Lexicon van de jeugdliteratuur

Penelope Lively

door Ineke Haykens

Penelope Lively werd op 17 maart 1933 in Caïro geboren als Penelope Margeret Greer. Ze bracht het grootste deel van haar jeugd in Egypte door. Zij studeerde aan het St. Annes College in Oxford, waar zij in 1956 haar B.A. in moderne geschiedenis behaalde. In 1957 trouwde zij met Jack Lively. Het echtpaar heeft een zoon en een dochter.

In 1974 ontving zij de Library Association Carnegie Medal voor Thomas Poppe, toovenaer. In 1976 kreeg zij de Whitbread Literary Award. Haar eerste kinderboek, Astercote, schreef Penelope Lively in 1970.

Werk

Lively begon te schrijven toen haar kinderen opgroeiden. Vanaf het begin heeft ze zich beziggehouden met de relatie tussen heden en verleden. Ze gebruikt ervaringen en herinneringen uit haar eigen verleden en verweeft deze met haar verhalen. Thomas Poppe, toovenaer bijvoorbeeld is gesitueerd in een grijs leisteenachtig dorp in de Cotswolds. Net zo'n dorp als waar ze zelf vijftien jaar heeft gewoond. Haar boeken reflecteren haar interesse in de werking van het geheugen, zowel het persoonlijk als het collectief geheugen.

Een aantal thema's keert regelmatig in haar werk terug: het verstrijken van de tijd, het feit dat het verleden het heden voedt en het bewustzijn van het feit dat elke generatie een erfgoed met zich meedraagt, zoals in een woonplaats het verleden mede het heden bepaalt.

Penelope Lively houdt zich bezig met zaken als de Zwarte Dood en zeventiende-eeuwse geesten. Ze laat haar verhalen echter wel in de twintigste eeuw spelen. Hiermee onderscheidt zij zich van schrijvers van historische jeugdboeken die evenals zij in het verleden geïnteresseerd zijn, maar

in tegenstelling tot Lively hun verhalen in het verleden situeren.

Lively heeft ook een aantal romans voor volwassenen geschreven. Ook hierin houdt ze zich bezig met het thema van heden en verleden. Zij wordt beschouwd als een van de meest getalenteerde Britse schrijvers voor kinderen, hoewel de steeds terugkerende thema's haar boeken iets voorspelbaars geven.

Het verdwenen dorp

Het boek begint met een proloog waarin de dood van de laatste bewoner van het uitgestorven dorp wordt beschreven. Er volgt een beschrijving van het dorp dat door de pest is verwoest. In de loop der eeuwen zijn de huizen overwoekerd door het bos. De bewoners van een nabijgelegen dorp zijn echter nog steeds bang voor de terugkeer van de Zwarte Dood. In het geheim bewaren zij een bokaal - verstopt in het bos - die ervoor moet zorgen dat zoiets in hun dorp niet kan gebeuren. Als de bokaal gestolen wordt, breekt er paniek uit in het dorp. De bewoners vrezen dat de ziekte weer zal uitbreken. Door toedoen van de hoofdpersonen Wendy en Peter wordt de bokaal teruggevonden en keert de rust in het dorp terug.

Het boek bevat veel beschrijvende stukken. De karakterbeschrijvingen zijn zwak.

Thomas Poppe, toovenaer

Het verhaal gaat over James die met zijn familie is verhuisd naar een oud huis in een klein dorp. James krijgt de zolderkamer. De werklui die de kamer bewoonbaar moeten maken, breken per ongeluk een groen glazen flesje en hierdoor laten ze de geest van Thomas Poppe vrij. Deze was honderd jaar geleden door een predikant in de fles gelokt. Tijdens zijn leven was Thomas Poppe apotheker, een beroep waarin hij zich zowel met tovenarij als met meer orthodoxe medische praktijken bezighield. Hij was een bemoeizuchtige, dominante figuur die zich nu als plaaggeest manifesteert. Bij verschillende gelegenheden maakt hij zijn aanwezigheid kenbaar. Hij doet dit door bijvoorbeeld op deuren te slaan, boodschappen te schrijven om de praktijk van de huidige arts zwart te maken en door het huis van mevrouw Verity in brand te steken. Hij doet het voorkomen dat James bij al deze gebeurtenissen zijn handlanger is, zodat James van allerlei zaken wordt verdacht waar hij part noch deel aan heeft. Naarmate Thomas Poppes acties gewelddadiger worden, houdt James zich steeds meer met de vraag bezig hoe hij van de geest af kan komen en zijn eigen naam kan zuiveren.

In het begin gelooft James niet in de geest, maar langzamerhand wordt hij daartoe gedwongen doordat hij beschuldigd wordt van allerlei zaken waar hij niets mee te maken heeft. Vaak zijn het dingen die hij had kúnnen doen.

Thomas Poppe is de belichaming van het kwaad dat in James' eigen karakter aanwezig is, een soort nachtmerrie-achtige schaduw van hemzelf, de zijde die hij meestal onderdrukt uit de naam van goed gedrag, zelfbeheersing en consideratie met anderen.

Volgens Lively gaat het boek over het groeiend bewustzijn van een kind. De fictieve geestverschijning vindt zijn oorsprong in onbekende diepten in de geest van de hoofdpersoon. Ze wil de lezers duidelijk maken dat mensen noch plaatsen onbeschreven bladen zijn; ze bestaan beide uit een opeenstapeling van herinneringen.

Thomas Poppe, toovenaer is een goedgeschreven boek. Het geeft blijk van grote historische verbeeldingskracht. Lively heeft voor ze aan dit boek begon een uitgebreide studie gemaakt van het bijgeloof in de zeventiende eeuw.

De reis met de beestenboot

Dit boek is een fantasieverhaal zonder historische trekjes. Het speelt in de toekomst. De hoofdpersonen zijn sprekende dieren die een rampzalige vloed die het hele mensdom heeft verwoest, hebben overleefd.

Het verhaal is een allegorie op de pogingen van de mens om beschaafd te worden. Hoofdpersoon is Stanley, een aap. De andere dieren weten echter niet dat hij een aap is. Ze ondernemen een reis in een oude boot, de QV66, van Carlisle naar Londen. Ze willen in de dierentuin gaan uitzoeken tot welke diersoort Stanley behoort.

De reis met de beestenboot is een onderhoudend verhaal. Boeiend zijn vooral die passages waarin de dieren filosoferen over de mens en dat wat hij bereikt heeft. Hun conclusies zijn somber: de mens was een akelig stukje werk en de kans bestaat dat zijn fouten herhaald gaan worden. De honden beginnen zich al te organiseren in bendes met fascistische trekjes en de apen vinden op hun primitieve wijze machines uit. Uit het boek spreekt duidelijk de tolerante houding van de schrijfster ten opzichte van buitenstaanders en mislukkelingen.

Bibliografie

10 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1986