Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

K.M. Peyton

door Bea Ros

Kathleen Wendy Herald is op 2 augustus 1929 in Birmingham geboren. Na de middelbare school bezocht ze de kunstacademie, eerst in Londen en later in Manchester. In 1950 trouwde ze met Michael Peyton. Met hem zwierf ze twee jaar door Europa en Canada. Terug in Engeland gaf Kathleen Peyton tot 1956 tekenles aan een middelbare school. Na de geboorte van haar dochters schreef ze, om geld te verdienen, samen met haar man vervolgverhalen voor het padvindersblad Scout Magazine. Als gezamenlijke schrijversnaam kozen ze K.M. Peyton, een combinatie van hun beide voorletters en zijn achternaam, omdat de uitgever liever niet twee namen op de kaft wilde hebben. Toen haar man in 1962 een baan kreeg, schreef Kathleen alleen verder, maar nog steeds onder dezelfde schrijversnaam. Ze heeft ruim dertig boeken geschreven, waarvan sommige met eigen illustraties.

Verschillende boeken zijn genomineerd en kregen onderscheidingen als Child Study Association of America's Children's Books of the Year. In 1970 ontving Peyton voor haar Flambards-trilogie de Guardian Award. Een jaar eerder was het eerste deel hiervan, Flambards, bekroond met de Boston Globe-Horn Book Award Honor Book en deel twee, The Edge of the Cloud, met de Carnegie Medal.

Werk

Als kind al schreef Kathleen veel verhalen, meestal met paarden en pony's in de hoofdrol. Op de middelbare school illustreerde ze haar eigen producten en gezien het succes in de klas besloot ze werk op te sturen

[pagina 2]

naar een uitgever. In 1948 verscheen haar debuut Sabre, the Horse from the Sea, onder haar meisjesnaam Kathleen Herald.

Een echte doorbraak beleefde ze pas in 1962 met Windfall (Schoener in de mist). Het is een historische jeugdroman over de zestienjarige vissersjongen Matt Pullen. Na de dood van zijn vader moet hij diens taak om te vissen en geld te verdienen overnemen. Hij wordt keer op keer gedwarsboomd door de bandiet Beckett. Het is een spannend boek waarin de schrijfster met kennis van zaken vertelt over de strijd tegen armoede en de kracht van het water.

Peytons eerste boeken zijn goed geschreven en spannend, maar ontstijgen nauwelijks het gangbare avonturengenre. Critici wijzen erop dat ze regelmatig vervalt in clichés en zwartwittekening. Zo is Beckett uit Schoener in de mist een stereotiepe schurk.

Met haar Flambards-trilogie (Flambards, The Edge of the Cloud en Flambards in Summer) slaat de schrijfster een nieuwe richting in. Naast een spannende plot krijgt nu ook de psychologische karaktertekening van de hoofdpersonen ruim aandacht. De actie komt steeds meer van binnenuit, vanuit de karakters. De - overigens niet in het Nederlands vertaalde - trilogie gaat over het wel en wee van een rijke familie in Essex, voor en tijdens het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Peyton schildert de generatiestrijd tussen vader en zoon, de liefde tussen zoon Will en het weesmeisje Christina, en hoe Christina er na de dood van Will als piloot in de oorlog, bovenop komt. De trilogie, ook bij volwassenen populair, is in Engeland verfilmd als tv-serie.

In haar volgende boeken weet Peyton spannende avonturen (moord, ontvoering en spionage) te combineren met psychologische diepgang. Een voorbeeld zijn de twee boeken over Jonathan, Jonathan, laat je niet kisten en Jonathan, wat zag je in die zomernacht. In het eerste deel wordt Jonathan Meredith, kind van rijke ouders, ontvoerd. Eenmaal weer thuis kost het Jonathan moeite zijn zelfrespect weer terug te vinden. Hij schaamt zich voor zijn lafheid en angst tijdens de ontvoering. Pas als hij later tijdens de paardenraces een van zijn ontvoerders ontmoet en hoort dat zij veel respect voor zijn gedrag hadden, kan hij weer in zichzelf geloven. In het tweede boek beschrijft Peyton de tweestrijd van Jonathan tijdens een ander avontuur: hij wordt heen en weer geslingerd tussen adoratie voor zijn gymnastiekleraar Hugo en zijn gevoel voor rechtvaardigheid. Hij verdenkt Hugo namelijk van moord op een andere leraar. Uiteindelijk komt ook in dit boek Jonathan met zichzelf in het reine.

Peyton heeft een belangrijk aandeel geleverd in de opkomst van de tienerromans in de Engelse literatuur. Verhoudingen tussen mensen,

[pagina 3]

vriendschap, volwassen worden, het individu versus de samenleving zijn belangrijke thema's bij Peyton. Daarbij schrijft ze het liefst over zaken die ze uit eigen ervaring kent: paarden, zeilboten, muziek en bergbeklimmen. Ze schrijft hierover met kennis van zaken, zonder te vervallen in langdradige of uitleggerige beschrijvingen. Ook speelt romantiek niet zelden een rol in haar werk. Zoals de schrijfster bij het in ontvangst nemen van de Carnegie Medal in 1970 zei: ‘I have a tendency to be alarmingly romantic.’ Al deze ingrediënten zorgen ervoor dat Peyton populair is bij jongeren vanaf twaalf jaar, de leeftijdsgroep waarvoor ze het liefst schrijft.

Vanaf de jaren tachtig verschenen ook enkele titels voor jonge kinderen, zoals Going Home (1982), Frogget's Revenge (Ik roep m'n grote broer) (1985) en Apple Won't Jump (1992). Ik roep m'n grote broer is een actueel verhaal over pesten. Denny Kikkert wordt gepest omdat hij klein is voor zijn leeftijd. Wijnand Hoogendoorn is een van de aanvoerders van de pesters en hem probeert Denny dan ook vooral te ontlopen. Op een dag ontdekt Denny in het bos een groot beest. Het blijkt een enorme hond te zijn. Denny weet zijn vertrouwen te winnen, en wat belangrijker is, door deze hond krijgt Denny zijn zelfvertrouwen terug. Want Wijnand blijkt heel bang te zijn voor deze ‘grote broer’.

In dit boek wint de spanning en het eind-goed-al-goed-idee het van de psychologische diepgang en de realiteitszin. Peytons oplossing voor het actuele probleem van pesten is onwaarschijnlijk en tegelijkertijd wensvervullend. De auteur maakt haar verhaal net iets te mooi door op het eind ook nog de grote hond onder te brengen bij een reus van een kerel. Die natuurlijk vroeger gepest blijkt te zijn omdat hij zo groot is.

Pennington-trilogie

Deze trilogie bestaat uit Voor galg en rad (1970), Achter slot en grendel (1971) en Voor hete vuren (1973). Beschreven wordt de ontwikkeling van Patrick Pennington. Van een nogal opstandige jongen uit de arbeidersklasse wordt hij een veelbelovend concertpianist. In de eerste twee delen ligt ‘Pat’ voortdurend overhoop met het gezag: ouders, leraren en politie. Tegelijkertijd oefent hij veel op de piano, hij gaat zelfs een studie volgen bij een Londense professor. In het tweede deel is eigenlijk Ruth Hollis, een meisje dat hevig verliefd wordt op Pat, de hoofdpersoon. Heel voorzichtig ontwikkelt zich een relatie. Ruth zet alles voor Pat opzij. Als hij, wegens het molesteren van een agent, in de gevangenis komt, belooft ze op hem te wachten. In het derde deel krijgt Pats verantwoordelijkheidsgevoel de overhand. Ruth wordt zwanger, ze gaan trouwen en Pat zorgt voor zijn gezin. Hij blijft echter

[pagina 4]

het muzikale genie dat veel vraagt van zijn omgeving en zich moeilijk kan aanpassen.

Ruth en Pat keren als bijfiguren terug in Marion's Angels (1979). Ruth was bovendien de heldin in het eerder verschenen ponyverhaal Fly-by-Night (1968) en het vervolg hierop, The Team (1975). Deze voorliefde voor terugkerende personages zien we in meer boeken. Zo is Jonathan Meredith niet alleen hoofdpersoon in de twee Jonathan-boeken, hij figureerde eerder in het al genoemde The Team.

Maak een vuist als je geen hand hebt

In dit boek, spelend aan het begin van de vorige eeuw, wordt Ned Rowlands koetsier bij de rijke lord August Ironminster. Deze laatste heeft bij een ongeluk zijn rechterarm verloren en Ned gaat, letterlijk en figuurlijk, als zijn rechterhand fungeren. Ondanks het klasseverschil ontwikkelt zich een bijzondere vriendschap tussen de lord en zijn koetsier. Ze delen dezelfde hartstochten: het mennen van paarden en roekeloos rijden. Ned heeft alles voor Ironminster over en dat het omgekeerde ook het geval is, blijkt uit de bijzondere manier waarop de lord zijn koetsier van de galg weet te redden.

Peyton weet in dit boek spanning (een weddenschap rondom een paardenrace en de rechtszaak rondom Ned), historische informatie en psychologische schildering van haar beide hoofdpersonen uitstekend in evenwicht te houden. Resultaat is een leesbaar en boeiend boek voor de oudere jeugd.

Waardering

‘Peyton doet weinig moeite om mooi te schrijven en aarzelt niet om stereotiepe karakters neer te zetten [-]. Maar ze is een meester in het construeren van een goede plot en in het vasthouden van de aandacht van de lezer’, concluderen de redacteuren van The Oxford Companion to Children's Literature.

Kathleen Peyton neemt een middenpositie in: ze is geen schrijfster

[pagina 5]

van louter ontspanningslectuur, maar ook geen literair auteur. Zoals Robert Baccarne in 1983 in de Jeugdboekengids schrijft: ‘De hoge literatuur is dit alles nog niet, maar in het ontspannende genre wèl op hoog niveau.’ Nederlandse recensenten noemen Peyton een ‘vaardig vertelster’. Ze prijzen haar vlotte stijl, de actie en spanning, en haar karaktertekening. De gerenommeerde Engelse auteur en criticus John Rowe Townsend ten slotte stelt: ‘Haar boeken zijn rechttoe rechtaan, zonder pretenties en lenen zich niet voor symbolische interpretaties: ze zijn wat ze zijn.’

Bibliografie

Keuze uit niet in het Nederlands vertaalde boeken

Sabre, the Horse from the Sea (1948); The Mandrake (1949); Crab the Roan (1953); (Alledrie onder meisjesnaam Kathleen Herald); North to Adventure (1958) (samen met haar man Michael Peyton); Flambards (1967); The Edge of the Cloud (1969); Flambards in Summer (1969); A Pattern of Roses (1973); Marion's Angels (1979); Dear Fred (1981); The Boy who wasn't there (1992).

In het Nederlands vertaald

Windfall (1962): Schoener in de mist. Vertaald door Margreet Hirs. Met illustraties van Victor G. Ambrus. Amsterdam, Querido, 1980.

Pennington's seventeenth Summer (1970): Voor galg en rad. Vertaald door Piet Verhagen. Amsterdam, Querido, 1981.

The Beethoven Medal (1971): Achter slot en grendel. Vertaald door Piet Verhagen. Amsterdam, Querido, 1981.

Pennington's Heir (1973): Voor hete vuren. Vertaald door Piet Verhagen. Amsterdam, Querido, 1982.

The right-handed Man (1977): Maak een vuist als je geen hand hebt. Vertaald door Karin Bron. Amsterdam, Querido, 1979.

Prove yourself a Hero (1977): Jonathan, laat je niet kisten. Vertaald door Karin Bron. Amsterdam, Querido, 1978.

A midsummer Night's Dream (1978): Jonathan, wat zag je in die zomernacht. Vertaald door Karin Bron. Amsterdam, Querido, 1980.

Frogget's Revenge (1985): Ik roep mijn grote broer. Vertaald door Helene Reid. Met tekeningen van Renée Simons. Amsterdam, Jenny de Jonge, 1992. (Ook op geluidscassette uitgegeven door Le Sage ten Broekbibliotheek en de Nederlandse Luister- en Braillebibliotheek, 1993.)

Over K.M. Peyton

Marianne Boswerger, Lezen over K.M. Peyton. Den Haag, 1983. (Lezen over, nr. 2; met bibliografie)

K.M. Peyton. Dokumentatie auteurs en illustratoren van jeugdboeken, 6e jaargang (1982), nr. 13. Den Haag, NBLC, 1982. (Met bibliografie).

Humphrey Carpenter en Mari Pritchard, The Oxford Companion to Children's Literature, blz. 408/409. Oxford, 1984.

Laurie Collier en Joyce Nakamura (redactie), Major Authors and Illustrations for Children and Young Adults, deel 5, blz. 1875-1878. Detroit, 1993 (Keuze uit: Something About the Author, 1971-1987; met bibliografie en lijst van onderscheidingen en nominaties.)

44 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1997