Lexicon van de jeugdliteratuur

Käthe Recheis

door Jacques Vos

Käthe Recheis werd op 11 maart 1928 geboren in Engelhartszell in Oostenrijk. Haar vader was daar arts. Na haar gymnasiumopleiding in Linz was zij tot 1956 secretaresse bij een uitgeverij. Van 1956 tot 1961 was zij werkzaam bij een internationale organisatie voor hulp aan emigranten. Aanvankelijk was zij daar secretaresse, later kreeg zij de leiding over het bureau in Oostenrijk.

In 1961 besloot zij zich geheel aan het schrijven te wijden, hoewel zij tot op dat moment nog weinig had gepubliceerd. In datzelfde jaar verscheen haar eerste kinderboek, Kleiner Adler und Silberstern, geschreven op verzoek van een uitgever die een aantal korte verhalen van haar had gelezen.

Haar boeken zijn meermalen bekroond. Haar debuut verkreeg de Österreichischer Staatspreis für das Jugendbuch in 1961. Deze zelfde prijs kreeg zij later onder meer nog voor Der kleine Biber und seine Freunde (1963), Das Schattennetz (1964) en Der Weisse Wolf (1984). Dit laatste boek werd ook bekroond met de Jeugdboekenprijs van de stad Wenen.

Zij woont afwisselend in Wenen en Engelhartszell.

Werk

Käthe Recheis is vooral bekend geworden door haar indianenboeken. Zelf heeft zij hierover opgemerkt: ‘Ik schrijf niet voor veel kinderen, ik schrijf slechts voor één kind, voor het kind dat ik zelf ooit eens geweest ben - en dit meisje hield het meest van indianenverhalen.’ Deze belangstelling voor het indianenverhaal en de indianen heeft zij nooit meer verloren. Zij heeft de indianen intensief bestudeerd, door erover te lezen, en door het bezoeken van reservaten in Canada en de Verenigde Staten.

Haar indianenverhalen zijn hierdoor meer dan verhalen. Zij verwerkt veel feiten en weet hierbij een redelijk evenwicht te bewaren tussen feit en fictie. Zij is er zich namelijk van bewust, dat de meeste kinderen niet in de eerste plaats indianenverhalen lezen om de feiten over leefgewoontes en gebruiken van indianen. Volgens haar is de indiaan ook voor kinderen het symbool voor het niet-geciviliseerde leven, het verlangen naar het leven in de natuur. Zij gaat hierom bewust de ‘indianenromantiek’ niet geheel uit de weg.

De tegenstelling tussen het geciviliseerde leven van de blanken en het natuurlijke leven van de indianen speelt bijvoorbeeld in De vlucht van Nataiyu een heel belangrijke rol. De hoofdpersoon, een jonge Blackfoot Indiaan, moet in een internaat door een goedwillende onderwijzeres worden ‘opgevoed’. Zijn haar wordt kort geknipt, hij moet kleren van de blanken dragen, hij krijgt ander schoeisel en wat voor hem het ergste is: hij krijgt een andere naam. Veel van zijn stamgenoten verkommeren in het internaat.

Käthe Recheis schenkt in haar indianenboeken veel aandacht aan de natuur. Deze is vaak ongerept, paradijselijk zelfs. Zij laat uitkomen dat indianen veel meer eerbied voor de natuur hebben dan de blanken, ook al jagen indianen op dieren. Dit blijkt bijvoorbeeld in Pelsjager aan het Bevermeer en in De kleine Bever.

Zij heeft ook een aantal boeken geschreven die niet over indianen handelen, bijvoorbeeld Het begon op 13 juli, waarin zij aandacht schenkt aan de strijd van de IRA tegen de Engelsen. In Ga naar huis en vergeet alles heeft zij haar ervaringen verwerkt als hulpverpleegster in een kamp voor Joden die de concentratiekampen hadden overleefd.

In de meeste van haar boeken is het volwassen-worden van haar hoofdpersonen het thema. Kit, hoofdpersoon uit Pelsjager aan het Bevermeer, moet, wanneer zijn vader een ongeluk heeft gehad, voor de wintervoorraden zorgen. Uit de strijd om het bestaan komt hij als man tevoorschijn. Noreen uit Het begon op 13 juli, raakt verzeild in het verzet van de IRA. Zij leert keuzen te maken in het leven, verantwoordelijkheid te dragen. En Marty uit het boek Marty's zomer in Ierland wordt zich er van bewust dat zij te lang in haar veilige kinderwereldje heeft geleefd, waardoor zij niet zag hoe slecht de verhouding tussen haar ouders geworden was.

Pelsjager aan het bevermeer

Kit, de hoofdfiguur van dit boek, beschrijft hoe hij als zevenjarige door zijn vader bij zijn pleegouders wordt weggehaald. Hij moet zich zien aan te passen aan het harde leven van de pelsjagers in de wouden van Canada. Van zijn vader heeft hij weinig steun, het is een stugge man, die bovendien vindt dat zijn zoon te veel lijkt op zijn vrouw

die van hen is weggegaan. Zij kon niet accepteren dat dieren gedood moesten worden om in het levensonderhoud te voorzien. De vader vreest dat Kit net zo week is.

Daar komt bij, dat de jonge indiaan Topean zich met zijn familie in de buurt van hun blokhut heeft gevestigd. Topean is ongeveer even oud als Kit, hij beschikt echter over veel meer ervaring. Kit moet zich bij zijn vader waarmaken, hij moet bewijzen dat hij zich kan handhaven in het harde woudleven.

Op een bepaald moment staat Kit voor de opgave samen met Topean te zorgen voor voldoende voedsel voor de kleine gemeenschap aan het Bevermeer. Zij slagen hierin. Door deze strijd om het bestaan is Kit een man geworden die door zijn vader als zijn gelijke wordt beschouwd.

Over dit boek wordt door critici gunstig geoordeeld. Men noemt onder meer de harmonieuze mengeling van avontuur, menselijke emoties en sprekende natuurbeschrijvingen. Ook vindt men, dat Käthe Recheis voortreffelijk het dilemma waarvoor een jager zich geplaatst ziet: het doden van dieren waarvoor hij bewondering heeft, voor jeugdige lezers duidelijk weet te maken.

Het begon op 13 juli

Het verhaal speelt in de warme zomer van 1939 in Londen. De hoofdpersoon, de vijftienjarige Noreen, raakt betrokken bij het ondergrondse werk van de IRA. Haar interesse voor de IRA is gewekt door haar Ierse grootmoeder en de eveneens Ierse hulp in de huishouding, Madge. Zij raakt bovendien verliefd op de zoon van Madge, Donal. Donal kiest voor de harde lijn: hij is betrokken bij aanslagen. Noreen heeft ook sympathie voor een andere Ierse jongen, de protestantse Michael. Deze kiest voor een politieke, niet gewelddadige lijn. Door degesprekken met Donal en Michael wordt Noreen (en indirect de lezer) de problematiek in Noord-Ierland duidelijk. Zij maakt ook kennis met de gevolgen van de harde lijn: bij een aanslag wordt een onschuldig kind gedood.

deren keuzes maken, haar vader, zelf Ier, wenst niet over de problemen te praten.

In een nawoord geeft Käthe Recheis informatie over de geschiedenis van Ierland.

Critici zijn positief over de wijze waarop Käthe Recheis in dit boek feiten en fictie heeft weten te integreren. De informatie ligt er nergens dik bovenop. Zij heeft bovendien de tweestrijd van Noreen op ‘invoelbare wijze’ weergegeven, zonder dat zij de lezer haar standpunt opdringt.

De Witte Wolf

Thomas wordt door de Witte Wolf meegelokt naar het land Imar. Dit land wordt bedreigd door het machtige leger van de Grote Gond, heerser over het land Aran. De mensen uit het land Imar vormen een natuurvolk, die uit het land Aran zijn tot een hoge graad van ‘beschaving’ gekomen.

Een oude legende verhaalt, dat drie kinderen uit drie verschillende landen in staat zullen zijn het land Imar te redden. Na veel avonturen slagen zij hierin, zij ontdekken met welke middelen de Grote Gond het volk in zijn macht houdt, en weten de volkeren van Imar en Aran weer te bevrijden.

In dit allegorisch en symbolisch verhaal stelt Käthe Recheis actuele thema's aan de orde: de overheersing van de natuur door de cultuur; de willoosheid van de massa (in het Verboden Land woont een bevolking zonder gezicht, zij hebben hun wil aan de Zwarte Koning gegeven); de moderne dictatuur (onvrijheid van de bewoners, nachtelijke razzia's en rassentheorieën). Volgens een recensent is het verhaal ‘een combinatie tussen mystiek en religie enerzijds en avonturen anderzijds’. In dit verband wordt ook wel een parallel getrokken met het boek van Michael Ende, Het oneindige verhaal.

Over dit boek van Käthe Recheis wordt in de kritiek zeer verschillend geoordeeld. Deze kritiek varieert van totale afwijzing tot zeer enthousiast accepteren.

Men heeft kritiek op de structuur: ‘Tekenend is dat binnen haar verhaal geen werkelijke noodzaak bestaat om eerst naar het Verboden Land en daarna pas naar Aran te gaan’, de slecht uitgewerkte figuren, ‘de irritante hoeveelheid rare namen’ en de dik opgelegde symboliek. Anderen zijn juist van mening, dat de duidelijke symboliek maakt dat twaalfjarigen de boodschap van het boek eerder zullen opmerken. Hun spreekt de combinatie van spannend verhaal en symboliek aan.

Bibliografie

10 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1986