Lexicon van de jeugdliteratuur

J.L.F. de Liefde

door Dick de Scally

Johanna Louise Frederique de Liefde werd op 8 november 1875 in Goes geboren. Haar vader Willem de Liefde, een in die tijd beroemde gasfabrikant, was een halfbroer van ds. Jan de Liefde, auteur van vele kinderboeken en stichter van de Vereniging tot Heil des Volks. In 1876 verhuisde zij met haar ouders naar Hoorn. Daar bezocht zij achtereenvolgens de christelijke lagere school en de mulo. In 1905 verhuisde het gezin naar Zeist. Na het overlijden van haar ouders bleef zij in het ouderlijk huis wonen, levend van het familievermogen en de opbrengst van haar boeken. Ze is haar hele leven ongetrouwd gebleven. Ze overleed op 10 januari 1960.

Werk

Het werk van J.L.F. de Liefde past in de traditie van orthodox-protestantse kinderliteratuur, die omstreeks 1845 ontstond. De auteurs van deze literatuur - bijvoorbeeld Adama van Scheltema, J. de Liefde, E. Gerdes, H.J. van Lummel en J.C. Luitingh - wilden andere thema's aansnijden dan die in de toen gangbare kinderliteratuur. Zij wilden geen boekjes schrijven die bol stonden van nuttige kennis, onnatuurlijk brave kinderen en deugdenprekerij. Idealen van de Verlichting, zoals kennis en deugd, maakten in hun werk plaats voor geloofsbeleving. Alle auteurs waren min of meer verbonden met het Réveil. Hoewel het Réveil als beweging omstreeks 1865 eindigde, bleven de ideeën doorwerken in de kinderliteratuur.

Het Réveil had zich onder andere tot opdracht gesteld zending in Nederland te bedrijven door zondagsscholen op te richten. Daardoor ontstond ook de vraag naar protestants-christelijke kinderliteratuur. Uitgeverij Callenbach uit Nijkerk bijvoorbeeld, waar veel van De Liefde's kinderboeken verschenen zijn, is uit het Réveil voortgekomen. Het belangrijkste Réveil-aspect in de kinderboeken van J.L.F. de Liefde is dat het geloof consequenties heeft voor het dagelijks leven. Het geloof stelt eisen aan de mens: rechtschapen leven, eerlijk zijn, je naaste liefhebben, jezelf opofferen, enz. Als de mens aan die eisen voldoet, verzoent hij zich met God, die hem zijn erfzonde vergeeft.

De structuur van de verhalen voor kinderen is over het algemeen eenvoudig: één van de hoofdpersonen begaat een zonde: diefstal, leugen,

afvalligheid. Die zonde heeft gevolgen voor de geestesrust van de zondaar. Alleen door de zonde tegenover God te bekennen en Hem om vergeving te vragen, kan de zondaar zich met God verzoenen, waardoor geestesrust zijn deel wordt.

In Haar laatste kans (1916) wordt Leentje aangenomen als dienstmeisje bij een deftig gezin, ondanks haar zonde bij een vorige werkgeefster: ongeoorloofd snoepen. Geheel volgens de logica van de vertelling lukt het Leentje in haar nieuwe baan niet haar snoeplust te weerstaan. Zij snoept een paar aardbeien. Niemand, behalve de lezer, weet dat het zoontje des huizes even daarvoor een halve schaal aardbeien heeft gesnoept. Leentje krijgt daarvan de schuld. Ze ontkent heftig, maar wordt toch ontslagen. Toevallig hoort ze op haar laatste dienstdag de bekentenissen van het kind, die daartoe gedwongen wordt, niet door de deugd der eerlijkheid maar door de geloofsopdracht niets voor de Heer te verzwijgen. ‘Nu was alles weer goed. Tusschen Moeder en hem, maar... ook tusschen hem en de Heer. Dat wist hij. Nu eerst kon hij den nacht ingaan.’ De mevrouw licht Leentje in, Leentje belijdt mevrouw háár schuld en Leentje mag blijven. ‘Zij hadden beiden een strijd gestreden. De keus moeten doen tusschen den breeden en den smallen weg.’

In De prijs van Dorus (1946) knaagt het geweten van Bram, nadat hij de prijs die Dorus had gewonnen met een opstelwedstrijd, uit diens schoolbank heeft gestolen. Gezien door de ogen van Bram beschrijft J.L.F. de Liefde de overwegingen van een kind om een zonde te belijden. ‘Hij zou 't nu kunnen zeggen, aan Meester alléén, maar... daar zo maar opeens mee te beginnen? Dat ging toch niet... (...) En toch... er moest iets gebeuren. Het nare, dat op hem lag, moest van hem àf. 't Weerhield hem om echt Kerstfeest te vieren, zoals... Dorus dat kon.’ Niet zozeer de oneerlijkheid tegenover Dorus speelt Bram parten, als wel de zonde die hem belet in vrede Kerstfeest te vieren.

Bibliografie

34 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1994