Lexicon van de jeugdliteratuur

Gudrun Pausewang

door Kees van Eunen

Gudrun Pausewang werd op 3 maart 1928 geboren in het Boheemse plaatsje Wichstadtl (Tsjecho-Slowakije). Na de lagere school bezocht ze daar het meisjesgymnasium. De Tweede Wereldoorlog liet diepe sporen na in haar leven. Haar vader sneuvelde in 1943 in Rusland en in 1945 moest het gezin voor het naderende oorlogsgeweld vluchten. Gudrun Pausewang deed dan ook pas in 1948 eindexamen, in Wiesbaden. Aansluitend bezocht ze de kweekschool in Weilburg en werkte daar en in Wiesbaden vanaf 1951 als onderwijzeres.

In 1956 trok ze naar Chili en werd in Temuco tekenlerares aan de Duitse school. In 1961 stapte ze over naar de Duitse school in het Venezolaanse Maracaibo. Ze maakte vele reizen door Zuid-Amerika en bezocht Azië. In 1963 keerde ze naar Duitsland terug. Ze werkte vijf jaar als onderwijzeres in Mainz. Toen ging ze opnieuw voor een aantal jaren naar Zuid-Amerika, naar Columbia, waar ze aan de Duitse school in Barranquilla verbonden was. In 1972 keerde ze definitief naar Duitsland terug. Ze had intussen als schrijfster bekendheid gekregen.

Gudrun Pausewang woont en werkt in de deelstaat Hessen. In 1978 kreeg ze voor haar jeugdroman Die Not der Familie Caldera de Buxtehuder Bulle, een Duitse jeugdboekprijs.

Werk

In haar verhalen en romans verwerkt Gudrun Pausewang veel eigen ervaringen. Met name haar Zuid-Amerikaanse periode speelt daarbij een grote rol. Veel van haar romans voor volwassenen spelen in Zuid-Amerika, bijvoorbeeld De weg naar Tongay en De maan heeft twee gezichten; het verhaal van Noris Luna. Ook een aantal van haar jeugdboeken is in Zuid-Amerika gesitueerd. Dat geldt onder andere voor één van haar bekendste

jeugdromans, Joselito (1977). Het gaat in dit realistisch geschreven boek om de treurige lotgevallen van het Indiaanse gezin Caldera, dat door sociale nood langzaam aan lager wal raakt. De sociaal-politieke lading van het boek is evident: het bevat een felle aanklacht tegen uitbuiting en onderdrukking.

In haar beginwerk voor de jeugd is het sociaal-politieke element veel minder nadrukkelijk aanwezig. Haar eerste echte jeugdboek, dat ze na enkele korte verhalen in 1972 laat verschijnen onder de titel Hinterm Haus der Wassermann, is een sprookjesachtig verhaal over de vriendschap tussen een prinses en een waterwezen.

Evenmin realistisch maar wel degelijk sociaal-politiek gekleurd is het grappige verhaal over Koenraad en Killewamba. Een papierhandelaar en een zwarte medisch studente besluiten de handen ineen te slaan en mensenredder te worden. Zo trekken ze er per helicopter op uit om de bewoners van een door een olieramp bedreigd eiland van de hongerdood te redden. In En straks komt Emilie schrijft zij over de problematiek rond gastarbeiders.

De realistische tendens in haar werk voor jongeren blijft sterk. In Auf einem langen Weg zijn twee kinderen aan het eind van de Tweede Wereldoorlog op de vlucht met hun moeder. Bij een bombardement raken ze van hun moeder gescheiden en moeten ze zich er alleen doorheen slaan.

In Zuid-Amerika spelen haar volgende twee jeugdboeken. De dag dat de meisjes het niet langer pikten vertelt hoe de dienstmeisjes in een Zuid-Amerikaans plattelandsstadje gaan staken voor een beter loon. Ik heb honger en dorst gaat over het gezin Soto, dat van zijn land verdreven door een rijke fabrikant, poogt in de stad een nieuw bestaan op te bouwen. Thematisch vertoont het verhaal een duidelijke verwantschap met Joselito.

zakelijke wijze worden hier de verschrikkingen van een atoomaanval beschreven.

Gudrun Pausewang heeft zich ontwikkeld tot een internationaal erkend schrijfster zowel wat haar werk voor volwassenen als wat haar jeugdboeken betreft. Haar succes hangt zeker samen met haar directe manier van vertellen. Daarbij gaat ze in haar jeugdboeken niet wezenlijk anders te werk dan in haar romans voor volwassenen. Veel van haar werk is in diverse talen gepubliceerd. Behalve romans schreef ze nog vele korte verhalen, die in anthologieën, schoolboeken en dergelijke verschenen. Ook hierin zijn haar kenmerkende eigenschappen terug te vinden: een heldere, eenvoudige stijl en een pakkende, pregnante handeling.

Ik heb honger en dorst

De Indiaanse familie Soto woont al sinds tijden op een grazige heuvel, de Geitenheuvel, op 9 km afstand van de grote stad. Op zekere dag verschijnt de rijke fabrikant Sotomayor met de mededeling, dat hij de heuvel wil kopen. Mama Soto neemt genoegen met een zeer lage afkoopsom. Het gezin vestigt zich vervolgens in de stad. Door voortdurend geldgebrek komt het gezin aan lager wal. De oudste dochter loopt weg. Een zoon komt met de politie in aanraking. Het jongste kind sterft. Als ten slotte ook de laatste paar bezittingen van het gezin, hun hangmatten, gestolen worden, is voor Mama Soto de maat vol: ze keert met haar overgebleven kinderen naar familie op het land terug. Het verhaal geeft de lezer inzicht in de ellende van mensen in de derde wereld en in de mechanismen, die daarbij een rol spelen.

De laatste kinderen

Het Frankfortse gezin Bennewitz, vader, moeder en drie kinderen, is onderweg met vakantie, als het onvoorstelbare gebeurt: een atoombom ontploft. Het gezin overleeft de ramp en trekt in het eveneens gespaard gebleven huis van de grootouders in het plaatsje Schewenborn. De overlevenden zullen zichzelf moeten redden in een door radioactiviteit besmette omgeving. De ellende van het leven na de bom wordt beschreven: vluchtelingen, die massaal omkomen, de stralingsziekte, die in fasen zijn gruwelijke tol onder de overlevenden eist. Roland, de twaalfjarige zoon, is de verteller. Het boek eindigt, als Roland 17 is en samen met zijn vader les geeft aan de laatste kinderen van Schewenborn.

In een recensie in nrc Handelsblad (2-11-1984) spreekt Bregje Boonstra van een ‘absoluut uitzichtloos boek’. Zelf zegt de schrijfster in haar nawoord: ‘Ik heb in dit verhaal geprobeerd die vernietiging voorstelbaar te maken. Het beschrijven van mogelijke gebeurtenissen in de toekomst is buitengewoon moeilijk discutabel en je kunt je vele varianten voorstellen. Ik heb de ramp in haar gevolgen milder en onschuldiger voorgesteld dan zij in

werkelijkheid vermoedelijk zijn. Want er moest iemand overleven die nog in staat was rapport uit te brengen.

Misschien kan mijn verhaal ertoe bijdragen, dat wij ons beginnen te verdedigen tegen het gevaar van een atomaire holocaust. Misschien is het daarvoor nog niet te laat!’

Bibliografie

12 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1986