Lexicon van de jeugdliteratuur

Fritz Reuter

door Kees van Eunen

Fritz Reuter werd op 7 november 1810 geboren in Stavenhagen (Mecklenburg, ddr), als zoon van de plaatselijke burgemeester. Tegen zijn zin ging hij, overeenkomstig de wil van zijn vader, na zijn schooltijd rechten studeren in Rostock en Jena. Hij was echter liever kunstschilder geworden.

Als student werd hij lid van de ‘Burschenschaft’, een destijds als revolutionair beschouwd en daarom verboden studentenbeweging. Op verdenking van hoogverraad werd hij in 1833 gearresteerd en ter dood veroordeeld, hoewel hij onschuldig was. Uiteindelijk werd zijn straf omgezet in dertig jaar hechtenis. In 1840 kreeg hij vervroegd zijn vrijheid terug. Hij pakte zijn rechtenstudie weer op, maar verruilde de studie al spoedig voor het boerenbedrijf. Van 1842 tot 1845 werkte hij als opzichter op verschillende landgoederen. Daarna was hij enkele jaren huisonderwijzer en gymnastiekleraar in Stavenhagen en Treptow. Vanaf 1853 publiceerde hij. Na een aantal jaren in Neubrandenburg gewoond te hebben, vestigde hij zich in 1863 als een intussen succesvol auteur in Eisenach. Daar stierf hij op 12 juli 1874.

Werk

Hoewel Fritz Reuter pas op latere leeftijd begon te schrijven, ontwikkelde hij zich snel tot een van de meest gerespecteerde dialectauteurs van zijn eeuw. Hij schreef in een platduits dialect, het Mecklenburgs, de taal van de streek waar hij geboren en getogen was.

Reuter begon zijn loopbaan als auteur in 1853 met een serie humoristisch getinte dialectgedichten, Läuschen un Rimels. Hoewel niet zonder succes viel Reuters eersteling niet

overal even goed. Met name de dialectdichter Klaus Groth, net als Fritz Reuter een van de belangrijkste platduitse schrijvers van die tijd, had fikse kritiek: hij vond dat het sterke amusementskarakter van Läuschen un Rimels de platduitse literaire zaak geen goed deed. Reuter reageerde nogal geërgerd op de kwestie, maar verplaatste zijn werkterrein toch. Via het tussenstadium van de rijmvertelling belandde hij bij zijn uiteindelijke genre, de prozaroman. In de rijmvertelling Kein Hüsung (1857) behandelde hij het harde lot van de Mecklenburgse dagloners. Politieke elementen spelen in dit verhaal een duidelijke rol. In zijn prozaromans ging Reuter terughoudender te werk.

Reuters twee belangrijkste romans hebben een duidelijk autobiografisch karakter. In Ut mine Festungstid (1862) beschreef Reuter zijn wederwaardigheden als gevangene, overigens opvallend genoeg zonder verbittering. Ut mine Stromtid (3 delen, 1862-1864) is zijn bekendste dialectroman. Hij beschreef in dit werk het dagelijks leven op Noordduitse dorpen en landgoederen. Daarbij putte hij uit zijn ervaringen als boer (‘strom’ = boerenknecht). Hij verwerkte in de roman talloze anecdotes, zonder overigens de samenhang van het verhaal als geheel uit het oog te verliezen. Op realistische wijze gaf hij gestalte aan tal van Mecklenburgse figuren in de regel met een licht humoristisch tintje. Heel bekend werd een hoofdfiguur als Inspektor Bräsig, die o zo graag hoogduits wil spreken, wat echter voortdurend misgaat. Reuter had een feilloos gevoel voor de talige kant van zulke missers.

Het dialectwerk van Fritz Reuter werd bijzonder snel populair, niet alleen in zijn eigen streek maar in heel Duitsland, ook daar waar heel andere dialecten gesproken werden. Al spoedig werd zijn werk vertaald, onder andere in het Nederlands en zelfs in het Japans.

In Nederland trok zijn werk reeds vroeg de aandacht. Nog tijdens zijn leven verscheen een achtdelige editie van zijn verzameld werk onder de titel Gedroogde Kruiden (1866-1870). In Duitsland was de verzameling onder de titel Olle Kamellen verschenen. Tot in de jaren twintig van onze eeuw bleef Reuters werk in het Nederlands verkrijgbaar, daarna verflauwde de interesse kennelijk zodanig, dat de uitgevers er geen brood meer in zagen. Na 1945 is Fritz Reuter verdwenen van de Nederlandse markt.

Wel duiken nog af en toe verhalen van hem op in anthologieën voor de jeugd. Dat is niet verwonderlijk. Enkele van zijn geschriften werden al heel gauw populair als jeugdliteratuur, bijvoorbeeld Hanne Nütte un de lütte Pudel (1860), een rijmvertelling over vogels en mensen, die met name sinds de derde druk (1865) groot succes had.

Voor nogal wat van Reuters verhalen geldt hetzelfde. Daarbij gaat het

zowel om de originele platduitse versies als om uitgaven die in het hoogduits zijn vertaald en waarin het platduits als regel alleen nog in de dialogen gehandhaafd is. Een heel bekend voorbeeld hiervan is Aus der Franzosenzeit, een in 1912 verschenen bewerking van Reuters eerste prozaroman Ut de Franzosentid (1859).

Qua verteltrant staat Fritz Reuters werk niet op zichzelf. Bekend is de invloed die Charles Dickens op hem heeft gehad. Omgekeerd heeft Reuter zelf weer anderen beïnvloed, bijvoorbeeld Thomas Mann in diens beroemde roman Buddenbrooks. Men rekent Fritz Reuter tot de stroming van het ‘burgerlijk realisme’.

Enkele van zijn werken zijn verfilmd, zoals Ut mine Stromtid, dat in 1920 door Hubert Moest verfilmd werd. Van deze film werden verscheidene remakes geproduceerd, onder andere een Zweedse versie door Bror Bügler (1943). Ook Kein Hüsung werd verfilmd, onder de regie van Arthur Pohl (1954).

Bibliografie

11 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1986