Lexicon van de jeugdliteratuur

Wenche Øyen

door Noortje Geertsma-van Gijs

Wenche Øyen is in 1946 in Baerum, vlak bij de Noorse hoofdstad Oslo geboren. Vanaf haar kindertijd had ze de wens om kunstenaar te worden. Dit verlangen werd door haar ouders aangemoedigd en ook op school kreeg ze alle ruimte voor de ontplooiing van haar talenten. Toen ze zes jaar was overleed haar vader; toen ze twaalf was verongelukte haar beste vriendin. Deze gebeurtenissen droegen volgens haar in sterke mate bij aan de ontwikkeling van haar tekenstijl.

Na de middelbare school begon ze in 1963 aan de vierjarige schilderrichting van de handenarbeid- en kunstindustrieschool in Oslo. Van 1967 tot 1971 studeerde ze aan de kunstacademie, vervolgens kon ze met een beurs een half jaar studeren aan de kunstacademie in Den Haag. Terug in Noorwegen had ze verschillende exposities; een olieverfschilderij werd door een internationale jury uitgekozen voor een tentoonstelling in Parijs. Sindsdien heeft ze vaak en veelal succesvol geëxposeerd, vooral portretten en landschappen.

Bij toeval werd ze kinderboekenillustratrice. Het inmiddels opgeheven, maatschappijkritische kindertijdschrift Maurtua benaderde haar voor een (onbezoldigde) opdracht. Dit was het begin van een lange reeks opdrachten voor boekomslagen en illustraties in leesboeken en prentenboeken.

De laatste jaren legt ze zich vooral toe op haar vrije werk en het illustreren van boeken voor volwassenen. Daarnaast is ze als illustratrice verbonden aan de plaatselijke krant. Behalve in beeldende kunst is ze ook erg geïnteresseerd in theater en mu-

ziek; ze speelt viool in een groot amateur-strijkorkest in Oslo.

Wenche Øyen heeft zowel voor haar vrije werk als voor haar kinderboekenillustraties veel prijzen gekregen. Tot de belangrijkste onderscheidingen horen de Gouden Appel van Bratislava in 1981 voor Ein god dag (in het Fries uitgekomen als In moaie dei: Een fijne dag) en de Duitse Jeugdliteratuurprijs in 1988 voor Vaarwel Rune. In 1988 werd ze genomineerd voor de H.C. Andersenprijs voor haar illustraties in Glade jul. Haar boeken komen in verschillende landen uit; drie titels zijn vertaald in het Japans. Vaarwel Rune verscheen in elf talen in zestien landen.

Wenche Øyen is getrouwd en heeft twee volwassen kinderen. Ze woont in Hellvik, een plaatsje op Nesodden, een schiereiland in het Oslofjord.

Werk

Wenche Øyen is erg geïnteresseerd in menselijke gevoelens. Ze zegt altijd emoties weer te geven, of ze nu landschappen of portretten schildert. De kinderen die ze tekent hebben vaak een ernstige, dromerige uitdrukking in hun ogen terwijl ze verder niet veel mimiek tonen. Ze is in staat door middel van techniek, vaak nat-in-nat, en kleurkeuze gevoelens als verlangen en eenzaamheid weer te geven. Emoties en stemmingen weerspiegelen zich ook in landschappen; de weergave van het licht speelt daarbij een belangrijke rol.

Naast kleur kiest ze ook haar papiersoorten met zorg. In Ein god dag, waarin drie kinderen een zomerdag in de natuur beleven, gebruikt ze warme kleuren op glad papier. In dit boek is de zomerwind als het ware te voelen en het gras te ruiken. Dit was Øyens eerste prentenboek; ze heeft hierin de nat-in-nattechniek nog niet zo ver doorgevoerd. Aquarel wisselt ze af met pastelkrijt en potlood.

In De sneeuwstorm moet een Noorse familie, tijdens een skitocht overvallen door een hevige sneeuwstorm, de nacht doorbrengen in een zelfgemaakte sneeuwhut. De prenten van de adembenemende natuur stimuleren tot zelf verder fantaseren. Er is een sterk contrast tussen de hevigheid van de elementen en de beschutte verstilling in de sneeuwhut.

Nog meer dan in De sneeuwstorm maakt Wenche Øyen in Vaarwel Rune gebruik van de nat-in-nattechniek, waardoor landschappen en menselijke gestalten vaag blijven. Het geeft het boek een mystieke en weemoedige sfeer. Het verhaal beschrijft het rouwproces dat Elsa doormaakt nadat haar vriendje Rune is verdronken. Het suggestieve kleurgebruik onderstreept de emoties die Elsa ondergaat. Tijdens het maken van Vaarwel Rune herbeleefde Wenche Øyen traumatische ervaringen uit haar jeugd die ze daardoor eindelijk kon verwerken.

Ze illustreert meestal teksten van vooraanstaande Noorse schrijvers.

Door haar prenten voegt ze een surrealistische, geheimzinnige sfeer toe aan de vaak realistische verhalen. Deze combinatie werkt vooral goed in Glade jul, over de totstandkoming van het kerstlied ‘Stille nacht’, en het prentenboek over de jeugd van de componist Edward Grieg, Edvard fra Strandgaten (Edward van de Strandweg).

Buitenshuis heeft Wenche Øyen altijd een schetsboek bij zich om bijvoorbeeld snel een gezichtsuitdrukking vast te leggen. Voor natuurschilderingen doet ze vaak inspiratie op in de West-Noorse streek Vestlandet.

Ze hecht grote waarde aan kunst voor kinderen, omdat het leven zonder kunst een dimensie armer wordt. Ze hoopt dat kinderen door haar illustraties een zo sterke natuurbeleving krijgen dat ze meer open zullen zijn voor de kleuren en stemmingen in de natuur.

Waardering

In Noorwegen is het werk van Wenche Øyen zeer geliefd. De enige kritiek die ze soms moet horen is dat haar aquarellen te ernstig zijn voor kinderen - die zouden liever grappige illustraties zien. Het prentenboek Glade jul (Stille nacht) wordt in de Scandinavische landen als haar meesterwerk beschouwd, met name vanwege het kleur- en lichtgebruik en de eenheid met de tekst van Eyvind Skeie.

Zowel in Nederland als in Duitsland verwachtten recensenten dat haar werk, vanwege de zachte kleuren en vormen, vooral zou aanslaan in antroposofische kringen. Vaarwel Rune verschijnt in Duitsland in herdruk na herdruk.

Op de twee in het Nederlands verschenen prentenboeken De sneeuwstorm en Vaarwel Rune is nogal uiteenlopend gereageerd. De wazige aquarellen brachten sommige recensenten tot reacties als ‘sfeervol’, ‘sympathiek’ en ‘prachtige prenten met hun sfeervolle belichting’, terwijl ze bij anderen kriegeligheid opriepen. Bregje Boonstra in nrc Handelsblad: ‘In mij maakt het de behoefte los om met een gemeen zwart potlood lelijk te gaan krassen over al die etherische, uitgebalanceerde pagina's.’ Rindert Kromhout schreef over de illustraties in Vaarwel Rune: ‘Ze zijn mooi, maar een beetje leeg en erg wollig.’ Joke Linders vond de prenten ‘soms wat te sentimenteel’; in Alkmaars Weekblad daarentegen werden ze ‘fantastisch’ genoemd.

Bibliografie

46 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1998