Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

David McKee

door Annemarie Terhell

Volgens officiële bronnen is David McKee op 2 januari 1935 in Devon, Engeland geboren en bracht hij zijn kinderjaren, die hij zelf typeert als veilig, onbezorgd en beschermd, door in het stadje Tavistock aan de rand van het Dartmoor National Park. In interviews suggereert McKee echter dat zijn jeugd in werkelijkheid een stuk spannender was: hij zou zijn geboren in Afghanistan waar zijn ouders zich bezighielden met duistere praktijken; pas op vijf- of zesjarige leeftijd verhuisde hij naar Engeland... Na zijn middelbare schooltijd besloot hij beeldend kunstenaar te worden en volgde opleidingen aan het Plymouth en het Hornsey Art College. Hierna legde hij zich toe op het maken van cartoons voor kranten, weekbladen en het tijdschrift Punch.

Toen hij op een dag het kinderboek Crocodile Tears van de cartoonist André François in handen kreeg, besloot hij ook zelf verhalen voor kinderen te gaan maken. Het eerste prentenboek dat hij schreef was Bronto's Wings, maar het bleek moeilijk voor dit boek, dat hij in fullcolour had geïllustreerd, een uitgever te vinden. Uiteindelijk verscheen het in 1964, vrijwel tegelijk met zijn tweede boek Two Can Toucan. Vanaf dat moment betoonde McKee zich een uiterst productief prentenboek- en tekenfilmmaker. Hij kreeg wereldwijde bekendheid met zijn creaties Meneer Ben, Koning Rollo, de tovenaar Melric en het olifantje Elmer. Bovendien maakte hij illustraties voor Super Gran die later wereldberoemd werd als stripfiguur, en voor de Paddington-boeken van Michael Bond. Met twee vrienden richtte hij zijn eigen filmproductiebedrijf op, King Rollo Films Ltd, dat naast filmversies van zijn eigen prentenboeken ook animaties van Lucy Cousins' Muis en Eric Hill's hondje Dribbel produceerde.

[pagina 2]

McKee ontving in Nederland diverse malen een Vlag en Wimpel: van de Griffeljury voor Het droevige verhaal van Victoria en haar viool (1988) en Elmer (1990) en van de Penseeljury voor Zebra heeft de hik (1993).

Werk

David McKee heeft in zijn carrière meer dan honderd boeken geschreven en geïllustreerd. Hij noemt zichzelf een echte sneltekenaar; zijn tekeningen zijn vooral uitwerkingen van een idee. Zijn hoofd zit vaak zo vol ideeën dat een nieuw beeld zich al weer aandient voor de vorige tekening is uitgewerkt. Voor ieder nieuw project kiest hij het liefst een andere tekenstijl.

In Engeland staat hij bekend als ‘master of the modern fable’, omdat zijn verhalen bijna altijd een moraliserende ondertoon hebben. McKee zegt zelf niet bewust een les in zijn verhalen te willen stoppen, het groeit er spontaan in: ‘I think I'm a very moral person’. Ondanks de vermeende dubieuze praktijken van zijn ouders en grootouders (zijn opa was een illegaal stoker in Schotland) zegt hij dat zedenlessen hem thuis met de paplepel zijn ingegoten. Als kind was hij dol op de fabels van Aesopos en de Bijbel. In zijn prentenboeken gaat het belerende altijd samen met een flinke dosis humor. Vaak verzint hij bizarre situaties om een probleem aan de kaak te stellen.

Niet iedereen weet zijn excentrieke humor te waarderen; zo wekten Zwart op Wit, een humoristisch verhaal over racisme, en het satirische Nu niet, Hendrik enige consternatie. In dit laatste boek hebben de ouders van Hendrik zo weinig tijd voor hun zoontje dat ze niet eens opmerken dat hij wordt opgegeten door een monster. Ook De twee admiraals en het cartooneske Twee monsters zijn zeer moraliserend van toon. Een rood en een blauw monster die elk aan een andere kant van een berg wonen, voeren een stupide ruzie. Tot door hun stenengooierei de berg afbrokkelt en ze de wereld van de andere kant kunnen bekijken. McKee noemde Twee monsters zelf een politiek boek over het leren accepteren van de zienswijze van een ander.

Hij zegt als tekenaar sterk te zijn beïnvloed door de cartoonisten Saul Steinberg en André François, beiden van Roemeense afkomst. Met laatstgenoemde, over wie gezegd werd dat hij ‘het verstand van een volwassene wist te combineren met de ogen van een kind’, deelt McKee in ieder geval zijn enorme inventiviteit, veelzijdigheid en zwak voor olifanten.

Zijn oeuvre bestrijkt verschillende decennia. Sfeer, kleurgebruik en stijl in zijn tekeningen weerspiegelen meestal de tijdgeest van de periode waarin het werk is ontstaan. Zo illustreerde hij vroeg in zijn carrière de Joachim-serie met vet geschilderde, enigszins statische prenten in kleuren die typerend zijn voor de jaren zeventig: veel paars, bruin en olijfgroene tinten. In de jaren tachtig maakte hij stripachtige prentenboeken, zoals de serie over Koning Rollo. De avonturen van deze kinderlij-

[pagina 3]

ke koning zijn sterk gestileerd en ingekleurd met zachte en lichte tinten. In recenter werk worden zijn beelden steeds dynamischer en het kleurgebruik harder, met veel felroze, rood en oranje (Het varken van Lotte, Lisa's geheim, de Elmer-serie). Ook de vormgeving van deze prentenboeken is opvallend anders: de tekeningen vullen de hele bladspiegel en laten nauwelijks ruimte voor wit, zelfs de schutbladen zijn gekleurd.

Bijzonder aan McKee's tekenwerk is zijn naïeve gebruik van het perspectief: hij klapt driedimensionale voorstellingen open in het platte vlak. Straten gaan de hoek om door naar beneden af te buigen, bomen en mensen tekent hij hier dwars op; een methode die hij zegt te hebben afgekeken van middeleeuwse miniaturen. ‘De bladzijde kan veel vrijer worden gebruikt als je het hele landschap dat je wilt tekenen omklapt en rondom weergeeft. Ik ontdekte dat ik dat bij kinderboeken kon doen, omdat jonge kinderen een tekening ook op z'n kop kunnen interpreteren, en dat geeft je als illustrator een enorme vrijheid.’

Al sinds zijn debuut toont McKee een voorliefde voor het tekenen van bonte oerwouden vol buitenissige bloemen en planten die hij uitwerkt in verschillende kleurstellingen. Deze bossen worden bevolkt door olifanten of andere dieren en zijn duidelijk beïnvloed door de Pop Art van de jaren zestig (Meneer Ben op safari, de Elmer-serie). De serie over meneer Ben, een




keurige Engelsman met een avontuurlijk hart die regelmatig een kostuumwinkeltje bezoekt, werd razend populair in Engeland. Na het verschijnen van Mr Benn-Red Knight (1967) vroeg de bbc hem een televisieserie over meneer Ben te maken. Het resultaat was een dertiendelige serie films, waarin meneer Ben zich verkleedt in de ‘probeerkamer’ en van alles beleeft als duiker, ruimtereiziger of oermens. Verschillende afleveringen werkte McKee later uit als prentenboek (Meneer Ben en het circus, Meneer Ben op safari). Deze prentenboeken zijn warm van sfeer en geraffineerd van compositie; grote geschilderde spreads en gedetailleerde pentekeningen met veel repeterende patronen wisselen elkaar af.

In Wat is er aan de hand? maakte McKee een uitstapje naar het surrealisme. Geïnspireerd door zijn vele reizen

[pagina 4]

naar Spanje, verruilde hij in dit prentenboek de typisch Engelse omgeving uit zijn werk voor een galerijflat in mediterrane sfeer. De moeders van Laura en Mark gaan bij elkaar koffie drinken en de kinderen worden naar buiten gestuurd om te spelen. Op de tekeningen toont McKee wat er zich nog meer afspeelt in de flat en op straat door dwarsdoorsneden van de aangrenzende portieken, trappen of verdiepingen te laten zien. Daar sjouwen werkmannen met levensgrote handen en voeten, een man rolt op zijn knieën een bolletje wol af, een vrouw mediteert op haar kop in het gras en er schuifelt een rij vrome vrouwtjes met hoofddoek langs.

Sinds begin jaren negentig publiceerde McKee verschillende verhalende prentenboeken waarin hij een grap of dwaas gegeven uitwerkt als beeldverhaal (Het varken van Lotte, Lisa's geheim, Koning Rollo: de nieuwe sokken). In Lisa's geheim wil Lisa graag nieuwe schoenen met verende zolen. Haar moeder verzint een manier om snel geld te besparen: wanneer ze in de file naar haar werk reist zet ze gewoon de motor uit en laat zich door de andere auto's naar haar werk duwen. De illustraties danken hun dynamisch karakter niet alleen aan de nonchalant geschilderde contouren en de springerige Lisa, maar ook aan het geraffineerd gebruik van diagonale lijnen, waarmee McKee straten, huiskamers en plantsoenen afbakent. De toon in de prentenboeken uit deze periode is verrassend en minder belerend dan in McKee's eerdere werk.

Koning Rollo

Heel populair werden de kleine boekjes over Koning Rollo, waarin de koning met zijn buurmeisje, koningin Gwendolyn, zijn vriendje Koning Frank, de kokkin en de tovenaar overzichtelijke avonturen beleeft met een grappige wending. Koning Rollo beschikt over de blijmoedigheid en logica van een kleuter; de stripachtige verhalen sluiten aan bij de belevingswereld van kleine kinderen. Over de keuze van zijn verhaalfiguren zegt McKee: ‘Ik had gewoon zin om te schrijven over een koning en een tovenaar. Maar later realiseerde ik me dat de tovenaar een soort vaderfiguur voor de koning is. Want als een kleuter - of in dit geval een koning - iets niet kan, zoals veters strikken, en de vader doet dat, dan lijkt het voor het kind net toveren. En de kokkin is natuurlijk een moederfiguur [-] want koken is een belangrijk aspect van de moederrol.’

De tekeningen in de eerste Koning Rollo-boekjes, eind jaren zeventig, zijn vrolijk, eenvoudig en strak van vorm: de dikbuikige koning Rollo met zijn vierkante baard heeft ledematen die alle kanten opspringen, de tovenaar heeft een prachtige blauwgroen gestreepte mantel. In latere avonturen (Koning Rollo: de nieuwe sokken) besteedde McKee meer aandacht aan de atmosfeer en complexiteit van de illustraties.

[pagina 4a]

[pagina 5]

In zijn hoogtijdagen had de eigenwijze koning zelfs een wekelijkse comic-strip in het Buttons magazine. Met zijn bedrijf King Rollo Films produceerde McKee in opdracht van de bbc een vijftiendelige televisieserie over Koning Rollo. De films werden wereldwijd uitgezonden, ook in Nederland verschenen ze op televisie, in de ‘kinderbios’ van de avro (1981). Overigens wilde Denemarken de televisieserie niet hebben vanwege de traditionele rolverdeling.

Elmer

Eind jaren tachtig verwerkte McKee zijn passie voor olifanten, oerwouden en kleurpatronen in een succesvolle verhalenserie over het patchwork olifantje Elmer. In het eerste prentenboek (Elmer) neemt het inventieve olifantje de andere olifanten in de maling door zich in te smeren met het sap van grijze bessen. Vermomd als gewone olifant maakt hij de kudde geweldig aan het schrikken. In de vele vervolgboeken beleeft Elmer telkens een avontuur waarin hij met zijn vrolijkheid en ondernemingslust kleur geeft aan het bestaan van zijn gedweeë grijze soortgenoten. In Elmer in de sneeuw verzint hij een list om de andere olifanten weer warm te krijgen als ze klagen over de kou; in Elmer en opa Otto wordt Elmer zelf voor de gek gehouden door zijn geliefde opa met zijn antieke, okergele ruitjesvel. McKee schreef meer dan twintig boeken over Elmer, waaronder kartonnen kleuterboekjes en pop-up boeken. Daarnaast verschenen talloze merchandising producten als puzzels en Elmer-knuffels.

Waardering

Van de prentenboeken van David McKee verschijnen meestal

[pagina 6]

snel Nederlandse edities, die met enthousiasme ontvangen worden. Zijn geesteskinderen Koning Rollo en Meneer Ben hebben hier echter nooit zo'n grote populariteit genoten als in Engeland. Over de in Engeland omstreden prentenboeken Zwart op Wit, Nu niet, Hendrik en Twee monsters bestond aanvankelijk ook in de Nederlandstalige pers enige scepsis; critici vroegen zich af of deze verhalen wel zo geschikt waren voor een jong publiek. Opvallend is dat de recensies naar aanleiding van de heruitgave van Zwart op Wit in 1993 zeer positief waren. Zo schreef Lieke van Duin in Trouw: ‘Sterk aan dit boek is, dat het zwart-wit contrast in het beeld naadloos samengaat met het zwart-wit contrast in het verhaal.’

Vol lof was men over Het droevige verhaal van Victoria en haar viool, dat een Vlag en Wimpel ontving. Marita de Sterck schreef: ‘een heel apart boek, vol absurde grapjes, narratief sterk en prachtig geïllustreerd met kleurige cartoonachtige platen vol ongewone perspectieven die goed aansluiten bij de sfeer van het verhaal.’ (Jeugdboekengids)

Besprekingen van de Elmer-serie zijn vrijwel unaniem lovend, het olifantje blijkt zelfs na twintig avonturen niet te gaan vervelen. Recensenten waarderen het vrolijke en leesbare karakter van de verhalen, de scherp getekende contrasten en de wijze waarop McKee zich inleeft in de belevingswereld van peuters en kleuters.

Bibliografie

Keuze uit de niet in het Nederlands vertaalde kinderboeken

Two can Toucan (1964), Elmer again and again (1975), The Magician and the Balloon (1978), The Magician and the Sorcerer (1979), The Hill and the Rock (1984), Snow Woman (1987), The School Bus Comes at 8 o'clock (1993).

Geschreven en geïllustreerd door David McKee

Mr Benn-Red Knight (1967): Meneer Ben als rode ridder. Vertaald door Ineke Ris Amsterdam, Kosmos, 1979.

123456789 Benn (1970): Meneer Ben, nr. 123456789. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1980.

Two Admirals (1977): De twee admiraals. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1977.

Tusk Tusk (1978): Zwart op Wit. Vertaald door Paul Biegel. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1978.

King Rollo and the New Shoes (1979): Koning Rollo: de nieuwe schoenen. Vertaald door Ineke Ris, Amsterdam, Kosmos, 1979.

King Rollo and the Bread (1979): Koning Rollo: het brood. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1979.

King Rollo and the Birthday (1979): Koning Rollo: De verjaardag. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1979.

Big Game Benn (1979): Meneer Ben op safari. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1979.

Big-top Benn (1980): Meneer Ben en het circus. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1980.

Not Now, Bernard (1980): Nu niet, Hendrik. Nieuwkoop, Heuff, 1980.

King Rollo and the Balloons (1980): Koning Rollo: De ballonnen. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1980.

King Rollo and the Dishes (1980): Koning Rollo: De afwas. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1980.

King Rollo and the Tree (1980): Koning Rollo: De boom. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1980.

[pagina 7]

King Rollo and the Search (1981): Koning Rollo: de zoekpartij. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1981.

King Rollo and King Frank (1981): Koning Rollo en koning Frank. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1981.

King Rollo and the Bath (1981): Koning Rollo gaat in bad. Vertaald door Ineke Ris. Amsterdam, Kosmos, 1981.

I Hate My Teddybear (1982): Wat is er aan de hand? Bewerkt uit het Engels door Elly Huyten. Baarn, Elzenga, 1983.

Two Monsters (1985): Twee monsters. Vertaald door Els van Delden. Kampen, La Rivière & Voorhoeve, 1988.

The Sad Story of Veronica Who Played the Violin (1987): Het droevige verhaal van Victoria en haar viool, of Waarom de straten niet vol zijn met vrolijk dansende mensen. Vertaald door Wim Hofman. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1987.

Who's a Clever Baby Then? (1988): Oma's grote jongen. Vertaald door Martine Schaap. Houten, Van Holkema en Warendorf, 1989.

Elmer (1989): Elmer. Vertaald door Martine Schaap. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1989.

King Rollo and Santa's Beard (1990): Koning Rollo en de baard van de kerstman. Vertaald door Rindert Kromhout. Amsterdam, Leopold, 1991.

Elmer Again (1991): Elmer grapjas. Vertaald door Truusje Vrooland-Löb. Amsterdam, Leopold, 1991.

Zebra's Hiccups (1991): Zebra heeft de hik. Vertaald door Rindert Kromhout. Amsterdam, Leopold, 1992.

Elmer On Stilts (1993): Elmer zet de boel op stelten. Vertaald door Simone Ruitenbeek. Heemstede, Altamira, 1993.

Elmer and Wilbur (1994): Elmer vindt een vriend. Heemstede, Altamira, 1994.

Isabel's Noisy Tummy (1994): De rommelbuik van Isabel. Vertaald door Karin Noë-Kuiter. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1994.

Daar is Elmer, de kleurtjesolifant! Serie van hardkartonnen prentenboekjes: De vrienden van Elmer, Lekker weertje, Elmer. De kleuren van Elmer. Een dagje met Elmer. Vertaald door Henny Kroonenberg. Amsterdam, Piccolo, 1994.

Elmer is nat. Amsterdam, De Boekerij/Piccolo, 1995.

Elmer's Bath (1995): Elmer in bad. Amsterdam, De Boekerij/Piccolo, 1995

Elmer in the Snow (1995): Elmer in de sneeuw. Vertaald door Rindert Kromhout. Amsterdam, Van Goor, 1995.

Charlotte's Piggy Bank (1996): Het varken van Lotte. Vertaald door Martine Schaap. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1996.

The Elmer Pop-up Book (1996): Elmer springt eruit. Vertaald door Mariska Hammerstein. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1997.

Elmer and the Wind (1997): Elmer waait weg. Vertaald door Rindert Kromhout. Amsterdam, Van Goor, 1997.

Prince Peter and the Teddy Bear (1997): Prins Peter en de teddybeer. Vertaald door Rindert Kromhout. Amsterdam, Leopold, 1997.

Elmer Plays Hide-and-seek (1998): Elmer speelt verstoppertje. Vertaald door Francisca van der Steen. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1998.

Mary's Secret (1999): Lisa's geheim. Vertaald door Lieke van Duin. Amsterdam, Mercis, 1999.

Elmer and the Lost Teddy (1999): Elmer en het kwijtgeraakte beertje. Vertaald door Rindert Komhout. Amsterdam, Van Goor, 1999.

Elmer and the Stranger (2000): Elmer en de rare snuiter. Vertaald door Rindert Kromhout. Amsterdam, Van Goor, 2000.

Elmer's Concert (2001): Elmer maakt muziek. Vertaald door Martine Schaap. Houten, Van Holkema en Warendorf, 2001.

Mr. Benn, Gladiator (2001): Meneer Ben, gladiator. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen, De Vries-Brouwers, 2001.

King Rollo and the New Stockings (2001): Koning Rollo: de nieuwe sokken. Vertaald door Ineke Ris. Rotterdam, de Vries-Brouwers, 2001.

Elmer and Grandpa Eldo (2001): Elmer en opa Otto. Vertaald door Rindert Kromhout. Amsterdam, Van Goor, 2002.

Geïllustreerd door David McKee

Kurt Baumann, Joachim der Straßenkehrer (1972): Joachim de straatveger. Vertaald door W. Junk. Den Haag, Junk, 1975.

[pagina 8]

Kurt Baumann, Joachim der Polizist (1973): Joachim de politieagent. Vertaald door Margaretha Ferguson. Den Haag, Junk, 1976.

Kurt Baumann, Joachim der Zöllner (1974): Joachim de douanebeambte. Vertaald door Dolf Verroen. Den Haag, Junk, 1977.

Christine Nöstlinger, Die feuerrote Friederike (1977): Frederike vuurtoren. Vertaald door Els van Delden. Utrecht, Bruna, 1981.

Hazel Townson, The Speckled Panic (1982): Gespikkelde paniek. Vertaald door Geerta Pluut. Heemstede, Altamira, 1991.

Chuck McKee, The Mystery of the Blue Arrows (1990): Het raadsel van de blauwe pijlen. Vertaald door Rindert Kromhout. Amsterdam, Leopold, 1990.

Hiawyn Oram, Out of the Blue (1992): Van pimpelpaars tot grasgroen: verhalen en versjes over alle kleuren van de regenboog. Bewerkt door Ernst van Altena. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1993.

Violet McKee, Macaroni (1998): Macaroni. Vertaald door Ineke Ris. Rotterdam, de Vries-Brouwers, 1998.

Over David McKee

Authorgraph No. 8: David McKee. In: Books for keeps (1981), nr. 8, blz. 16-17.

Truusje Vrooland-Löb, I just played around; een interview met David McKee. In: En nu over jeugdliteratuur, jaargang 8 (1981), nr. 6, blz. 218-219.

David McKee. Documentatie auteurs en illustratoren van jeugdboeken. Den Haag, Dienst Boek en Jeugd, jaargang 9 (1985), nr. 2.

Audry Laski, Enjoying life: an interview with David MacKee. In: Children's books (1986), blz. 2-5.

Reinbert Tabbert, Geschichten von zusammenleben: David McKee über seine Bilderbücher. In: Informationen des Arbeitskreises für Jugendliteratur (1987), nr. 5, blz. 28-34.

Marita de Sterck, Een politiek monsterboek voor kleuters: David McKee over oud en nieuw werk. In: Jeugdboekengids (1988), nr. 8, blz. 245-248.

David McKee, The picture book as a medium. In: International review of children's literature and librarianship (1992), vol. 7, nr. 1, blz. 11-18.

Joke Linders, Het leed van blauwe plekken. In: Algemeen Dagblad, 19-3-1992.

Joke Linders, Een lust voor oog en ziel. Over: Zwart op Wit. In: Algemeen Dagblad, 16-9-1993.

Margaret Carter, Cover artist: David McKee. In: Books for young children (1994), vol. 29, nr. 3, blz. 11.

Lieke van Duin, Eens waren alle olifanten zwart of wit. In: Trouw, 5-1-1994.

Harriët Salm, ‘Het leven is soms geen pretje’ zei het varken. In: Trouw, 9-7-1997.

Selma Niewold, Een teddybeer van goud. Over: Prins Peter en de teddybeer. In: de Volkskrant, 24-10-1997.

60 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 2002