|
| |
| |
| |
An van 't Oosten
door Wilma van der Pennen
An van 't Oosten is op 24 juli 1939 in Den Haag geboren. Ze was juwelier en werkte daarna jarenlang in het Letterkundig Museum in Den Haag. Sinds 2004 is ze fulltime schrijver.
Van 't Oosten debuteerde in 2002 met Madame Sarah. De Tweede Wereldoorlog vormt het decor van de autobiografisch getinte jeugdromans De oorlog van Sophie (2004) en Wielóóóch: over een bijzondere vriendschap in oorlogstijd (2006). Samen met collega-schrijver Bert Kouwenberg publiceerde ze twee historische verhalen, In het spoor van de Rode Leeuw (2009) en het vervolg, In naam van de vrijheid (2010). Beide gaan over de periode van de Spaanse Inquisitie. De auteurs maakten daarvoor een studiereis door Spanje, waar ze de steden bezochten die in de verhalen een rol spelen.
Voor De oorlog van Sophie kreeg Van 't Oosten in 2005 een Vlag en Wimpel van de griffeljury.
| |
Werk
De hoofdpersonen in de boeken van An van 't Oosten voelen zich vaak eenzaam en onbegrepen. Dat geldt bijvoorbeeld voor kleuter Sophie uit De oorlog van Sophie, die door haar moeder als lastig wordt ervaren omdat ze veel vragen stelt en vaak haar eigen gang gaat. Maar ook de vijftienjarige Joris uit Dans in de branding (2005) voelt zich door zijn vader verwaarloosd. De Tweede Wereldoorlog keert in verschillende verhalen terug, als periode waarin de gebeurtenissen zijn gesitueerd of door de invloed die het oorlogsdrama heeft gehad op het leven van de hoofdpersoon. Een ander terugkerend gegeven is de omgeving van Den Haag; zee, strand en duinen vormen in sommige verhalen het decor waartegen de gebeurtenissen zich afspelen.
In een aantal verhalen is sprake van een moeizame relatie tussen familieleden. In Madame Sarah gaat de elfjarige Sarah na de dood van haar alleenstaande vader bij haar lievelingsoom Thomas en haar grootvader wonen. Het is voor het eerst dat zij kennismaakt met haar opa. Er heerst een gespannen sfeer in het huis: de twee mannen praten alleen via Sophie met elkaar, of schrijven briefjes. Langzaam ontdekt ze waarom haar oom en zijn vader zo'n vertroebelde relatie hebben: Thomas is homoseksueel en - volgens grootvader - ook pedofiel. Sarah verwijt
| |
| |
haar norse opa zijn gedrag, maar vindt, nadat Thomas is verongelukt, toch troost bij hem.
In Dans in de branding kan Joris het niet goed vinden met zijn vader, een na de dood van zijn vrouw steeds meer in zichzelf gekeerde man. Joris besluit die zomer niet naar het jeugdkamp op de Veluwe te gaan. Zonder zijn vader in te lichten neemt hij de boot naar Texel. Daar leert hij nieuwe mensen kennen, zoals Pier, de strandtenthouder bij wie hij een baantje krijgt, Nienke, met wie Joris goed kan praten en Tonia, een oude vrouw die behoorlijk in de war lijkt. Als hij wordt gezocht door de politie - zijn vader heeft hem als vermist opgegeven - vlucht Joris naar de hut van Tonia. Zij onthult dat ze kort na de Tweede Wereldoorlog haar baby voor adoptie heeft afgestaan. Tot Joris' grote verbazing blijkt het om zijn eigen vader te gaan, die de zoon is van Tonia en een in de oorlog op Texel gesneuvelde Russische soldaat.
De oorlog van Sophie en Wielóóóch spelen tijdens de Tweede Wereldoorlog en kort na de bevrijding en vormen een tweeluik. In het eerste verhaal staat kleuter Sophie centraal. Wielóóóch gaat over de zestienjarige Andreas, die kort voor het einde van de oorlog door de Duitsers wordt opgepakt. De 36-jarige Jacob ontfermt zich over hem. Samen belanden ze in een werkkamp voor dwangarbeiders. Ze verlangen naar vrijheid en doen een poging te ontsnappen. Beiden overleven de oorlog. Jacob herenigt zich met zijn gezin. Hij blijkt de vader van de kleine Sophie te zijn.
De twee historische romans die Van 't Oosten met Bert Kouwenberg schreef, In het spoor van de Rode Leeuw en In naam van de vrijheid, spelen aan het einde van de zestiende eeuw. In het eerste verhaal loopt de elfjarige wees Rafael weg van zijn oom en tante, die hem slecht behandelen. Onderweg komt hij Pablo tegen en na een noodlottige confrontatie met zijn tante, die door Rafael wordt gedood, besluiten de twee jongens samen verder te reizen. Ze willen naar Sevilla, om vandaar naar de Nieuwe Wereld te gaan. Tijdens hun reis dwars door Spanje horen ze verhalen over de Rode Leeuw, lid van La Libertad, de rebellenbeweging die tegen de Spaanse Inquisitie strijdt. Ze gaan op zoek naar deze held. Onderweg sluit een aantal jonge vluchtelingen zich bij hen aan. In het vervolg, In naam van de vrijheid, keert Rafael na twee jaar in de Nieuwe Wereld terug naar Spanje. Zijn oude vrienden zijn uitgezwermd over verschillende landen. Toch kruisen hun paden zich opnieuw.
De auteurs beschrijven hun samenwerking als ‘weven’. Op de website schrijfgenoten.nl lichten ze hun samenwerking toe; ieder schrijft een hoofdstuk, dat de ander grondig bekijkt: ‘Soms mailen we een hoofdstuk wel tien keer heen en weer. Dat heen-en-weer sturen en veranderen
| |
| |
van elkaars zinnen en woorden hebben we “weven” genoemd. De tekst is dan echt van ons samen.’
| |
De oorlog van Sophie
Met de onbevangen blik van een kleuter vertelt Sophie over de periode van tussen haar derde en zesde levensjaar. Nederland is al enige tijd door de Duitsers bezet. Het gezin woont in een bovenwoning in Den Haag. Als haar opa en oma hun huis moeten verlaten omdat zij in het spergebied wonen, trekken ze in bij de ouders van Sophie. Aan kleine kinderen wordt in dit gezin niet veel uitleg gegeven, maar de nieuwsgierige Sophie vraagt net zo lang door tot ze zich een idee heeft gevormd van de gebeurtenissen om haar heen. Ze is vaak ongehoorzaam: samen met haar drie jaar oudere broer Jan gaat ze bijvoorbeeld kijken naar de resultaten van een mislukte lancering van een V2-raket in de buurt, terwijl ze van haar moeder niet eens de straat mag verlaten. Ze zingt vaak verboden liedjes, daartoe aangemoedigd door haar oom Rinus, een broer van haar vader.
Sophies vader, Jacob, gaat een tijdje in Zeeland werken, totdat de bouw van de Atlantikwal dat onmogelijk maakt. Als de geallieerde troepen in Normandië zijn geland, groeit de hoop op een spoedige bevrijding. Het eten is schaars en er is gebrek aan brandstof. In die moeilijke periode wordt Sophies jongste
Omslag De oorlog van Sophie
broertje geboren. Kort daarna wordt haar vader opgepakt tijdens een razzia. Omdat het voedselgebrek steeds nijpender wordt, gaan opa en oma bij een van hun andere kinderen wonen. Sophies moeder heeft het moeilijk: de baby is ziek, zelf krijgt ze longontsteking en van haar man hoort ze niets. Net als zij weer iets is opgeknapt, krijgt Jan difterie en Sophie kinkhoest.
En dan wordt Nederland bevrijd. Niemand behalve Sophie gelooft dat Jacob terug zal keren. Haar vertrouwen is onverwoestbaar. Op een dag voelt ze dat haar vader weer thuis komt. En dat blijkt nog waar te zijn ook.
| |
| |
Het verhaal bevat informatie over de gevolgen van de oorlog voor gewone mensen: over hun inventiviteit om tijdens de lange Hongerwinter aan eten en brandstof te komen, over de angst voor het voortijdig ontploffen van V2-raketten; Sophie leert nsb'ers (‘ennesbeejers’) kennen, zwarthandelaren en mensen van het verzet.
Van 't Oosten beschrijft in het verhaal de omgeving waarin ze zelf is opgegroeid. Op 21 november 1944 vond in Den Haag en omgeving een grote razzia plaats in het kader van de Arbeidsinzet. Onder de 13.000 mannen die werden opgepakt, bevond zich ook haar vader. Het verhaal bevat een aantal ware gebeurtenissen, zoals het bombardement van het Bezuidenhout door de Engelsen als gevolg van een fout in de opdracht die de piloten hadden meegekregen.
| |
Waardering
Recensenten zijn over het algemeen te spreken over de sfeer in de verhalen van Van 't Oosten en de opvallende karakters. Zo schrijft Pjotr van Lenteren: ‘Van 't Oosten heeft het bijzondere talent om volstrekt authentieke personages te scheppen’ (de Volkskrant). De sfeer wordt bepaald door haar suggestieve, beeldende manier van schrijven. Jet Marchau zegt in de bespreking van Van 't Oostens debuut in Leesidee Jeugdliteratuur: ‘De korte hoofdstukken zijn een opeenvolging van suggestieve scènes die zonder overbodige uitleg naar een gebeurtenis in een vorig hoofdstuk verwijzen en mooi in elkaar haken.’ Marchau prijst het inlevingsvermogen van de schrijfster en noemt haar ‘een auteur die haar vak beheerst’.
Herman de Graef waardeert eveneens de sfeer in de verhalen van Van 't Oosten. Over De oorlog van Sophie zegt hij in De Leeswelp: ‘Alleen al om de suggestieve en duidelijke beschrijving (...) van het gewone leven tijdens de Tweede Wereldoorlog, verdient dit boek ruime belangstelling. Men kan het met recht en reden een cultuurdocument noemen.’ Ook Harm de Jonge is positief over dit boek; hij noemt het een toegankelijk en informatief verhaal, dat psychologisch goed onderbouwd is. Bovendien weet de auteur volgens hem hoe een jong kind tegen de wereld aankijkt. Hij concludeert: ‘De oorlog van Sophie verdient een plaats tussen de belangrijke boeken over de oorlog’ (Dagblad van het Noorden). Annemie Leysen noemt het verhaal een ‘sober, vertederend én aangrijpend oorlogsverslag’ (De Morgen).
Gemengd enthousiast zijn de reacties op Dans in de branding. Jet Marchau (De Leeswelp) vindt dat het verhaal zorgvuldig is opgebouwd. Net als in voorgaande boeken van Van 't Oosten is de sfeer belangrijk, maar daarin schuilt volgens haar ook de zwakte: ‘Het verhaal is een mooi, maar statisch schilderij. Er ontbreekt diepte en dimensie.’ Pjotr van Lente- | |
| |
ren schrijft naar aanleiding van Dans in de branding dat Van 't Oosten onmiskenbaar een uitzonderlijk vermogen heeft ‘om met knappe, kortaffe zinnen waarin ze niets te veel zegt, een wereld op te roepen die haar lezers raakt’ (de Volkskrant).
In het spoor van de Rode Leeuw is volgens Jet Machau ‘een mooi en pittig geschreven boek: mooie zinnen, sfeervolle, beeldende beschrijvingen en een doordenkertje te gepasten tijde. De korte zinsbouw en de vele dialogen bepalen het ritme’ (De Leeswelp). Over de samenwerking tussen de twee auteurs zegt Marchau: ‘Het perfecte samenspel komt vooral de vlotte leesbaarheid van het avonturenverhaal ten goede. De “taalweefkunst” opent perspectieven voor de vertelkunst, maar de spankracht en een boeiende confrontatie tussen de stijlen van twee verschillend geaarde auteurs gaat grotendeels verloren.’ Over het vervolg, In naam van de vrijheid, schrijft ze: ‘De historische achtergrond van dit avonturenverhaal komt impliciet, maar goed overwogen in schetsen, gesprekken en details tot leven’ (De Leeswelp Online).
| |
Bibliografie
Jeugdboeken
|
| Madame Sarah. Leuven, Davidsfonds/Infodok, 2002. |
| De oorlog van Sophie. Leuven, Davidsfonds/Infodok, 2004. |
| Dans in de branding. Leuven, Davidsfonds/Infodok, 2005. |
| Wielóóóch: over een bijzondere vriendschap in oorlogstijd. Leuven, Davidsfonds/Infodok, 2006. |
| Met Bert Kouwenberg, In het spoor van de Rode Leeuw. Met illustraties van Mark Janssen. Leuven, Davidsfonds/Infodok, 2009. |
| Met Bert Kouwenberg, In naam van de vrijheid. Met illustraties van Mark Janssen. Leuven, Davidsfonds/Infodok, 2010. |
Over An van 't Oosten
|
| Jo Govaerts, Een frisse wind in een oud huis. In: De Standaard, 28-11-2002. [Over Madame Sarah] |
| Jet Marchau, Sarah... Ik ben zo blij met je. In: Leesidee Jeugdliteratuur, jaargang 8 (2002), nr. 6, blz. 257-258. [Over Madame Sarah] |
| Herman de Graef, Leven in oorlog. In: De Leeswelp, jaargang 10 (2004), nr. 6, blz. 231-232. [Over De oorlog van Sophie] |
| Harm de Jonge, Kinderen en de Tweede Wereldoorlog. In: Dagblad van het Noorden, 2-7-2004. [Over De oorlog van Sophie] |
| Nienke Westerbeek, Eerlijk verhaal. In: Nederlands Dagblad, 7-7-2004. [Over De oorlog van Sophie] |
| Thomas de Veen, Bommetje spelen. In: Kids-Week, 17-7-2004. [Over De oorlog van Sophie] |
| Annemie Leysen, Mijn kleine oorlog. In: De Morgen, 18-8-2004. [Over De oorlog van Sophie] |
| Kathy Mathys, Pa in Afrika. In: De Standaard, 2-9-2004. [Over De oorlog van Sophie] |
| Jet Marchau, [Over Dans in de branding]. In: De Leeswelp, jaargang 11 (2005), nr. 4, blz. 170. |
| Bas Maliepaard, Op Texel zoekt Joris vrijheid. In: Trouw, 6-4-2005. [Over Dans in de branding] |
| Annemie Leysen, Op de wip. In: De Morgen, 11-5-2005. [Over Dans in de branding] |
| Pjotr van Lenteren. Geloofwaardig en groots puberproza. In: de Volkskrant, 10-6-2005. [Over Dans in de branding] |
| |
| |
| Bas Maliepaard, Ben ik van voor de oorlog? In: Literatuur zonder leeftijd, jaargang 19 (2005), nr. 66, blz. 124-128. [Over De oorlog van Sophie] |
| Lien Fret, [Over: Wielóóóch: over een bijzondere vriendschap in oorlogstijd]. In: De Leeswelp, jaargang 13 (2007), nr. 1, blz. 35-36. |
| Jet Marchau, Compañeros op zoek naar vrijheid. In: De Leeswelp, jaargang 15 (2009), nr. 3, blz. 110-112. [Over In het spoor van de Rode Leeuw]. |
| Annemie Leysen, Must-reads voor deze zomer. In: De Morgen, 29-7-2009. [Over In het spoor van de Rode Leeuw] |
| Jet Marchau, [Over In naam van de vrijheid]. Op: De Leeswelp Online. |
Websites
|
| www.anvantoosten.nl |
| www.leesplein.nl |
94 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2014
|
|
Auteursrechtelijk beschermd