Lexicon van de jeugdliteratuur

John Newbery

door Joke Linders-Nouwens

John Newbery (1713-1767) wordt beschouwd als de eerste Engelse uitgever van kinderboeken en eigenaar van een kinderboekwinkel. Hij was de zoon van een eenvoudige boer in Waltham St Lawrence in Berkshire, maar had geen enkele interesse voor het boerenvak. Hij las graag en veel en dankte zijn ontwikkeling voornamelijk aan zelfstudie én aan zijn baan als drukkersgezel bij William Carnan, eigenaar, drukker en uitgever van de Reading Mercury. Na diens dood erfde hij het bedrijf en huwde hij diens weduwe. Zijn eerste boek publiceerde hij samen met collega-uitgevers in 1740. In 1743 verhuisde hij naar de Bible and Sun, de kinderboekwinkel in St Paul's Churchyard in Londen. De hoogste Amerikaanse onderscheiding voor een kinderboek werd naar hem vernoemd.

Werk

Newbery's zakelijke activiteiten waren veelzijdig en origineel. Naast boeken, kranten en tijdschriften verkocht hij ook medicijnen, garen en band. Hij deinsde er niet voor terug zijn boeken te gebruiken als reclamemateriaal voor andere produkten. A Little Pretty Pocket Book, speciaal bedoeld voor het vermaak van kinderen en als zodanig het eerste echte kinderboek, werd bijvoorbeeld te koop aangeboden voor 6 d(enarius = old penny), maar kostte samen met een speldenkussen 8 d.

Newbery had veel belangstelling voor het kinderboek. Hij publiceerde zeker 30 titels en het is waarschijnlijk dat hij er zelf ook enkele geschreven heeft. In ieder geval is hij de geestelijke vader van zulke karakters als Giles Gingerhead, de jongen die leefde van leren, van Zuster Waarheidsliefde, Peregrien Hersenkronkel, Primula Pretgezicht en anderen. Hoewel hij vond dat kinderen recht hadden op boeken die vooral onderhoudend en aangenaam waren, hebben de meeste boeken die hij uitgaf, een duidelijke bijbedoeling. Zo diende het speldenkussen dat bij A Little Pretty Pocket Book verkocht werd, voor het registreren van de goede en slechte daden van het kind. De goede werden met spelden op de rode kant genoteerd, de slechte op de zwarte zijde!

Newbery werd sterk beïnvloed door de verlichtingsideeën van John Locke, wiens geschriften hij ook heeft uitgegeven. Hij was er vast van overtuigd dat boeken op de komende generatie een gunstige invloed zouden kunnen uitoefenen, maar vond ook dat de ‘pil’ enigszins versuikerd dien-

de te worden aangeboden. Boeken moesten aan kinderen duidelijk maken: ‘their duties and future Interests in a Manner that shall seen rather intended to amuse than instruct’.

Newbery produceerde met hoge snelheid. Hij adverteerde veel en op originele wijze, ook voor kinderboeken. Hij was een voorstander van goedkope edities en vond een humoristische toonzetting belangrijk. Hij slaagde erin een aantal prominente tijdgenoten aan te trekken voor het schrijven van boeken voor kinderen, onder anderen Oliver Goldsmith en Dr. Johnson. Newbery had bovendien het geluk dat de tijd gunstig was voor boeken in het algemeen; met name de stedelijke middleclass in Engeland begon boeken te kopen. Het soort boeken dat hij maakte en de grote variatie aan verhalend en educatief materiaal werd door kinderen en door volwassenen gewaardeerd.

Bij zijn dood was hij tamelijk rijk, maar die rijkdom dankte hij niet zozeer aan zijn succesvolle carrière als uitgever en boekverkoper, maar eerder aan het Dr James Koortspoeder waarvoor hij de alleenverkooprechten wist te verwerven. Het middel werd enorm populair en in veel van zijn boeken, onder andere Goody Two Shoes, werd dit produkt als laatste redmiddel voor de zieke aangewend. Het koortsmiddel zou misschien nog steeds geproduceerd worden als de formule ervoor niet verloren was gegaan tijdens een bombardement in de Tweede Wereldoorlog.

Kinderboeken

The Little Pretty Pocket Book (1744) wordt door Harvey Darton gezien als het eerste echte Engelse kinderboek. Op de titelpagina staat een moeder of een onderwijzeres afgebeeld die druk doende is met het onderwijzen van een jongen en een meisje. Daaronder staat ‘Delectando monemus. Instruction with Delight’. Volgens de toelichting op de titel die bij wijze van advertentie werd gepubliceerd in de Penny London Morning Advertiser van juni 1744 is het boek bedoeld ‘voor de instructie en het vermaak van Little Master Tommy en Lieve Miss Polly; met een aangename brief om te lezen van Jack the Giant-Killer, alsook een bal en een speldenkussen, die bij gebruik onverwijld Tommy tot een goede jongen en Polly tot een goed meisje zal maken’.

The Little Pretty Pocket Book bevat versjes, illustraties, spelletjes met het alfabet, aanwijzingen voor correct gedrag, fabels en dergelijke. De goede Master Tommy wordt aan het slot voor zijn goed gedrag beloond met een koets met zes paarden ervoor, terwijl de lieve Miss Polly een gouden horloge in ontvangst mag nemen.

The Lilliputtian Magazine (1751-1752) was een maandelijkse publikatie voor jonge heren en dames. Het tijdschrift wilde de wereld verbete-

ren, de maatschappij aangenamer maken en deugdzaamheid stimuleren. De inhoud was gevarieerd. Het bevatte avonturenverhalen, een geschiedenis over een lilliputter, een essay tegen hanengevechten, liedjes, rijmpje en feitenmateriaal.

De meeste bekendheid kreeg Newbery zonder twijfel door de publikatie van Goody Two Shoes (1765). Goody two shoes is een bijnaam voor Mrs. Margery, omdat ze zo vurig verlangt naar een paar schoenen. Het verhaal geeft een beeld van het plattelandsleven. Het auteurschap ervan wordt even vaak toegewezen aan Oliver Goldsmith als aan Newbery.

De ouders van Goody Two Shoes worden door de landheer van hun boerderij afgegooid. De vader sterft kort daarna aan de koorts die niet bijtijds met het wondermiddel Dr. James Koortspoeder is bestreden. De moeder volgt hem weldra met een gebroken hart. Mrs. Margery en haar broertje Tommy zwerven dan geruime tijd door het land, levend van bessen en kruiden. Dan vertrekt Tommy naar zee. Goody Two Shoes leert van een paar kinderen die naar school gaan het alfabet, wordt onderwijzeres en vecht tegen de wreedheden jegens dieren. Als ze uiteindelijk een goed huwelijk sluit, verschijnt op de trouwdag een mysterieuze, goed geklede figuur, die haar broer blijkt te zijn. Goody Two Shoes wordt dan een weldoenster voor de armen en onderdrukten.

Hoewel het verhaal vrij saai is, niet verrassend qua idee, stijl of gebeurtenissen werd het lange tijd zeer geprezen onder anderen door Charles Lamb. Het is talloze malen, tot in de Tweede Wereldoorlog toe, herdrukt. Harvey Darton (1933) vond het echter ‘utterley dead and but for its one time repute would be forgotten’.

Bibliografie

13 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1987