Lexicon van de jeugdliteratuur

Sven Nordqvist

door Noortje Geertsma-van Gijs

Sven Nordqvist is op 30 april 1946 in Helsingborg, Zweden, geboren. Toen hij twee jaar oud was, gingen zijn ouders scheiden. Met zijn moeder en oudere broer verhuisde hij naar zijn grootouders in Halmstad; met zijn vader had hij sindsdien niet veel contact meer.

Van jongs af tekende hij en droomde hij ervan tekenaar te worden. De bewondering van zijn moeder voor zijn tekentalent en haar constante aanmoediging werkten erg stimulerend. Toen het hem na de middelbare school niet lukte toegelaten te worden tot een kunstacademie, volgde hij aan de Technische Hogeschool in Lund de opleiding tot architect. Daarnaast volgde hij schriftelijk een Amerikaanse cursus tekenen. Hij werkte maar één jaar als architect; het vele vergaderen en compromissen sluiten stonden hem tegen. Vervolgens werkte hij enkele jaren op een reclamebureau. Ondertussen probeerde hij illustratie-opdrachten te krijgen. Het liefst wilde hij (kinder)literatuur illustreren, maar men vroeg hem alleen voor het illustreren van studieboeken. Wel maakte hij in deze tijd enkele aanwijsboekjes voor peuters.

Nadat hij acht jaar studieboeken had geïllustreerd, kwam het keerpunt in zijn carrière: in 1984 deed hij mee aan een prentenboekenprijsvraag van uitgeverij Opal en won hij de eerste prijs met het abc-boek Agaton Öman och alfabetet (Agaton Öman en het alfabet). In hetzelfde jaar verscheen het eerste boek over Opa Pettson, Pannekoekentaart, dat veel succes had. Met elk nieuw verhaal over Pettson steeg Sven Nordqvists

populariteit. Hij is nu een van Zwedens geliefdste prentenboekenmakers.

Het timmerschuurtje van Opa Pettson valt te bewonderen op het landgoed Julita Gård in de Zweedse provincie Södermanland. Nordqvist ontwierp het zelf en hielp bij de opbouw ervan. Hij wordt vaak gevraagd speel- en kunstobjecten te ontwerpen voor ziekenhuizen en scholen. Daarnaast werkt hij met grafiek. Hij is graag thuis en op zichzelf om na te denken en te ‘knutselen’. Ook kan hij zich uren achtereen vermaken met computerspelletjes.

Voor zijn werk kreeg hij regelmatig onderscheidingen. Zo ontving hij in 1986 de prijs van de Zweedse boekhandelmedewerkers voor Vossejacht en in 1989 de belangrijke Zweedse onderscheiding voor illustratoren, de Elsa Beskowplaket. Arme Pettson stond in 1988 vermeld op de ibby Honour List. Magische lenzen kreeg in 1992 de Duitse Jeugdboekenprijs in de categorie non-fictie.

De Pettson-boeken verschijnen in tien talen. Er zijn in Zweden veel ‘bijprodukten’ van Pettson in de handel, zoals puzzels, posters, kalenders en ringbanden. Verder zijn de Pettson-avonturen op cassette verkrijgbaar, ook in het Nederlands. Van De vijf schatten en verschillende Pettson-verhalen zijn in Zweden theatervoorstellingen gemaakt.

Samen met zijn vrouw Eva en zonen Petter en Jesper woont Sven Nordqvist op een boerderij in het dorpje Göksby in noordelijk Uppland. Net als Opa Pettson heeft hij ook een timmerschuurtje en een kippenhok.

Werk

De illustraties van Sven Nordqvist hebben een erg Zweedse uitstraling. Met name in de boeken over Pettson en Mamma Moe is de natuur liefdevol en in sprekende kleuren weergegeven. Ook illustraties binnenshuis ademen een gezellige, zij het soms rommelige, Zweedse sfeer met geverfde houten meubels en voddenmatten. Het in warme tinten

geïllustreerde Kerstpap vertelt over Zweedse kersttradities en eeuwenoud bijgeloof.

Er valt veel te ontdekken in de illustraties van Sven Nordqvist, zowel realistische details als fantasievolle beeldgrapjes. De beeldgrapjes beschouwt hij als zijn commentaar op de verhalen. Vooral De vijf schatten, het telboek Minus trekt de wijde wereld in en de Pettson-boeken staan er vol mee, maar ook in bijvoorbeeld het door hem geïllustreerde Kalle Karlsson en de eksters van Lasse Ekholm komen ze voor. In informatieve boeken zoals Het hengelsport-boek voor kinderen en Magische lenzen houdt hij zich wat in. De beeldgrapjes tonen vaak kleine wereldjes in een grote wereld. Ze worden bevolkt door vreemde diertjes en wezentjes, met herkenbare attributen als ligbaden, ladders en wigwams.

Belangrijk in Nordqvists illustraties zijn kippen, koeien en andere dieren. Uit zijn prenten spreekt een groot plezier, niet alleen in uitvindingen en slimme vondsten, maar ook in ‘spullen’. Alles wordt nauwkeurig en met liefde getekend.

Zijn stijl is tamelijk strak en karikaturaal en er zijn invloeden van strips in waarneembaar. De personen die hij tekent zijn sterk geïnspireerd op de stijl van MAD, het satirische tijdschrift waaruit hij naar eigen zeggen heeft leren tekenen. Hij zou liever een vrijere stijl willen ontwikkelen, maar zegt daar nog niet de mogelijkheid toe te vinden. Hij benijdt een illustratrice als Anna Höglund, die een meer persoonlijke stijl heeft en zich daarin durft te ontwikkelen. In zijn laatste boeken werkt Sven Nordqvist overigens al expressiever dan voorheen.

Meestal schildert Nordqvist zijn kleurenillustraties met waterverf uit speciale kleine flesjes, met een heldere, lichtgevende kleur. Omdat veel van het effect ervan verdwijnt bij het drukken, brengt hij extra veel verf aan. Tegenwoordig werkt hij ook graag met viltstiften in lichte kleuren. De contouren in zijn illustraties tekent hij met zwarte inkt.

De verhalen, waarvoor hij naar verhouding veel tekst nodig heeft, vertelt hij op een gemoedelijke, droog-komische toon. Zijn eerste echte ‘leesboek’ is Tomtemaskinen (De kerstman-machine) dat in 1993 in adventstijd als feuilleton op de Zweedse televisie kwam. In dit sfeervolle Pettson-verhaal komt hij als verteller meer uit de verf dan in zijn prentenboeken. Zijn lievelingsboek is De vijf schatten. Hierin speelt niet Opa Pettson, maar een andere brommerige oude man de hoofdrol. Door een zoektocht naar zijn hoed, waarbij hij vijf voorwerpen uit zijn kindertijd vindt, kan hij weer tevreden zijn. Bij het tot stand komen van zijn boeken vindt Nordqvist elke keer opnieuw het schrijven het moeilijkst. Het ontwikkelen van het idee vraagt de meeste tijd. Het duurt ongeveer een

maand voordat een idee in zijn hoofd is gerijpt en vervolgens wacht hij nog een half jaar met de uitwerking ervan.

De Pettson-boeken

Opa Pettson - slappe hoge hoed, slobberkleren en brilletje - woont met zijn pratende kat Findus - gestreept broekje, klein petje - op een boerderijtje op het Zweedse platteland. De boeken draaien vooral om de verhouding tussen de tobberige, wat zonderlinge Pettson en de beweeglijke Findus. Als de twee geen hilarische avonturen beleven leiden ze een vredig bestaan.

Opa Pettson leeft op als hij onverwachte moeilijkheden het hoofd kan bieden met behulp van ingenieuze uitvindingen. Materiaal zoekt hij bijeen in zijn geliefde, meer dan overvolle timmerschuurtje. Zo maakt hij in Vossejacht een spectaculaire vosse-afschrikinstallatie. In latere boeken is Opa Pettson opmerkelijk tolerant en mild geworden. In Tomtemaskinen leert de lezer hem kennen als een zorgzame baas voor Findus.

Sven Nordqvist zegt dat veel gebeurtenissen in de Pettson-boeken geïnspireerd zijn op belevenissen met zijn kinderen. Met name Arme Pettson, waarin Findus Opa Pettson op slimme wijze van een sombere bui afhelpt, is sterk autobiografisch. Volgens Sven Nordqvist hebben hij en Opa Pettson veel gemeen. Voor Findus vond Nordqvist veel inspiratie bij zijn eigen kinderen, vooral in hun manier van denken en bewegen. Hij had naar eigen zeggen jaren nodig om aan hen te wennen: ze liepen hem overal achterna en stelden voortdurend vragen. Ook Findus' energie is Opa Pettson soms wat te veel, maar als ze samen iets ondernemen, ontstaat er tussen hen een vertrouwelijke en saamhorige sfeer. Vrijwel ieder Pettson-boek eindigt met een scène van een tevreden onderuit gezakte Pettson en Findus, gezellig bij elkaar zittend.

Waardering

Na het uitkomen van het eerste Pettson-boek werd Sven Nordqvist al snel een populaire prentenboekenmaker. De Zweedse recensenten reageerden verrast op het Zweedse in zijn illustraties, met name op de weergave van het landleven, waarvan gedacht werd dat het uit het moderne prentenboek verdwenen was. De Zweden zijn door de boeken ‘diep in hun Zweedse volksziel geraakt’.

De Pettson-boeken zijn niet alleen geliefd bij jonge kinderen, maar ook bij tieners en volwassenen. De critici waarderen vooral de humor in de boeken, het feit dat ze je in de lach laten schieten; en het verlangen dat ze oproepen naar het buitenleven. Men heeft ook veel waardering voor de twee boeken over Nasse, een beertje met de creativiteit en ontdekkingslust van een driejarige. Negatieve reacties heeft Nordqvist in Zweden nog niet gehad, al was de ontvangst

In de Nederlandse bibliotheken worden de Pettson-boeken veel uitgeleend, maar de Nederlandse critici hebben tot nog toe weinig aandacht besteed aan Nordqvists werk, in tegenstelling tot hun Vlaamse collega's. In Vlaanderen is men zeer enthousiast over de boeken. Zo schrijft Riet Goris in Instappen en wegwezen: werken met boeken in de klas: ‘Sven Nordqvist creëert ronduit meesterlijke prentenboeken, echte toppers op vlak van originaliteit, verbeeldingskracht en uitwerking; prenten en tekst vloeien ineen en staan kwalitatief op eenzelfde hoog niveau.’ In Jeugdboekengids uit Ria de Schepper haar waardering voor de wijze waarop Sven Nordqvist zijn boeken illustreert: ‘(-) Ook de compositie van de platen is vaak origineel. Soms krijgen we een filmisch effect doordat op één pagina verschillende momentopnamen in één tafereel overvloeien. Dit verleent een grote dynamiek aan de tekeningen en geeft ook komische effecten.’

Sven Nordqvist is uiteraard blij met het succes van de Pettson-boeken, maar ondervindt er ook nadelen van. Hij vindt het wat eenzijdig om alleen met Pettson geassocieerd te worden, terwijl hij ook ander werk maakt. Door zijn succes krijgt hij weinig kritiek, waardoor hij een bepaalde stimulans mist. Hij vindt het werken op deze manier, zonder weerwoord, tamelijk eenzaam. Ook is hij wat moe van alle aandacht en hoge verwachtingen. Maar Pettson is hem nog steeds erg dierbaar.

Bibliografie

41 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1996