Op verzoek van zijn Amerikaanse uitgever schreef hij in 1943 Le petit prince, dat hij zelf illustreerde. Na zijn dood werd hij een legendarische figuur. De titel van zijn derde roman Terre des hommes (1939) vormde de basis voor een gelijknamige beweging in Zwitserland die zich inzet voor kinderen in nood.

Werk

De instelling van De Saint-Exupéry was heroïsch-humanistisch

[pagina 2]

en in zijn werk staat de broederschapsgedachte centraal. Daarnaast toonde hij een sterk plichtsbesef en zelfs een bereidheid tot zelfopoffering. Zijn hele oeuvre wordt gekenmerkt door een zekere tweeslachtigheid: de poëet tegenover de piloot, de beschouwer of de dromer tegenover de man van actie en avontuur. De vraag naar de zin van het leven en de rol van de mens daarin is de kerngedachte van zijn werk.

Zijn romans laten een ontwikkeling zien, waarin de poëet het zienderogen wint van de piloot. In zijn eerste werken nemen heldendom en avontuur nog een belangrijke plaats in. Later komen zijn filosofische ideeen, onder andere over het recht van mensen om te beslissen over andermans leven en over oorlog in het algemeen, meer op de voorgrond. Ook de stijl verandert, van romantisch-avontuurlijk naar poëtisch en beschouwend. Zijn laatste werk Citadelle (1948), dat postuum uitgegeven is, heeft zelfs een kern van geëxalteerdheid, dat zijn ander werk niet vertoont.

De kleine prins

In 1943 verscheen Le petit prince (De kleine prins), een fijnzinnig sprookje waarin De Saint-Exupéry getuigenis aflegt van zijn filosofische ideeën.

De auteur ontmoet na een noodlanding in de woestijn een ‘kleine prins’, afkomstig van een andere planeet. De prins heeft zijn planeet verlaten, omdat hij moeilijkheden had met het enige andere levende wezen op zijn planeet, een roos. Op zijn zwerftocht door het heelal komt hij in aanraking met verschillende vertegenwoordigers van de volwassen mensenwereld, een zeer egoïstische, zelfgenoegzame wereld. Alleen de lantaarnaansteker heeft zijn sympathie, omdat deze man niet alleen aan zichzelf denkt.

Het eerste levende wezen dat hij op aarde ontmoet is een slang. Deze antwoordt op zijn vraag waar de mensen zijn, dat het geen zin heeft de mensen op te zoeken, want ook tussen de mensen blijft men alleen. Slechts de dood kan een oplossing bieden.

De tweede ontmoeting is met een vos. Hij sluit vriendschap met de vos door hem op zijn verzoek te temmen. De vos leert hem de waarde van

[pagina 3]

vriendschap kennen: ‘Men ziet slechts met het hart. Het wezenlijke is onzichtbaar voor het oog. Je bent verantwoordelijk voor wat je hebt getemd.’ De kleine prins weet nu dat hij moet terugkeren naar zijn planeet. Hij is verantwoordelijk voor zijn roos.

Het contact tussen de piloot en de kleine prins is heel teder. Het is geen contact tussen een volwassene en een kind, maar tussen twee gelijkgestemde zielen. In de kleine prins herkent de piloot zijn jeugd, die voorbij is. Hij wil het kind in zichzelf bewaren, maar beseft ook, dat hij het leven van een volwassene zal moeten leiden.

Dit nostalgisch sprookje, fraai geïllustreerd door de auteur, is als kinderboek gepubliceerd. Op de vraag of het wel een kinderboek is, is nooit een bevredigend antwoord gegeven. Het boek neemt een vaste plaats in op boekenlijsten van middelbare scholieren. Reacties van kinderen zijn naar mijn weten nooit vastgelegd. Ieme van der Poel (Vrij Nederland, 20-11-1983) spreekt in zijn artikel zijn twijfels uit over de geschiktheid van het boek voor kinderen: ‘Le petit prince is, ondanks de tekeningetjes, veel meer een boek voor oudere mensen, dan voor pubers. Het is te subtiel, te weemoedig ook, om in een warm en rommelig klaslokaal te lezen.’

Deze twijfels doen geen afbreuk aan de literaire waarde die men over het algemeen aan het verhaal toekent. Ook is zeker, dat van het werk van De Saint-Exupéry, het vooral Le petit prince is, dat over de hele wereld de meeste aandacht heeft gekregen en dat gelezen en herlezen wordt door jong en oud.

Het verhaal is verfilmd, voor theater herschreven en op een grammafoonplaat vastgelegd.

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

Courrier Sud (1928), Vol de nuit (1931), Terre des hommes (1939), Oeuvres complètes (1959)

Jeugdboeken

Le petit prince (1943): De kleine prins. Met illustraties van Antoine de Saint-Exupéry. Rotterdam, Ad. Donker, 1951.

Over Antoine de Saint-Exupéry

P. Kessel, La vie de Saint-Exupéry. Parijs, Gallimard, 1954.

Antoine de Saint-Exupéry, Pages choisies, classiques illustrés vaubourdolle. Parijs, Librairie Hachette, 1956.

Bruno Vercier, Les critiques de notre temps et Saint-Exupéry. Parijs, Garnier Frères, 1971.

Lucien Adjadji, Antoine de Saint-Exupéry, La Terre et les hommes. Parijs, Didier, 1975.

Lus Estang, Saint-Exupéry, Ecrivains de toujours. Seuil, 1975.

Douglas Johnson, Division among the disoriented. In: Times literary supplement, 1-4-1983.

Ieme van der Poel, De spannende jaren van de Saint-Exupéry, Brieven, fragmenten en getuigenissen van 1939 tot 1944. In: Vrij Nederland, 20-11-1983.

Iring Fetscher, Ich habe keine Hoffnung auf Frieden mehr. In: Frankfurter Allgemeine Zeitung, 14-7-1984.

16 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1988