Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Katherine Paterson

door Jacques Vos

Katherine Paterson (eigenlijk Katherine Womelsdorf) werd op 31 oktober 1932 geboren in Tsing Tsiang (China), waar haar ouders zendingsarbeid verrichtten. Nadat de Japanners China waren binnengevallen, moest het gezin in 1936 dit land verlaten.

Nadat zij een onderwijsbevoegdheid had behaald en een jaar voor de klas had gestaan, begon zij aan een theologisch studie aan The Presbyterian School of Christian Education in Richmond (Virginia). In 1957 vertrok zij als zendelinge naar Japan, waar zij een aantal jaren verbleef op het eiland Shikolu.

Terug in de Verenigde Staten werd zij benoemd aan The Theological Seminary in New York. Hier leerde zij haar man John Barstow Paterson kennen, met wie zij in 1962 trouwde. Zij hebben vier kinderen, waaronder twee geadopteerden.

In 1973 verscheen haar eerste kinderboek, The Sign of the Chrysanthemum. Haar werk is in de Verenigde Staten meermalen bekroond. Zo ontving zij tweemaal de Newbery Medal, in 1978 voor Bridge to Terabithia en in 1981 voor Jacob have I Loved. Een brug naar Terabithia werd in 1983 bovendien bekroond met een Zilveren Griffel.

Werk

In haar boeken richt Katherine Paterson zich vooral op lezers van ongeveer twaalf jaar. Een enkel boek, zoals De stoere Gilly Hopkins, is ook geschikt voor jongere lezers.

De keuze van de onderwerpen wordt sterk bepaald door persoonlijke ervaringen. Haar interesse voor het Verre Oosten blijkt uit haar eerste drie boeken, die zich in het historische Japan afspelen, en uit Rebellen van het Hemelse Rijk, dat het wanbeleid van de Tsjing-Dynastie in het negentiende eeuwse China als onderwerp heeft. Haar andere boeken spelen in het Zuiden van de Verenigde Staten, met name in Maryland en Noord-Virginia. In sommige van haar boeken komt haar theologische achtergrond expliciet aan de orde, bijvoorbeeld in Jacob have I Loved. Dit boek is gebaseerd op het conflict van Jakob en Esau over het eerstgeboorte-recht. Paterson kiest in dit boek voor twee vrouwelijke hoofdpersonen, Sara Louise en Caraline.

Door het beroep van haar vader is zij vaak verhuisd, hetgeen betekende dat zij telkens naar een andere school moest. Zij voelde zich daardoor vaak niet op haar plaats: ‘Ik was in mijn jeugd een buitenstaander die de zaken op een afstand bekeek, ik vermaakte mezelf, las en schreef veel en ik fantaseerde er ook op los. Het is daarom

[pagina 2]

voor mij erg gemakkelijk me met een kind te identificeren dat buitengesloten is...’ De meeste van haar hoofdpersonen zijn op zichzelf aangewezen, moeten zichzelf zien te redden in moeilijke omstandigheden, bijvoorbeeld Jiro in De Meesterpoppenspeler en, heel duidelijk, Gilly Hopkins in De store Gilly Hopkins. In dit boek heeft zij ook haar ervaringen met adoptiekinderen verwerkt. Persoonlijke ervaringen met de dood vormen de basis voor Een brug naar Terabithia.

De boeken van Katherine Paterson kennen geen stereotiep happy end. Gilly keert niet terug naar haar ‘echte moeder’, Leslie Burke sterft en de dromen van Takiko uit Of Nightingales that wheep worden geen realiteit. Zelf heeft zij hierover opgemerkt, dat dit geen bewuste keuze van haar is, maar dat haar verhalen dit als het ware eisen. Volgens haar bestaat er zoiets als het onvermijdelijk slot. Wanneer je dat tracht te veranderen doe je het verhaal geweld aan en ‘de lezer zal dat opmerken’. Critici waarderen haar boeken onder meer om de spannende plots (in de ‘Oosterse Boeken’), de goede dialogen, de humor die relativerend werkt en de belangwekkende thema's.

De Meesterpoppenspeler

Dit verhaal speelt aan het einde van de achttiende eeuw in Japan. Er heerst hongersnood, niet alleen door een aantal mislukte oogsten, maar ook door de oneerlijke verdeling van het voedsel.




De enigen die het goed hebben zijn de geldschieters en de rijstkooplieden. Niemand durft zich te beklagen, want overal zijn spionnen van de Shogun (titel van de politieke en militaire leider van Japan).

Jiro, zoon van de poppenmaker Hanji, weet dat zijn ouders het moeilijk hebben en neemt daarom het aanbod aan te gaan werken in het poppentheater van Yoshida. Hij komt erachter, dat er een zeer nauwe relatie moet bestaan tussen Yoshida, de meesterpoppenspeler, en Saburo, de meest gezochte ‘bandiet’ van de stad. Deze Saburo is een soort Japanse Ro-

[pagina 3]

bin Hood die de rijken besteelt om de armen te helpen. Net als Robin Hood voert Saburo zeer spectaculaire acties uit, waardoor de machthebbers zeer getergd worden.

Katherine Paterson heeft zich voor dit boek intensief gedocumenteerd. Met veel kennis van zaken beschrijft zij het leven in het poppentheater en alle mogelijke regels waaraan het Japanse poppenspel gebonden was. Deskundigheid blijkt ook uit de weergave van de samenleving in het achttiendeeeuwse Japan, een samenleving met een strenge hiërarchie.

Het boek kent ook de nodige humor en spanning (Katherine Paterson ontving voor dit werk een runner-up special award van de Mystery Writers of America). De uitvoerige informatie over het poppenspel, de Japanse namen en de vele ‘vreemde’ begrippen maken dat het geen gemakkelijk boek is.

Een brug naar Terabithia

Hoofdpersoon van dit boek is Jess Aaron, een arm jongetje dat thuis alle karweitjes moet opknappen en dat op school alleen maar goed is in tekenen. Om mee te tellen traint hij elke dag: hij wil de snelste worden met hardlopen. Hij heeft echter pech, een nieuw buurmeisje, Leslie Burke, verslaat hem.

Leslie en Jess worden goede vrienden, ondanks duidelijke sociale verschillen: Leslie is afkomstig uit een links-intellectueel gezin, haar ouders zijn uit de stad naar het platteland vertrokken, omdat zij ‘hun prioriteiten wilden herzien’. Jess leert veel van haar, hij komt in aanraking met kunst, hij volgt haar fantasieën en ervaart wat het wil zeggen met iemand bevriend te zijn. Het belangrijkste is echter, dat hij door de omgang met Leslie een gevoel van eigenwaarde krijgt.

Via een touw komen zij op hun geheime eiland, Terabithia. Hier zijn zij koning en koningin. Wanneer Jess op een dag thuiskomt, vertellen zijn ouders hem dat Leslie is verdronken toen zij over de beek naar hun eiland wou. Hij wordt ziek van verdriet, maar ten slotte beseft hij dat hij verder moet: ‘De tijd was gekomen dat hij verder moest gaan. Zij was er niet meer, daarom moest hij voor hen samen gaan. Hij moest aan de wereld in schoonheid en liefde terugbetalen wat Leslie hem aan kracht en inzicht had gegeven.’

Hij bouwt een bruggetje naar het eiland. Samen met zijn zusje May Belle gaat hij erheen, zij is nu koningin van Terabithia.

Dit boek is in de kritiek goed ontvangen. Men roemt de goede karaktertekening, de humoristische wijze waarop de verschillen tussen de levensvisies van Leslie en Jess worden weergegeven en de emoties die het kan oproepen bij de lezers. Ook de confrontatie met de dood wordt positief gewaardeerd, maar sommige critici merken op dat Leslies dood te plotseling komt en in het verhaal nauwelijks wordt voorbereid. Bovendien voltrekt

[pagina 4]

zich het rouwproces bij Jess heel snel. Minder positief is men ook over de wijze waarop Katherine Paterson het gedachtenleven van Jess weergeeft wanneer deze de dood van Leslie heeft verwerkt. Dit zijn niet de gedachten van een elfjarige jongen, maar die van een volwassene, van Katherine Paterson zelf.

Bibliografie

Niet in het Nederlands vertaalde boeken

The Sign of the Chrysanthemum (1973), Of Nightingales That Weep (1974), Angels and Other Strangers: Family Christmas Stories (1979), Jacob Have I Loved (1980).

In het Nederlands vertaalde boeken

The Master Puppeteer (1976): De Meester-Poppenspeler. Vertaald door Moontje Reitsma. Haarlem, Holland, 1975.

The Great Gilly Hopkins (1978): De stoere Gilly Hopkins. Vertaald door Beccy de Vries. Haarlem, Holland, 1979.

Bridge to Terabithia (1977): Een brug naar Terabithia. Vertaald door Moontje Reitsma. Haarlem, Holland, 1982.

Rebels of the Heavenly Kingdom (1983): Rebellen van het Hemelse Rijk. Vertaald door Ad Calame. Haarlem, Holland, 1984.

Over Katherine Paterson

Virginia Buckley, Katherine Paterson. In: The Horn Book Magazine, jaargang 54 (1978), blz. 368-371.

Eric A. Kimmel, Beyond Death: Children's Books and the Here-after. In: The Horn Book Magazine, jaargang 56 (1980), blz. 265-273.

Katherine Paterson, Newberry Medal Acceptance. In: The Horn Book Magazine, jaargang 57 (1981), blz. 385-393.

Katherine Paterson, Sounds in the Heart. In: The Horn Book Magazine, jaargang 57 (1981) blz. 694-702.

Gene Inyart Namovicz, Katherine Paterson. In: The Horn Book Magazine, jaargang 57 (1981), blz. 394-399.

L.T. Jones, Profile: Katherine Paterson. In: Language Arts, jaargang 58 (1981), blz. 189-196.

9 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1985