|
| |
| |
| |
Madeleine L'Engle
door Jessica Boeykens
Madeleine L'Engle werd op 29 november 1918 in New York geboren als dochter van de schrijver en journalist Charles Wadsworth Camp. Haar schrijversnaam L'Engle ontleende ze aan haar Frans-Zwitserse voorouders van moederskant, die in de 18de eeuw naar Amerika emigreerden. Madeleine bracht haar jeugd door op verschillende kostscholen, eerst in de omgeving van New York en rond haar twaalfde ook even in Zwitserland. Vanaf 1937 studeerde ze Engelse literatuur op Smith College. Volgens haar echtgenoot, de acteur Hugh Franklin, met wie ze in 1947 trouwde, wist Madeleine al ‘vanaf dat ze een potlood kon vasthouden’ dat ze schrijfster wilde worden. In 1945 debuteerde ze met de roman The Small Rain. In het totaal heeft L'Engle een zestigtal titels op haar naam staan, variërend van fictie tot poëzie en gebedsboeken. Bekendheid kreeg ze vooral met haar boeken voor adolescenten, die dikwijls worden vergeleken met de Narnia-reeks van C.S. Lewis. In 1963 ontving ze voor haar meest befaamde boek, A Wrinkle in Time (Een plooi in de tijd), de prestigieuze Newbery Medal. Madeleine L'Engle bleef schrijven tot op hoge leeftijd. Ze overleed op 6 september 2007 in Litchfield, Connecticut.
| |
Werk
Voordat L'Engle zich ging richten op jeugdboeken, schreef ze een aantal romans voor volwassenen. In haar debuut, de semi-autobiografische roman The Small Rain (1945) beschrijft ze het leven van Katherine Forrester; eerst op een kostschool in Zwitserland en later als succesvol pianiste in New York. In 1968 maakte ze van het eerste deel van dit boek een bewerking voor de jeugd, Prelude. Een vervolg op The Small Rain, A Severed Wasp, verscheen in 1982.
| |
| |
Katherine is dan in de zeventig en weduwe.
L'Engle kreeg vooral bekendheid met de twee tienerreeksen die ze schreef. De eerste gaat over het gezin Austin en wordt grotendeels verteld vanuit het perspectief van de oudste dochter, Vicky. In het eerste boek, Meet the Austins (1960), is Vicky twaalf jaar oud en wordt haar gelukkige leventje in een gezin met twee broers en één zusje verstoord wanneer haar ouders besluiten het weeskind Maggy te adopteren. In The Moon by Night (1963) maken de Austins een grote kampeertrip. Onderweg ontmoet Vicky twee jongens die allebei belangstelling voor haar tonen en met wie ze diepgaande gesprekken voert. Daarnaast ervaart ze een innerlijk conflict over de zin van het leven en over de vraag of er al dan niet een liefhebbende god bestaat. Aan het einde van het boek citeert Vicky een psalm uit de bijbel waaruit haar hernieuwde geloof blijkt. Vicky echoot hier de beleving van de auteur: Madeleine L'Engle had zelf geworsteld met religieuze twijfels, maar was het grootste deel van haar leven lid van een episcopale kerk en geloofde sterk in de goedheid van god. Sporen van L'Engles religieuze overtuiging zijn in vrijwel al haar boeken terug te vinden.
In het derde Austin-boek, The Young Unicorns (1968), raken de kinderen Austin verwikkeld in een mysterie waarbij Vicky's jongere broertje Rob eerst gevangen en dan gered wordt. Zoals zo dikwijls verwerkte de auteur autobiografische informatie in dit boek: Rob is volgens L'Engles eigen zeggen gemodelleerd naar haar zoon Bion. Na The Young Unicorns volgden nog A Ring of Endless Light (1980), waarin Vicky's grootvader stervende is, en Troubling a Star (1994) waarin ze haar vriend Adam gaat bezoeken op Antartica.
In 1962 verscheen het eerste deel van de reeks over de familie Murry, A Wrinkle in Time (Een plooi in de tijd). Daarin maakt de zelfverklaarde ‘grijze muis’ Meg Murry samen met haar kleine broer Charles Wallace en hun vriend Calvin O'Keefe een avontuurlijke reis door tijd en ruimte, op zoek naar de vermiste vader van de Murry-kinderen. Ze worden geholpen door verschillende bijzondere creaturen, waaronder drie buitenaardse vrouwen die kennis bezitten over het universum. Door het boek heen voeren de personages uitgebreide dialogen waarin ze, kenmerkend voor het werk van L'Engle, morele, wetenschappelijke en filosofische kwesties bespreken. In het tweede boek van de reeks, A Wind in the Door (Een scheur in de ruimte), voert L'Engle weer allerlei fantastische wezens ten tonele, onder andere het meervoudige wezen Proginoskes. Centraal in het boek staat de strijd om het leven van Charles Wallace. Meg ontdekt namelijk dat haar broertje een gevaarlijke ziekte
| |
| |
heeft, die volgens hun moeder (een microbiologe) gerelateerd is aan een probleem met zijn mitochondria. Net zoals de speculatie over tijdreizen in het eerste boek, reflecteert de bespreking van mitochondriaal dna in Een scheur in de ruimte L'Engles interesse in de moderne wetenschap. De combinatie met de religieuze elementen zorgt ervoor dat het bijna onmogelijk is om duidelijke grenzen te trekken tussen wetenschap, religie en magie in haar werk. Na Een scheur in de ruimte volgt volgens de interne chronologie Many Waters (Vele wateren). Dit boek verscheen in 1986, terwijl het laatste deel van de reeks, A Swiftly Tilting Planet (Machten van de duisternis), al in 1978 uitkwam. In Vele wateren spelen de tweelingbroers van Meg en Charles de hoofdrol. Sandy en Dennys verstoren per ongeluk een experiment in het lab van hun ouders en worden getransporteerd naar een heet en mysterieus woestijnlandschap. Daar blijkt dat ze in de tijd van de bijbelse Noah zijn terechtgekomen, die ze helpen bij het bouwen van zijn ark. In het laatste deel, Machten van de duisternis, reist de ondertussen vijftienjarige Charles Wallace door de tijd om te voorkomen dat een waanzinnige dictator de wereld vernietigt.
Naast het Tijdkwartet verschenen nog vier boeken over de familie Murry. In deze verhalen is Meg getrouwd met Calvin en is haar oudste dochter Polly O'Keefe de protagonist. Madeleine L'Engle schreef gelijktijdig over de beide generaties. Het eerste boek over Polly, The Arm of the Starfish, verscheen al in 1965, acht jaar voor A Wind in the Door. In dit wetenschappelijk geïnspireerde boek ontmoet Polly de biologiestudent Adam, die betrokken raakt bij een strijd om de resultaten van Calvins onderzoek naar orgaanregeneratie. Adam verschijnt niet enkel in het eerste deel van de boeken over Polly, maar duikt ook op in de laatste twee delen van de Austin-reeks. Madeleine L'Engle liet overigens wel vaker personages heropduiken binnen haar oeuvre.
Na The Arm of the Starfish volgt Dragons in the Waters (1976), waarin Polly en haar broer Charles (vernoemd naar zijn oom Charles Wallace) een mysterie oplossen op een vrachtschip in Venezuela. Daarna verscheen A House Like a Lotus (1984) waarin de inmiddels zestienjarige Polly Zachary Gray ontmoet in Griekenland. In het laatste boek over Polly, An Acceptable Time (1989), worden Polly en Zach getransporteerd naar een oude beschaving, waar ze bedreigd worden door een volk dat Polly aan de goden wil offeren.
Noch de reeks over de Austins, noch de boeken over Polly werden tot op heden naar het Nederlands vertaald. Het laatste kinderboek van de hand van Madeleine L'Engle werd dat wel. The Other Dog (2001), oftewel De nieuwe hond, is voor een jonger publiek bestemd dan L'Engles eerdere
| |
| |
werk. Het is een prentenboek over een hond die jaloers is op de pasgeboren baby van zijn eigenaars. Het verhaal werd gebaseerd op de streken die L'Engles eigen poedel thuis vaak uithaalde.
| |
Een plooi in de tijd
In dit eerste deel van het Tijdkwartet bezoekt de veertienjarige Meg Murry samen met haar broertje Charles Wallace en haar vriend Calvin O'Keefe het huis van ene mevrouw Wazda (‘Mrs. Whatsit’). Meg en Charles hopen dat zij meer weet over hun vader, die op mysterieuze wijze is verdwenen toen hij experimenteerde met de vijfde dimensie. Ze treffen niet alleen mevrouw Wazda aan, maar ook mevrouw Wiedan (‘Mrs. Who’). De laatste verzekert de kinderen dat zij hen zal helpen meneer Murry te vinden. De avond van diezelfde dag duikt een derde vrouw op, mevrouw Welluk (‘Mrs. Which’). De ‘mevrouwen’ transformeren tot engelachtige wezens en nemen de kinderen mee op een reis door de ruimte. Onderweg onthullen ze dat het universum wordt bedreigd door een groot kwaad en dat meneer Murry gevangen zit op de planeet Camazotz. Via omwegen reist het gezelschap naar Camazotz om hem te redden. Daar raakt Charles onder invloed van het kwaadaardige brein dat alle bewoners van de planeet mentaal in zijn macht heeft. De inmiddels gevonden meneer Murry ontsnapt samen met
Omslag Een plooi in de tijd
Calvin en Meg, maar Charles moeten ze achterlaten. Later ontdekt Meg dat zij haar broertje kan redden door al haar liefde op hem te focussen. De mevrouwen brengen iedereen naar huis en het gezin Murry wordt herenigd.
| |
Waardering
In het Nederlandse taalgebied zijn de meningen over de boeken van Madeleine L'Engle verdeeld. Sommige recensenten prijzen het hoge fantasiegehalte. Martine Van de Poel omschrijft in Lektuurgids het Tijdkwartet als ‘een fantastisch verhaal’ dat ‘tot de verbeelding spreken zal’. Anderen oordelen negatief over de overvloedige dialogen, het
| |
| |
soms ontoegankelijk taalgebruik en het gebrek aan actie. In Amerika is Een plooi in de tijd één van de meest betwiste jeugdboeken ooit. Religieuze conservatieven beschuldigen de auteur ervan God inaccuraat te portretteren en een verdorven geloof in mythe en fantasie te voeden bij de jeugd. Om die reden werden L'Engles boeken verboden in een aantal christelijke boekenwinkels, scholen en bibliotheken. Seculiere critici daarentegen keuren L'Engles werk dikwijls af omdat het te vroom is. Niettemin zijn er ondertussen ruim acht miljoen exemplaren van Een plooi in de tijd verkocht en staat L'Engle in de States bij velen bekend als een geliefd auteur die positieve jeugdherinneringen oproept. In 2009 gebruikte Rebecca Steads, één van Madeleines fans, Een plooi in de tijd als inspiratiebron voor haar jeugdroman Als je terugkomt. Beide verhalen beschrijven een proces van volwassenwording en behandelen vraagstukken over tijd en ruimte. En allebei wonnen ze de Newbery Medal.
| |
Bibliografie
Niet in het Nederlands vertaalde boeken (selectie)
|
| The Small Rain (1945), And Both Were Young (1949), Meet the Austins (1960), The Moon by Night (1963), The Arm of the Starfish (1965), The Young Unicorns (1968), Prelude (1968), A Circle of Quiet (1972), Dragons in the Waters (1976), A Ring of Endless Light (1980), A Severed Wasp (1982), A House Like a Lotus (1984), An Acceptable Time (1989), Troubling a Star (1994) |
Geschreven door Madeleine L'Engle
|
| A Wrinkle in Time (1962): Flits in de ruimte. Vertaald door Joy Gravelotte. Rotterdam, Lemniscaat, 1971. Een rimpel in de tijd. Vertaald door Vincent van der Linden. Amsterdam, Piramide, 1993. Een plooi in de tijd. Vertaald door Vincent van der Linden, bewerkt door Kees Bezemer. Sliedrecht, Librion, 2005. (Tijdkwartet deel 1) |
| A Wind in the Door (1973): Een scheur in de ruimte. Vertaald door Vincent van der Linden. Amsterdam, Piramide, 1994. Vertaald door Vincent van der Linden, bewerkt door Kees Bezemer. Sliedrecht, Librion, 2009. (Tijdkwartet deel 2) |
| A Swiftly Tilting Planet (1978): Machten van de duisternis. Vertaald door Vincent van der Linden. Amsterdam, Piramide, 1994. (Tijdkwartet deel 4) |
| Many Waters (1986): Vele wateren. Vertaald door Willem Keesmaat. Sliedrecht, Librion, 2009. (Tijdkwartet deel 3) |
| The Other Dog (2001): De nieuwe hond. Vertaald door Tjalling Bos. Voorschoten, Westeinde, 2001. |
Over Madeleine L'Engle
|
| Hugh Franklin, Madeleine L'Engle. In: Horn Book Magazine, augustus 1963. |
| Martine Van de Poel, Een rimpel in de tijd. In: Lektuurgids, nr. 3, 1994, blz. 226. |
| Martine Van de Poel, Machten van de duisternis. In: Lektuurgids, nr. 9, 1994, blz. 655. |
88 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2012
|
|
Auteursrechtelijk beschermd