Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Jan Michael

door Anne Marg Bakker

Jan Michael is in 1947 in Engeland geboren, op het ruige platteland van Yorkshire. Ze bracht haar jeugd door op de Seychellen, een eilandengroep ten westen van Afrika. Haar ouders waren beiden werkzaam als diplomaat en om die reden verhuisde het gezin vaak. Vanaf haar twaalfde zat ze in Wales op kostschool en zag haar ouders eens in de drie maanden. Ze studeerde geschiedenis in Bristol en trad daarna in dienst bij uitgeverij Faber & Faber in Londen.

Inmiddels waren haar ouders naar Amsterdam verhuisd. Ze kwam er regelmatig op bezoek en nadat ze een baan aangeboden had gekregen bij uitgeverij Deltos Elsevier, vestigde ze zich in 1976 zelf ook in Amsterdam. Het werk bij de uitgeverij, waar ze een fonds voor Engelse jeugdboeken moest opzetten, beviel haar slecht. Al snel besloot ze voor zichzelf te beginnen, als literair agent en vertaler.

In 1988 debuteerde ze met A cluster of camphire (Een bundeltje mirre), een roman voor volwassenen. Er volgen meer romans, zowel voor volwassenen als voor kinderen. Hoewel ze al geruime tijd in Nederland woont, schrijft Jan Michael in het Engels. Naar eigen zeggen heeft ze de finesses van de taal niet genoeg onder de knie om in het Nederlands te kunnen schrijven. Haar werk is ook vertaald in het Deens, Duits en Italiaans.

In 1997 ontving ze voor Ik ben Joshua en mijn vader is een held een Vlag en Wimpel.

Werk

De jeugdboeken van Jan Michael spelen op veelal exotische plaatsen zoals het eiland Malta of Afrika. Religie neemt in de verhalen vaak een belangrijke plaats in. In De duistere heuvel en Ik ben Joshua en mijn vader is een held gaat het om een vermenging van het chris-

[pagina 2]

telijke geloof met inheemse religies en tradities. De hoofdpersonages in deze boeken zijn buitenbeentjes. Ze doen hun uiterste best deel uit te maken van de gemeenschap waarin ze leven. Uiteindelijk beseffen ze dat hun kracht juist ligt in het anders zijn. Michael weet dit voor jeugdboeken populaire onderwerp op subtiele wijze in te zetten.

Haar jeugdboeken hebben een spannende verhaallijn, terwijl in haar romans voor volwassenen de spanning meer op het psychologische vlak ligt. In al haar werk gebruikt zij elementen uit haar eigen leven. Haar debuutroman voor volwassenen, Een bundeltje mirre, is ontstaan uit dagboekaantekeningen. Doordat zij op zo veel verschillende plaatsen heeft gewoond, kan ze een sfeervol en realistisch beeld schetsen van het dagelijks leven in verschillende landen.

De duistere heuvel gaat over het Engelse meisje Julia, dat met haar ouders en oudere broer Thomas op de Seychellen woont. Ze trekt veel op met de oorspronkelijke bewoners van het eiland, zoals hun bediende Thérèse. Hoewel Julia een christelijke opvoeding krijgt, is ze gefascineerd door de religie die Thérèse aanhangt. Bijgeloof en voodooachtige rituelen vormen daarvan een natuurlijk onderdeel. Op de heuvel, zo gaat het gerucht, woont de ‘gris-gris man’, een kwaadaardig wezen dat kaarsen maakt van kindervet. Op een nacht gaan Julia en Thomas op onderzoek uit. Als Thomas kort daarna in coma raakt, besluit Julia opnieuw 's nachts de heuvel te beklimmen. Ze neemt een zelfgemaakte kaars van haar bloed, melktanden, varkensvet en insecten mee, als offer voor de gris-gris man. Ze smeekt hem haar broer te redden. Thomas ontwaakt uit zijn coma. Met tal van spannende en raadselachtige elementen werkt Michael hier het thema ‘cultuurverschil’ uit. Daarbij gaat het niet alleen om de verschillen tussen een westerse en niet-westerse cultuur, maar ook om het contrast tussen het katholieke geloof, zoals dat op Julia's school wordt onderwezen, en haar protestantse opvoeding.

Ook Ik ben Joshua en mijn vader is een held heeft een exotisch decor. Het verhaal speelt in een niet nader genoemd land in Afrika. Net als Julia wijkt Joshua af van zijn omgeving. In De jongen op de rots, dat gesitueerd is op Malta, vindt Josephine een gewonde jongen op de rotsen bij de kust. Het is een illegale Albanees. Josephine wil niet dat hij wordt teruggestuurd en besluit hem te verstoppen. Hij is immers niet voor niets gevlucht.

De witte dame van Castle House heeft een kostschool in Engeland als decor. Het boek verschilt van Michaels eerdere werk doordat spannende elementen erin de boventoon voeren. Het is bijna Halloween, de nacht waarop geesten tot leven komen. Vijf kostschoolmeisjes hebben dat moment uitgekozen om elkaar spookverhalen te vertellen. De kostschool is gevestigd in een oud

[pagina 3]

kasteel. Over dat kasteel gaat het verhaal dat ooit ene jonkvrouw Mary zich er van de toren stortte omdat ze in de steek gelaten was door haar geliefde. Een van de kostschoolmeisjes ontmoet een onbekend meisje, dat ook Mary heet. Vanaf dat moment lijkt de oude vertelling tot leven te zijn gewekt.

Ik ben Joshua en mijn vader is een held

Joshua's vader is de enige slager in het dorp, de andere inwoners zijn vissers. Hij kan prachtige figuren uit hout snijden. Op een dag hangt hij een zelfgemaakt varkensbeeld boven de ingang van zijn winkel. De andere dorpsbewoners keren zich tegen hem, omdat ze geloven dat het beeld schadelijk is voor de visvangst. Ze vermoeden dat Joshua's vader een ‘bergman’ is, want alleen die maken (afgods)beelden. Na dit voorval wordt Joshua's vader een in zichzelf gekeerd man die te veel palmwijn drinkt. De dorpelingen mijden zijn winkel. ‘Varken’, zoals Joshua en zijn vader het beeld noemen, staat er naast de toonbank. Vader en zoon zijn beiden gehecht geraakt aan Varken.

Dan komt de dag waarop Joshua's vader besluit vis te gaan roken, die hij verkoopt aan het plaatselijke hotel. Het leven lijkt weer rustig te verlopen, tot Joshua's vader plotseling overlijdt. Nu is Joshua een wees; zijn moeder is lang geleden al gestorven. Hij gaat in het klooster bij de andere weeskinderen wonen. Een Frans echtpaar dat langskomt wil hem adopteren. Als hij




foto's van hun luxueuze woning ziet, stemt hij dolgelukkig toe. Zijn adoptiefouders willen Varken echter niet meenemen. Het is het enige aandenken van Joshua aan zijn vader en in paniek vlucht hij. Hij beseft dat hij zijn eigen cultuur niet kan achterlaten. Hij accepteert dat hij anders is en juist daardoor wordt hij opgenomen in de dorpsgemeenschap.

Waardering

De jeugdboeken van Jan Michael zijn overwegend positief ontvangen. Lof is er met name voor de manier waarop zij in haar verhalen een authentieke sfeer weet op te roepen. Als sterke punten worden verder ge-

[pagina 4]

noemd de evenwichtige structuur en de goed uitgebouwde spanningslijn. Daarentegen oordeelt Lieke van Duin over De duistere heuvel: ‘Dat er op een picknick sandwiches met eiersalade en in plakjes gesneden tomaten gegeten worden is niet relevant [-]. Dat soort overbodige zijlijntjes verstoren de spanningsopbouw en doen de aandacht verslappen’ (Trouw).

Over Ik ben Joshua en mijn vader is een held schrijft Judith Eiselin: ‘Het klinkt als een drakerig probleemboek, waarin de ene ramp na de andere zich aandient. Maar dat is het niet, dankzij Michaels serene manier van schrijven. Ze beschrijft gebeurtenissen die tot grote gevoelens leiden, en niet zozeer die gevoelens zelf’ (NRC Handelsblad).

Michaels schrijfstijl wordt over het algemeen geprezen. Wel is er kritiek op de vertaling. Carolien Zilverberg noemt de vertaling van De duistere heuvel ‘soms ronduit krukkig’ (NRC Handelsblad). Over De jongen op de rots schrijft Nynke Stallinga: ‘Helaas heeft Anouk van Rij bij de vertaling van het boek teveel moeilijke en lange zinnen gebruikt. Kinderen van elf jaar en ouder - waarvoor het boek bedoeld is - zullen niet alles begrijpen’ (Leeuwarder Courant).

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

Een bundeltje mirre (1988), De verloren minnaar (1994), De kunst van het vliegen (2003).

Jeugdboeken

Hill of Darkness (1994): De duistere heuvel. Vertaald door Selma Noort. Amsterdam, Leopold, 1994.

Piggy in the middle (1997): Ik ben Joshua en mijn vader is een held. Vertaald door Anouk van Rij. Amsterdam, Leopold, 1997.

De jongen op de rots. Vertaald door Anouk van Rij. Amsterdam, Leopold, 1999.

De witte dame van Castle House. Vertaald door Anouk van Rij. Amsterdam, Leopold, 2001.

The lift. (Engelstalige editie.) Met illustraties van Leo Timmers. Tilburg, Zwijsen, 2002 (Leesleeuw)

Over Jan Michael

Joyce Kammer, De duistere heuvel. In: Haagsche Courant, 2-12-1994.

Marja Boonstra, [Over De duistere heuvel]. In: Leeuwarder Courant, 16-12-1994.

Carolien Zilverberg, Bang voor de gris-gris man. In: NRC Handelsblad, 27-1-1995.

Lieke van Duin, De gris-gris man maakt kaarsen van gesmolten kindervet. In: Trouw, 8-2-1995.

Joke Linders, [Over De duistere heuvel]. In: Algemeen Dagblad, 10-3-1995.

Frenk der Nederlanden, ‘Nergens echt thuis, het heimwee van Jan Michael’. In: Het Parool Plus magazine, 14-2-1995. (interview)

Jant van der Weg, De duistere heuvel. In: Friesch Dagblad, 4-4-1995.

Judith Eiselin, Het einde van een man uit de bergen. In: NRC Handelsblad, 23-7-1996.

Baukje Wytsma, [Over Ik ben Joshua en mijn vader is een held]. In: Leeuwarder Courant, 9-8-1996.

Els van der Gurp, [Over Ik ben Joshua en mijn vader is een held]. In: Nederlands Dagblad, 9-12-1996.

Nynke Stallinga, De jongen op de rots. In: Leeuwarder Courant, 10-12-1999.

Jan van Coillie e.a. (red.), Jan Michael. In: Encylopedie van de jeugdliteratuur, Houten/Groningen, De Fontein/Wolters-Noordhoff, 2004.

65 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2004