Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Marita Lindquist

door Noortje Geertsma-van Gijs

Marita Lindquist werd op 10 november 1918 geboren in de Finse hoofdstad Helsinki. Ze behoort tot de bevolkingsgroep (ongeveer zeven procent) van Zweedstalige Finnen.

Als kind hield ze zich al veel bezig met tekenen en schrijven. In het begin van haar tienerjaren schreef en tekende ze voor zichzelf sprookjesboeken, zowel in rijmvorm als in proza. Toen ze twaalf jaar was overleed haar moeder. Dit heeft ze pas veel later kunnen verwerken, door erover te schrijven in Malena och glädjen (Malena en de blijdschap). Op zeventienjarige leeftijd won ze een poëziewedstrijd. In 1937, het jaar waarin ze examen deed voor de middelbare school, debuteerde ze met Bara en backfisch (Gewoon een bakvis).

Marita Lindquist trouwde in 1940 en kreeg twee dochters. Ze heeft een zeer produktief leven achter zich. Naast het schrijven van kinderboeken (ruim veertig) was ze vanaf de jaren vijftig werkzaam bij radio en televisie, waarvoor ze veel kinderprogramma's produceerde. Tot 1955 illustreerde ze bovendien haar eigen boeken. Ook was ze redacteur van het Finland-Zweedse schoolradio en -televisietijdschrift. Verder redigeerde ze jarenlang de kinderpagina van het dagblad Hufvudstadsbladet. Ze heeft zich altijd enthousiast ingezet voor de promotie van het werk van Finse jeugdboekenauteurs. Zelf vertaalde ze veel Finse jeugdboeken in het Zweeds. Zowel in Finland als in Zweden heeft ze jarenlang scholen bezocht om te vertellen over haar werk.

Ze ontving veel prijzen in Zweden

[pagina 2]

en Finland. Haar meeste boeken zijn vertaald in het Fins. Daarnaast zijn er vertalingen verschenen in het Duits, Deens, Noors, Pools, Nederlands, Engels, Japans, Frans en het Samisch. Verschillende van haar boeken zijn verfilmd als televisieserie.

Marita Lindquist woont in Helsinki.

Werk

Marita Lindquist heeft veel boeken, voornamelijk in serie-vorm, geschreven over het alledaagse leven van ‘gewone’ kinderen, waarvan de boeken over Malena het meest succes hadden. Voordat het eerste deel in de Malena-serie uitkwam, waren er al negen andere boeken van haar hand verschenen. Deze waren sprookjesachtig van sfeer en problemen kwamen er niet in voor. Malena's nieuwe broer betekende een keerpunt in haar werk. Niet alleen de inhoud van de boeken veranderde, ook de taal werd begrijpelijker en meer op kinderen afgestemd. De Malena-serie bestaat uit vijf delen (waarvan drie in het Nederlands vertaald), die in een periode van elf jaar werden geschreven. Malena ontwikkelt zich in de boeken van zesjarige tot elfjarige. De andere kinderen over wie Marita Lindquist heeft geschreven maken eveneens een ontwikkeling door, maar bij Malena is dat het duidelijkst waarneembaar.

Uit al haar realistische boeken spreekt Marita Lindquists inzicht in de psyche van het kind. Ze kan zich bijzonder goed inleven in de kinderlijke denk- en belevingswereld en ze neemt de grote en kleine zorgen van kinderen uiterst serieus. Zo heeft Malena, in Malena's mooiste zomer, als enige in de klas nog geen nieuwe voortanden, waardoor alle fijne gebeurtenissen overschaduwd worden. Sanna krijgt in Du misstar dig, Sanna (Je vergist je, Sanna) een bril, wat ze vreselijk vindt, omdat ze bang is uitgelachen te worden op school. Ze probeert zelfs ziek te worden, om zo niet naar school te hoeven.

Veel van haar personages leven in eenoudergezinnen; soms door de scheiding van de ouders, maar ook wel door het overlijden van de moeder. Doordat de ouders vaak zelf hun problemen te verwerken hebben, krijgen de kinderen niet altijd die aandacht en warmte die ze nodig hebben. Na de dood van haar moeder blijkt Vendela's vader, in Vuokko Vendela Kristoffersson, erg afstandelijk te zijn; het was vooral haar moeder die sfeer in hun huis bracht. Langzamerhand krijgen Vendela en haar vader beter contact en lukt het ze samen om weer meer een thuis te krijgen.

Vriendschap is een belangrijk thema in vrijwel alle boeken van Marita Lindquist en soms kan die vriendschap heel diep gaan. Robban, in Det var ditt fel, Robban (Het is jouw schuld, Robban), gaat gebukt onder een schuldgevoel, omdat hij denkt

[pagina 3]

brand te hebben gesticht. Maar bijna evenveel zorgen maakt hij zich over zijn stotterende vriend Sture, die op de schoolavond een gedicht moet voordragen. Robban doet zijn uiterste best dit te verhinderen, maar Sture's juf vertrouwt erop dat het goed zal gaan, wat inderdaad het geval is. Door vriendschap te ervaren, worden kinderen vaak geholpen op moeilijke momenten in hun leven. De elfjarige Marielle, die in Marielle och Madame (Marielle en Madame) hoopt op de hoofdrol in het toneelstuk op school, is diep teleurgesteld als de rol naar een ander gaat. Ze raakt bevriend met een oude Russische dame, die haar vertelt over haar jeugd in Rusland. Marielle's wereld wordt hierdoor aanzienlijk vergroot en ze is blij een minder belangrijke rol in het stuk over te kunnen nemen. Over theater schrijft Marita Lindquist ook in het licht-informatieve prentenboek Suzanne in de hoofdrol. De kleine Suzanne maakt een ontdekkingstocht door de schouwburg en leert van alles over het tot stand komen van een theaterproduktie.

Hoewel de boeken van Marita Lindquist bijna altijd in Finland spelen, meestal in haar eigen woonplaats Helsinki, is er niet veel van de ‘couleur locale’ in te bespeuren. Zeker niet wat het taalgebruik in de originele uitgaven betreft, omdat haar (Zweedse) uitgever de voorkeur geeft aan het Standaardzweeds. Pas in haar latere boeken komt de tweetaligheid in Finland soms ter sprake. En in Vuokko Vendela Kristoffersson, een van haar recentste boeken, laat ze het Finland-Zweeds zijn heel expliciet aan de orde komen. Er klinkt zelfs iets in door over de problemen tussen Finse en Finland-Zweedse jongeren.

Tegenwoordig schrijft ze hoofdzakelijk voor moeilijk lezenden. Haar eerste boek voor deze groep verscheen overigens al in 1979. Net als in haar overige werk, is het taalgebruik in deze boekjes helder, eenvoudig en soms poëtisch. Hoewel het humoristische aspect nooit afwezig is, zijn ze ernstig van toon en in dezelfde sfeer als haar andere realistische boeken. Een van Marita Lindquists dochters had vroeger leesproblemen en daardoor heeft ze hiervoor veel belangstelling. Het meisje Kotten, een van haar personages, is dyslectisch en verschillende boeken in de Kotten-serie gaan dieper op dit onderwerp in: Kottens bakvända b (De omgekeerde b van Kotten) en Du klarar det, Kotten (Het lukt je wel, Kotten).

In een paar recente boeken voor moeilijk lezenden beoefent Marita Lindquist onverwachts een totaal ander genre. In drie boekjes schrijft ze over twee Engelse spoken, waarbij humor en griezelelementen samengaan. Ze vindt het erg belangrijk om kinderen identificatiemogelijkheden te bieden met haar realistische boeken. Maar ze vond het ook heerlijk, na

[pagina 4]

zoveel realistische boeken geschreven te hebben, haar fantasie even helemaal te laten gaan.

De Malena-boeken

Drie van de vijf Malena-boeken zijn in het Nederlands vertaald: Malena's nieuwe broer, Malena gaat naar school en Malena's mooiste zomer. Malena is een ernstig en voorzichtig meisje dat veel nadenkt en piekert. Haar ouders houden veel van haar, maar leven in een totaal andere wereld. Wanneer ze in Malena's nieuwe broer in plaats van een zusje een broertje krijgt, is dat een grote teleurstelling voor haar. Ze heeft namelijk gehoord dat broers heel vervelend zijn. Alleen met haar teddybeer en haar papieren aankleedpoppen kan ze over haar problemen praten; haar ouders hebben nu minder tijd voor haar. Maar als haar broertje Mats op een nacht ziek wordt, merkt ze hoeveel ze eigenlijk al van hem is gaan houden.

Als Malena voor het eerst naar school gaat, verandert er opnieuw veel in haar leven. De alledaagse belevenissen op school en thuis, in Malena gaat naar school, worden bijzonder door de intense wijze waarop Malena ze ervaart. Ze is soms angstig en eenzaam, maar kan ook erg genieten van de leuke dingen die ze meemaakt.

Malena's mooiste zomer is donkerder van toon dan de twee voorgaande delen. Malena's ouders kopen een zomerhuisje




aan de kust, waar ze de hele zomer wonen. Hoewel er regelmatig bezoek komt, voelt Malena zich alleen omdat ze overal buiten staat. Met haar fantasievriendinnetje Clarissa brengt ze veel tijd door in de natuur, wat ze fijn maar soms ook griezelig vindt. Aan het eind van de vakantie ziet Malena er ontzettend tegenop om weer naar school te gaan, want haar voortanden zijn nog niet doorgekomen. Op de laatste vakantiedag voelt ze het begin van een nieuwe tand.

[pagina 5]

Malena och glädjen (Malena en de blijdschap) is duidelijk voor oudere lezers geschreven. Malena zelf is ook een paar jaar ouder. De verteltrant is complexer, onder andere door flashbacks. Centraal staat Malena's rouwverwerking na het overlijden van haar moeder. Het liefst zou ze ontkennen wat er gebeurd is en in haar fantasie laat ze haar moeder doorleven.

In Malena 11 år (Malena 11 jaar) verhuist ze naar een andere stad en gaat ze naar een nieuwe school. Nog steeds is het leven niet makkelijk. Malena's vader krijgt een vriendin en Malena is aanvankelijk jaloers. Uiteindelijk leert ze de nieuwe situatie te accepteren.

Waardering

In de Scandinavische landen en ook in Duitsland hebben de boeken van Marita Lindquist altijd veel lovende kritieken gekregen. Men bewondert haar warme toon en haar overtuigende stijl. Het wordt erg waardevol gevonden dat kinderen zoveel identificatiemogelijkheden kunnen vinden in haar boeken en men vindt het knap dat ze alledaagse voorvallen zo boeiend kan beschrijven. Malena och glädjen wordt door de critici in Scandinavië als het hoogtepunt in haar oeuvre beschouwd. In Zweden zijn vooral de Toffe en Andrea-boeken, waarin de twee kleinkinderen van Marita Lindquist figureren, populair bij gezinnen met jonge kinderen.

In Nederland en Vlaanderen waren de critici niet allemaal even enthousiast, wat deels te maken kan hebben met het feit dat de Malena-boeken pas na twintig jaar in het Nederlands verschenen en wat gedateerd overkwamen. Er was soms kritiek op het taalgebruik (‘oubollig’) en de illustraties. Wel was men vol lof over de warme sfeer in de boeken en de knappe observaties.

Bibliografie

Keuze uit de niet in het Nederlands vertaalde boeken

Bara en backfisch (1937), Vi två och Segelsäcken (1953), Malena och glädjen (1969), Kottens bakvända b (1972), Malena 11 år (1975), Toffe och Andrea (1976), Det var ditt fel, Robban (1980), Marielle och Madame (1982), Spöken på riktigt (1986), Du misstar dig, Sanna (1988), Vuokko Vendela Kristoffersson (1989), Spöket James och benbrotten (1992).

In het Nederlands vertaalde boeken

Malenas nya bror (1964): Malena's nieuwe broer. Vertaald door Liesbeth van der Jagt. Met illustraties van Ch.A.H. Müller. Haarlem, Holland, 1983.

Malena börjar skolan (1966): Malena gaat naar school. Vertaald door Marceline Bodaert. Met illustraties van Ch.A.H. Müller. Haarlem, Holland, 1984.

Malenas finaste sommar (1967): Malena's mooiste zomer. Vertaald door Marceline Bodaert. Met illustraties van Ch.A. Müller. Haarlem, Holland, 1985.

Teater! Teater! (1988): Suzanne in de hoofdrol. Vertaald door Ineke Ris. Met illustraties van Louise Jacobsson. Antwerpen; Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1989.

[pagina 6]

Over Marita Lindquist

Hans Peterson, Malena mitt i världen. In: Barn & Kultur, jaargang 16 (1970), nr. 4, blz. 158-160.

Seminar om børnelitteratur. In: Børn & Bøger, jaargang 30 (1977), nr. 3, blz. 129-131. (Interview)

Ursula Pfeiffer, Lindquist, Marita: Katrins verdrehtes B. In: Jugend und Buch, jaargang 29 (1980), nr. 3, blz. 54.

Marita Lindquist, Kotten och Marita samtalar. In: Barn & Kultur, jaargang 26 (1980), nr. 3, blz. 56 en 57.

Bregje Boonstra, Kleine meisjes. In: NRC Handelsblad, 17-5-1985.

Marita Lindquist, Att översätta från finskan. In: Bok-Uppslaget, jaargang 2 (1986), nr. 4, blz. 26 en 27.

Ria de Schepper, Lindquist, Marita: Malena's mooiste zomer. In: Jeugdboekengids, jaargang 28 (1986), nr. 2, blz. 54.

Ying Toijer-Nilsson, 77 svensksprøakiga barnboksförfattare. Stockholm, Rabén & Sjögren, 1989.

Majlis Qvickström, Marita Lindquist. In: De skriver för barn och ungdom. Svenska nutidsförfattare L-ö. Lund, Bibliothekstjänst, 1990.

33 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1993