Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Paul Maar

door Kees van Eunen

Paul Maar werd op 13 december 1937 geboren in het Duitse industriestadje Schweinfurt. Na zijn schooltijd studeerde hij in Stuttgart aan de kunstacademie kunstgeschiedenis en schilderen. Werk van zijn hand werd al spoedig in Stuttgart en ook elders met succes geëxposeerd. Hij was eveneens werkzaam als toneeldecorateur bij het Fränkische Theater in Massbach. Na verloop van tijd gaf hij zijn status van vrij kunstenaar op en werd leraar.

Zijn schrijversloopbaan begon toen hij de verhalen die hij zijn eigen kinderen vertelde, ging publiceren. Al spoedig maakte hij zoveel naam met zijn werk, dat hij van het schrijven zijn beroep kon maken. Zijn succes als schrijver van kinderboeken vond ook formele erkenning: in 1968 (Der tätowierte Hund) en in 1973 (Eine Woche voller Samstage) kreeg werk van hem een eervolle vermelding in het kader van de Duitse Jugendbuchpreis.

In 1981 werd hem de Brüder-Grimm-Preis toegekend. In 1985 kreeg hij de Oostenrijkse Staatspreis für Kinder- und Jugendliteratur voor zijn kinderboek Lippels Traum (1984).

Werk

Het werk van Paul Maar wordt gekenmerkt door een groot gevoel voor fantasie en een oorspronkelijke kijk op de hedendaagse realiteit. Hij zet vraagtekens bij vastgeroeste waarden en normen.

Der verhexte Knödeltopf (1970) heeft - evenals Der tätowierte Hund - de structuur van een raamvertelling. De ‘Knödeltopf’ is een wonderkookpot die nooit leeg raakt. Dieven zijn tuk op dit geschenk van een heks, zodat de eigenaren de pot steeds moeten verstoppen. Dit wordt beschreven in een serie korte, eenvoudige en humoristische verhalen. Het komieke, gek-

[pagina 2]

ke, veelal ook absurde loopt als een rode draad door het werk van Paul Maar. Dit komt onder andere tot uiting in zijn voorliefde voor het sprookje.

Paul Maar heeft zijn meeste kinderboeken zelf geïllustreerd. Soms werkt hij samen met een andere illustrator, bijvoorbeeld met Paul Rettich in Der König in der Kiste (1971), een verhaal dat vooral dankzij toneel- en televisiebewerkingen bekend is geworden. Paul Maar heeft heel expliciete opvattingen over kindertoneel: ‘Ich schaffe Bedingungen, in denen Kinder selbsterfundene Szenen spielen,’ zegt hij in Theater für Kinder. Zijn volgende stuk was het zeer veel gespeelde Kikerikiste (1972), dat met illustraties van Janosch in 1973 als pocketboek uitkwam. Jaren later, in 1984, bracht hij een verzameling uit van zijn toneelwerk (Kindertheaterstücke).

Door in zijn werk gebruik te maken van allerleisoortige fantasiewezens maakt Paul Maar het zijn jeugdig publiek mogelijk mee te fantaseren, vraagtekens te plaatsen bij alledaagse structuren en verhoudingen en zo mondiger te worden.

Lange tijd bleef Paul Maars produktie beperkt tot het genre van het korte verhaal. In 1973 verscheen zo Summelsarium oder 13 wahre Lügengeschichten en zijn in het Nederlands vertaalde boek, de raamvertelling Zeven dagen zaterdag (Nederlandse versie: 1977): een fabelwezen, een ‘Zater’, duikt plotseling ergens op, blijkt wensen te kunnen vervullen en veroorzaakt de dolste toestanden. Van dit boek bestaat tevens een hoorspelversie.

Zijn eerste jeugdroman verscheen in 1976 en kwam in 1977 onder de titel Andere kinderen wonen ook bij hun ouders in Nederlandse vertaling uit. Het is het verhaal van een jongen die opgroeit bij zijn grootouders, maar door zijn ouders op een gegeven moment naar de stad gehaald wordt. Daardoor ontstaat een hele serie aanpassingsproblemen.

Paul Maars eigenlijke genre bleef het korte verhaal. Interessante verzamelbundels zijn Onkel Florians Fliegender Flohmarkt (1977) en Anne will ein Zwilling werden (1982). Ook hier is het vooral de jongere lezer tot wie zich Paul Maar richt. Dat geldt eveneens voor recent werk zoals Die Eisenbahn-Oma (1981), Die vergessene Tür (1982), Tier-ABC (1983), en Lippels Traum (1984). In tal van anthologieën in en buiten het onderwijs duiken verhalen van Paul Maar op, bijvoorbeeld in de toonaangevende Jahrbücher der Kinderliteratur van Beltz & Gelberg.

Hoewel Paul Maar behoorlijk produktief is en in Duitsland een erkend jeugdauteur is, werd slechts weinig werk van hem in het Nederlands vertaald.

Zeven dagen zaterdag

Bij meneer Honnebier, een onopvallende kan-

[pagina 3]

toorklerk, duikt op zekere zaterdag een wanstaltig figuurtje op met een varkensneus en rood stekelhaar. Deze ‘Zater’, die bij voorkeur prullemanden en ijzer op zijn menu heeft staan, komt een week bij meneer Honnebier en zijn heerszuchtige hospita wonen. Het voorspelbare gevolg is een serie dolle toestanden, per dag een ander avontuur. Zo leert meneer Honnebier dat hij zich van z'n hospita en z'n chef niet al te veel hoeft aan te trekken. Verder wordt een warenhuis op stelten gezet en de autoritaire onderwijzer Izegrim krijgt er van langs. Iets heel bijzonders is een fraaie knakworst-transport-installatie - kortom: als de ‘Zater’ na een week weer verdwenen is, is meneer Honnebier een heel ander mens geworden, die niet zomaar meer alles over zijn kant laat gaan.

Het boek is een aaneenschakeling van absurde situaties en motieven. De moraal van het geheel is duidelijk: zonder vooringenomenheid en met een gezonde portie natuurlijke naïviteit komt je het verst.

Andere kinderen wonen ook bij hun ouders

Kilian Busser woont tot z'n elfde jaar bij zijn grootouders in Niklasweiler, een klein idyllisch dorpje. Zijn ouders hadden hem direct na zijn geboorte daar ondergebracht: door een hoge hypotheek moesten beiden werken en hadden geen tijd voor hun zoon. Het was de bedoeling dat dit maar voor een paar maanden was, maar ongemerkt werd dat elf jaar. Dan ineens halen zijn ouders Kilian op, omdat er in het dorp van zijn grootouders geen middelbare school is. Kilian krijgt grote aanpassingsproblemen. Zijn ouders - met name zijn vader - begrijpen weinig van de jongen. Kilian maakt moeilijk contact en als het al lukt, gaat er steeds weer iets mis: jongens die hem uiteindelijk in hun kringetje opnemen ontpoppen zich als winkeldieven, met het meisje dat hij graag mag, wordt hem het contact verboden. Kilian heeft erge heimwee. Hij identificeert zich met Tom Sawyer zijn lievelingsverhaal. Als Kilian ten slotte blijft zitten, durft hij niet naar huis en gaat er vandoor op de brommer van een vriend. Na drie jaar komt hij weer in het dorp van zijn grootouders terug. Daar constateert hij al heel gauw dat de tijd niet heeft

[pagina 4]

stilgestaan en dat de werkelijkheid veel minder fraai is dan zijn dromen. Ontnuchterd keert hij naar huis terug. Zijn ouders - opgeschrikt door Kilians vlucht - hebben intussen ingezien dat ze als opvoeders gefaald hebben en nemen zich voor het van nu af aan anders en beter te doen.

Het boek wekt duidelijk de indruk niet alleen voor jongeren maar ook voor hun ouders te zijn geschreven.

Het werd door de kritiek met gemengde gevoelens ontvangen. Peter van den Hoven schreef in De Groene Amsterdammer: ‘het fundamentele probleem blijft, dat het boek een onmogelijk beroep doet op een emotioneel inlevingsvermogen van kinderen die op de leeftijd van zo'n 12-13 jaar met totaal andere dingen bezig zijn. Daar verandert het feit dat de achterflap vermeldt dat dit boek “van a tot z waar gebeurd” is weinig aan.’

Jan Paul Bresser schreef in een recensie in De Volkskrant: ‘Soms heb ik het gevoel dat Paul Maar de situaties wat te zwart-wit stelt. Maar daarnaast zit er vooral in het telkens reagerende verhaal van de jongen zoveel relativering, zoveel begrip ook, dat het nooit dogmatisch wordt, maar integendeel steeds begrijpelijk.’

Bibliografie

Keuze uit de niet in het Nederlands vertaalde kinderboeken

Der tätowierte Hund (1968), Der verhexte Knödeltopf (1970), Kikerikiste, ein Stück für Kinder (1973), Summelsarium - 13 wahre Lügengeschichten (1973), Onkel Florians Fliegender Flohmarkt: Spiel-Vorlese-Lese-Rätsel-Reim-Geschichten-Anschau-Weitermach-Buch (1977), Die Eisenbahn-Oma (1981), Anne will ein Zwilling werden - Geschichten und Bildergeschichten von Anne und Hannes (1982), Die vergessene Tür (1982), Tier-ABC (1983), Kindertheaterstücke (1984), Lippels Traum (1984).

In het Nederlands vertaalde kinderboeken

Eine Woche voller Samstage (1973): Zeven dagen Zaterdag. Vertaald door Hans W. Bakx. Met illustraties van Paul Maar. Amsterdam, Querido, 1977.

Andere Kinder wohnen auch bei ihren Eltern (1976): Andere kinderen wonen ook bij hun ouders. Vertaald door Willem van Toorn. Met illustraties van The Tjong Khing. Amsterdam, Querido, 1977.

Over Paul Maar

Paul Maar, Theater für Kinder. In: Oetinger-Almanach. Hamburg, Oetinger, 1974, blz. 122.

Jan Paul Bresser, Over vastgeroeste ouders. In: De Volkskrant 29-1-1978.

13 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1987