Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Carl Larsson

door Truusje Vrooland-Löb

Carl (Olof) Larsson werd in 1853 geboren in een sloppenwijk in Stockholm, waar hij al jong kennismaakte met de zelfkant van het leven. Omdat hij over veel tekentalent bleek te beschikken, mocht hij als dertienjarige naar (de voorbereidingsklas van) de Koninklijke Academie voor beeldende kunsten. Tijdens zijn studie voorzag hij in zijn levensonderhoud met het retoucheren van foto's in de studio van een fotograaf, als tijdschriftcartoonist (Kaspar) en vanaf 1875 als reporter/tekenaar voor het weekblad Ny illustrerad Tidning. Als kunstenaar werd hij bekend door zijn vele boekillustraties (Strindberg, Andersen), muurschilderingen en fresco's met een historische inhoud (Nationalmuseum en Opera in Stockholm), olieverfportretten en natuurimpressies. Vooral ook door de aquarellen en tekeningen van zijn zeven kinderen en de weergave van momenten uit het dagelijks leven in het gezin Larsson, zoals we dat uit de vele prentenboeken kennen.

Carl Larsson overleed in 1919 te Falun

Werk

Larsson, die zelf beslist geen harmonieuze of gelukkige jeugd heeft gehad, is de geschiedenis ingegaan als dè vertolker bij uitstek van huiselijk c.q. echtelijk geluk, de schepper van een onschuldige voorbije wereld zonder dreiging, met veel zon, bloemen en Zweedse natuur en vooral kinderen. Een criticus uit die tijd noemde hem ‘de schilder en etser van het Zweedse gezin, de schilder van het kind dat hij in zijn diepste zieleroerselen weet te doorgronden en uit te beelden’.

Kinderen, zowel zijn eigen als die van anderen (zie de portretbundel Andras Barn), en zijn vrouw Karin waren zijn lievelingsmodellen. Hij observeerde ze met een haast wellustige tederheid en levensblijheid en

[pagina 2]

vereeuwigde ze - voor die tijd soms wat non-conformistisch (bloot) - tijdens hun spel of gewone bezigheden. Soms poseerden ze voor opdrachten in historische kostuums (Buiten waait een zomerwind, een muurschildering voor een gymnasium in Göteborg).

Ook de volwassenen uit zijn naaste omgeving werden liefdevol vereeuwigd in hun bezigheden onder anderen de boeren en bedienden (De boerderij). De weergave van hun gestolde actie laat zien dat de - nog jonge - uitvinding van de fotografie van invloed moet zijn geweest op zijn beeldregie.

Invloeden

De veelzijdige kunstenaar Larsson, die over een grote technische vaardigheid en een verfijnd kleurgevoel beschikte, heeft verschillende artistieke invloeden ondergaan, die hij op zijn eigen manier verwerkte. Zijn aquarellen van landschappen zijn los en licht van toets en verraden de invloed van het Franse post-impressionisme waarmee hij tijdens zijn studietijd in Parijs en op het platteland in de kunstenaarskolonie van Grèz-par-Nemours in aanraking kwam.

In zijn uiterst kundige olieverfportretten is hij soms te betitelen als de salonschilder van de laat-Romantiek. In de kleine, felle, gechargeerde en geestige pentekeningetjes lijkt hij een geestverwant van de Duitser Wilhelm Busch.

Toch was Larsson vooral in de vormentaal van zijn boekillustraties een man van de Jugendstil (Art Nouveau). Als zovele tijdgenoten onderging hij de invloed van de Engelse Pre-Raphaelieten (Japanse prentkunst!) bij wie de getekende lijn als volwaardig picturaal middel gold naast het spel van vlakken. Afgezien van motieven en overeenkomsten in lijnvoering sluit Larsson's werk niet echt aan bij de geesteswereld van de andere Jugendstilkunstenaars. Zijn werk is nergens exotisch, erotisch, decadent of pervers, zoals soms het werk van A. Beardsley.

Opvattingen

Als Zweeds equivalent van de vertegenwoordigers van de ‘Arts and Crafts-movement’ in Engeland (W. Morris) hield Larsson in woord en tekeningen (Ons huis) een hartstochtelijk pleidooi voor eerlijk handwerk in plaats van industrieel

[pagina 2a]

[pagina 3]

ontstane produkten. Hij waarschuwde tegen het ‘confectie-leven’ in de met industriële produkten gevulde stadswoning en pleitte voor een nieuwe nationale stijl die zou aansluiten bij de decoratieve en ambachtelijke volkskunst: praktische boerenmeubels en gebruiksvoorwerpen, beschilderd volgens de oude traditie en geplaatst in heldere, lichte ruimten.

Deze visie heeft hij volledig kunnen uitvoeren in zijn eigen houten boerenhuis in de provincie Dalarna, dat zich nog in de oorspronkelijke staat bevindt en jaarlijks door vele bezoekers bewonderd wordt (zie Carl Larsson's home). Hij bouwde er steeds nieuwe ruimten aan en drukte op elke deurstijl en de vele meubels zijn stempel in warme tinten (ossebloed -) rood of groen en eindeloze bloemen randversieringen. Voor al deze vertrekken weefde zijn vrouw Karin - die ook een kunstacademie-opleiding had - spreien, lopers en gordijnen met fraaie Jugendstilmotieven. Bezigheden, die op zichzelf aanleiding vormden voor een schilderij of aquarel, zoals in Suzanne und noch Jemand, waarin we Larsson en zijn oudste dochter aan het ‘huis-decoreren’ zien (Ons gezin). Dit huis, met al zijn voor

[pagina 4]

die tijd sober ingerichte vertrekken, vormde meestal een gedetailleerd decor voor zijn aquarellen van de kinderen en hun moeder. Gebundeld in het prentenboek Ett Hem (Ons huis), zouden ze van grote invloed zijn en blijven op de Zweedse interieurkunst en meubelontwerpen.

Ook als schrijver van vele brieven (o.a. aan Strindberg) en als auteur verhaalt Larsson van zijn visie op het leven. In Huize Zonnegloren en De Boerderij bijvoorbeeld schildert hij zichzelf als de wat zelfgenoegzame gelukkige ‘pater familias’, de verliefde echtgenoot en de enthousiaste hereboer.

Door zijn levensblije benadering, de intense observatie en kundige weergave van kinderen in allerlei situaties is zijn werk meer dan een idyllisch tijdsbeeld van de eeuwwisseling, dat nostalgische gevoelens oproept. De echtheid van het werk zorgt voor tijdeloosheid.

Bibliografie

Illustraties van C. Larsson bij teksten van anderen

Z. Topelius, Buch von unserem Land (1875).

H. Chr., Andersen, Fairy Tales (1876).

A. Strindberg, Svenska öden och äventyr (1882).

Z. Topelius, Erzählungen des Wundarztes (1883).

A.M. Lenngren, Samlade skaldeförsök (1884).

F. Schiller, Kabale und Liebe (1892).

E. Sehlstedt, Saager och visor i urval (1893).

Niet in het Nederlands vertaalde uitgaven met tekst en illustraties van Larsson

De mina (1895), Larssons (1902), Andras Barn (1913), Jag (1931).

In het Nederlands vertaalde uitgaven met tekst en illustraties

Ett hem [i Dalarna] (1899): Ons huis. Utrecht, Bruna, 1976.

Spadarfvet (1906): De boerderij. Utrecht, Bruna, 1977. (Ook verschenen als Op de boerderij. Baarn, In den toren, 1980.)

Aat Solsidan (1910): Huize Zonnegloren. Amsterdam, Thomas Rap, 1975.

Fünfzig Gemälde (1976): Vijftig schilderijen. Utrecht, Bruna, 1976.

Carl Larsson en malare och hans familj (1979): Ons gezin. Utrecht, Bruna, 1980.

Over Carl Larsson

U. Hard af Segerstad en K.E. Granath, Carl Larsson's home. Stockholm, Granath & Hard af Segerstad Förlagsproduction, 1975.

J.P. Kosacq, Carl Larsson. In: Pour vous Madame (1975), nr. 3, blz. 38-43.

H. en S. Alfons, Carl Larsson in Selbzeugnissen. Langewiese-Königstein, 1977.

Carl Larsson. In: Something about the author, vol. 35, 1984, blz. 143-154.

18 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1988