Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Nanda

door Janneke van der Veer

Nanda werd op 30 augustus 1897 als Fernanda Maria Bernardina Trautwein in Amsterdam geboren. Zij was de tweede dochter in een roomskatholiek gezin. Als kind had ze een zwakke gezondheid, waardoor ze na de lagere school geen verdere opleiding volgde of beroep uitoefende. Ze had een brede belangstelling en las veel. Aan haar broertjes vertelde ze verhalen die ze zelf bedacht en later opschreef. Een familielid ontdekte dit en ging met de verhalen naar een uitgever. Zo ontstond haar debuut Lon's Avonturen (1917). Het is haar enige jongensboek.

Fernanda Trautwein is bijzonder produktief geweest. Vanaf 1917 verschenen ongeveer negentig titels. Het grootste deel daarvan publiceerde ze onder het pseudoniem Nanda. Voor de oorlog kwamen ook F. Trautwein en één keer (in 1927) Bernardina als auteursnaam voor. Na de oorlog verscheen een aantal titels onder de naam van haar grootmoeder: Mimi van den Heuvel.

Sommige verhalen zijn bij meer dan één uitgeverij onder verschillende titels verschenen, waarbij in enkele gevallen ook een andere auteursnaam werd gebruikt. Zo verscheen in 1936 van F. Trautwein bij De Spaarnestad in Haarlem Als je de oudste bent. In 1955 verscheen dit boek bij De Sleutel in Haarlem onder de titel Nelleke en haar grote broer. Auteur: Nanda.

Het ontbrak Fernanda Trautwein aan zakelijk inzicht, waardoor de financiële opbrengst van haar boeken gering was. Ze was vaak slecht op de hoogte van herdrukken. Na 1970 zijn er geen boeken meer van haar verschenen. Haar laatste levensjaren

[pagina 2]

woonde ze in een bejaardentehuis in Overveen. Ze overleed daar op 14 mei 1985.

Werk

Voor de Tweede Wereldoorlog schreef Nanda een groot aantal meisjesboeken bedoeld voor ‘bakvissen’ van veertien tot zeventien jaar. Het zijn over het algemeen vrolijke boeken, waarin de gevoelige noot niet ontbreekt. In elk verhaal komt een meisje voor (meestal de hoofdpersoon) dat jongensachtig is en vol ondeugende streken zit. Ze is echter nooit gemeen of vals, heeft een ‘hartje van goud’, is behulpzaam voor zieken en armen, houdt van dieren en is vooral eerlijk.

In veel verhalen is sprake van onvolledige gezinnen. Vader of moeder zijn overleden, of verblijven tijdelijk in het buitenland. Zo zorgt Jes in Huismoedertje (1925) na het overlijden van moeder voor haar vader, twee broers en zusje. Een dergelijke situatie is ook te zien in Een meisjeskwartet (1937) waarin Dien voor het gezin zorgt tijdens een rustkuur van moeder. De andere gezinsleden maken het de hoofdpersoon vaak niet gemakkelijk; ze zijn lastig of hebben moeilijke karaktertrekken als jaloezie en egoïsme.

Opvang door huishoudsters komt ook veelvuldig voor; bijna altijd door ‘een nare juffrouw’, zoals Juffrouw De Cat in Hallo...! Hier Gerrie...! (1936), die bar slecht kan opschieten met de jongste dochter in het gezin.




Uiteindelijk geeft het oudste meisje haar kantoorbaan op om thuis ‘huishoudstertje’ te worden, waarmee ze vader, zusjes en de jonge huisarts Kees van Veen een groot genoegen doet. De laatste vraagt haar ten slotte zijn vrouw te worden. De saamhorigheid in het gezin, vooral die tussen broers en zussen, is een belangrijk thema. De vader is vaak een figuur op de achtergrond.

De meisjesboeken die Nanda c.q. Mimi van den Heuvel na de Tweede Wereldoorlog schreef, zijn voor jongere meisjes bestemd: tien tot veertien jaar. De liefdesgeschiedenissen zijn verdwenen; verder verschilt de thematiek weinig van eerdere uitga-

[pagina 3]

ven. De intriges zijn wat ingewikkelder, waarmee wordt aangesloten bij de tijdgeest. De nadruk ligt meer op komische situaties en ondeugende streken van de hoofdpersoon. Deze heeft vaak een tegenspeelster met lelijke karaktertrekken. Dit meisje, ‘een spook’, zorgt voor verwikkelingen waarin zij de hoofdpersoon benadeelt en de schuld aan anderen geeft. Vriendschap kan ontstaan als er berouw wordt getoond. Overigens is het tonen van berouw in alle boeken van Nanda belangrijk. Berouw tegenover de benadeelden, maar vooral ook berouw tegenover God. Deze thematiek doet zich bijvoorbeeld voor in De familie Treurniet (1950) waarin het dochtertje van de notaris komt logeren in een kunstenaarsgezin. Zij is erg verwaand en egocentrisch en zorgt daardoor voor de nodige problemen. Nadat ze tot inkeer is gekomen en gebeden heeft om hulp van God bij het overwinnen van haar moeilijke karakter, wordt ze door de kinderen Treurniet geaccepteerd en deelt ze in de vrolijkheid van het gezin. De christelijke signatuur is niet in alle boeken van Nanda even sterk aanwezig, althans niet expliciet. Voor de strekking van het verhaal maakt dit niet uit. Spijt en berouw, een offer brengen, een duidelijke moraal wat betreft goed en kwaad - het zijn de ingrediënten van veel verhalen.

Het taalgebruik is nogal clichématig. Woorden als wildzang, robbedoes, juichen, schaterlachen, dol, lam, guit, blij, verrukt, beeldig en kwajongen komen veelvuldig voor. De titels en de namen van personen geven de sfeer in de boeken al aan: Jops Niemandsverdriet (in Jops en Mineke), Mieke Lachbecke (in Lachebekje), de familie Treurniet en Wieke de Kwieke.

Naast meisjesboeken heeft Nanda ook verhalen geschreven voor jongens en meisjes van zeven tot negen jaar, bijvoorbeeld Kleine Bart en grote Bart (1949), Bij boer Jaap (1952) en de zesdelige serie over Joris, het ezeltje (1954). Het zijn eenvoudige verhaaltjes waarin tal van streken worden uitgehaald. Net als in de meisjesboeken komt alles uiteindelijk op zijn pootjes terecht en overwint het goede het kwade.

Slechts één keer waagde Nanda zich op het terrein van de poëzie, namelijk in Klein Freekje (1947). Deze uitgave, een lofdicht op een pasgeboren kind, bevat plaatjes die zijn voorzien van korte versjes.

Waardering

Over de waardering van de boeken van Nanda voor de Tweede Wereldoorlog is weinig bekend. Uitgeverij Kluitman verspreidde in de jaren dertig een brochure waarin S. Lugten-Reijs enkele titels erg aanprijst. Daarbij haalt ze lovende woorden aan uit recensies in dagbladen.

Ondanks de enorme produktiviteit van Nanda is er niet veel over haar werk geschreven, zeker niet na de

[pagina 4]

Tweede Wereldoorlog. In de voorlichtingsgidsen van idil, de roomskatholieke recensiedienst, zijn wel besprekingen opgenomen. De waardering voor Nanda's meisjesboeken is niet altijd positief; Er is onder meer kritiek op de zwart-wittekening van de karakters. Na de oorlog worden de verhalen ook nogal zoet, overdreven en te zonnig gevonden. Zo vermeldt de idil-gids van december 1960 over Omnibus voor jongere meisjes, waarin zijn opgenomen Miek en haar hondje, Joep en Jetty en Puk Claver: ‘Alle drie deze boeken vertonen veel overeenkomst: een gezellige gezinssfeer, een wildebras van een hoofdpersoontje, dat op school dagelijks na moet blijven, enz. Hier en daar bezitten ze zeker pedagogische kwaliteiten, maar dit neemt niet weg dat de verhalen soms erg overdreven aandoen en dat de karakters uitgesproken zwartwit zijn...... Liefhebstertjes van verhalen als hierboven genoemd mag men deze “omnibus” echter gerust gunnen.’

Meer waardering is er voor de Joris-serie; deze verhaaltjes ziet men als leuke avonturenboekjes.

Bibliografie

Keuze uit haar werk

Ferd. Trautwein, Lon's Avonturen. Met illustraties van Pieter Das. Utrecht, W. de Haan, 1917.

Nanda, 'n Wildzang. Met illustraties van C. Damen. Utrecht, W. de Haan, 1921.

Nanda, Huismoedertje. Met illustraties van Menno. Utrecht, W. de Haan, 1925. (Ook verschenen als Mimi van den Heuvel, Jes weet iets te bereiken. Haarlem, De Sleutel, 1955.)

Bernardina, Lentekind en Lachebekje. Met illustraties van Jeanne Harper. Z. pl., Vroom en Dreesmann, 1927.

Nanda, Trudie als huishoudstertje. Met illustraties van Henri Pieck, Alkmaar, Kluitman, 1930.

F. Trautwein, Marieke's Meimaand. Met illustraties van C. Damen. Haarlem, De Spaarnestad, 1934.

Nanda, Hallo...! Hier Gerrie...! Met illustraties van Rie Reinderhoff. Amsterdam, Van Holkema & Warendorf, 1936.

Nanda, Een meisjeskwartet. Met illustraties van Miep de Feijter. Alkmaar, Kluitman, 1937.

F. Trautwein, Zo'n grappenmaakster. Met illustraties van C. Sassen. Haarlem, Boom-Ruygrok N.V., 1947.

Mimi van den Heuvel, Ankie's tweelingzusje. Met illustraties van Rein van Looy. Haarlem, De Sleutel, 1947. (Ook verschenen als Mimi van den Heuvel, Ankie's tweelingzusje. Haarlem, Gottmer, 1963.)

Nanda, Kleine Bart en grote Bart. Met illustraties van Nans van Leeuwen. Haarlem, De Sleutel, 1949.

Nanda, Bengels van het dorp. Met illustraties van Nans van Leeuwen. Haarlem, De Sleutel, 1949.

Mimi van den Heuvel, De familie Treurniet. Met illustraties van Rein van Looy. Haarlem, De Sleutel, 1950.

Nanda, Joris, het ezeltje. Met illustraties van Rein van Looy. Haarlem, De Sleutel, 1954.

Mimi van den Heuvel, Martie Kwinkslag. Met illustraties van Rein van Looy. Haarlem, De Sleutel, 1956.

Over Fernanda Trautwein

Fred Raadman, Nanda sloeg generaties ‘bakvissen’ aan de haak. In: De Gooi- en Eemlander, 2-9-1982.

Janneke van der Veer, Fernanda Trautwein. Nanda - Mimi van den Heuvel. In: Boekenpost, jaargang 3 (1994/1995), nr. 14, november/december 1994.

38 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1995