Lexicon van de jeugdliteratuur

Max de Lange-Praamsma

door Wim van der Schaaf

Max de Lange-Praamsma werd in 1906 als Margje Praamsma geboren te Bolsward. Zij was de jongste van de zeven kinderen van de toenmalige burgemeester van Bolsward. Voor haar opleiding tot onderwijzeres bezocht zij de oudste christelijke Normaalschool van ons land in Zetten. In 1925 werd zij onderwijzeres te Broek op Langendijk. Hier schreef zij ook haar eerste verhalen. Max Praamsma ging in 1930 terug naar Friesland, waar zij onderwijzeres werd te Leeuwarden. In deze stad leerde zij ook haar man kennen, met wie zij in 1941 trouwde. Ondertussen waren in 1932 en 1936 haar eerste boeken verschenen. Tijdens de oorlog schreef ze het verhaal over de figuur die haar de grootste bekendheid heeft gegeven: Goud-Elsje. In 1990 overleed Max de Lange-Praamsma in Leeuwarden.

Werk

Reeds in Broek op Langendijk publiceerde Max de Lange-Praamsma onder verschillende schuilnamen haar eerste verhalen, onder andere in tijdschriften als De Spiegel en De Jonge Vrouw. Haar eerste boek, Op de rand van het nest kwam uit in 1932. Het was een verhaal voor oudere meisjes, waarin zij veel van haar ervaringen uit de Zettense tijd verwerkte. Haar volgende boek, Puck Reinbergen was voor dezelfde groep bestemd.

In 1946 verscheen Goud-Elsje, dat al in 1942 geschreven werd. Dit is het begin van de successerie onder dezelfde naam. Tussen 1946 en 1960 verschenen tien delen, waarvan de meeste vele malen zijn herdrukt. In

1990 verscheen van Goud-Elsje de twintigste druk. Max de Lange schreef ook drie jongensboeken, maar zij voelde zich kennelijk meer aangetrokken tot het schrijven voor meisjes van diverse leeftijden. Ook de boeken voor wat jongere kinderen zijn typische meisjesboeken. Voor de leeftijd van ongeveer negen jaar is het bekendst geworden de Marlieskeserie. Deze bestaat uit tien verhalen. Het eerste, Marlieske, verscheen 1960.

Pas na lang aandringen van haar uitgever waagde Max de Lange-Praamsma zich aan het schrijven van romans voor volwassenen. Het zijn boeken die tot het genre van de streekroman kunnen worden gerekend: eenvoudige lectuur voor een breed publiek dat met name te vinden is onder het protestants-christelijke deel der bevolking. Haar eerste roman Als je ogen open gaan verscheen in 1967.

Het werk van Max de Lange-Praamsma, zowel dat voor de jeugd als dat voor volwassenen, wordt gekenmerkt door een duidelijk orthodox-christelijke levensbeschouwing. De schrijfster wil een christelijke boodschap uitdragen. Een belangrijk kenmerk van met name haar jeugdboeken is de geborgenheid en warmte die te vinden zijn in een goed gezin. Een recensent verklaarde haar populariteit met de opmerking dat de boeken over Goud-Elsje warmte en beslotenheid geven in de moderne tijd. De schrijfster zelf geeft echter aan dat haar werk enigszins gedateerd is, als zij in een interview over de serie zegt: ‘Ik denk dat ik [nu] een moderner meisje van Goud-Elsje zou maken. De christelijke grondslag zou er wel weer in voorkomen, maar dan minder.’

Goud-Elsje

Het eerste deel van de gelijknamige serie. Goud-Elsje heeft goudblonde lokken en een gouden hart. Ze is een kordaat meisje, soms een flapuit, waardoor ze wel eens in moeilijkheden komt. Na drie jaar onderwijs aan de hbs moet ze van school omdat het op de kwekerij van haar vader niet zo best gaat en er geen geld meer is voor verdere studie. Ze gaat een baantje zoeken, wat niet meevalt in de crisistijd. Dankzij de acht jaar oudere buurjongen en vriend Taco (in een later deel trouwt ze met hem) krijgt ze ten slotte een baantje in de boekhandel.

Goud-Elsje is een eenvoudig verteld verhaal voor meisjes van twaalf tot zestien jaar. Het zijn alledaagse zaken en kleine voorvalletjes die beschreven worden. Ruzie met een mevrouw en de blindedarmontsteking van moeder zijn de meest schokkende gebeurtenissen. Er zit weinig ontwikkeling in de (meestal sympathieke) karakters. Het taalgebruik is eenvoudig, weinig origineel en soms wat aan de zoetige, lievige kant: ‘Het was echt gezellig zo met zijn drietjes in de stille, knusse achterkamer van “Ons Nestje”. Ze knuffelden elkaar

van plezier.’ Verder worden vaak woorden als dol, knus en vooral veel verkleinwoorden gebruikt. Goud-Elsje is qua inhoud en wat de karakters betreft sterk gedateerd. Het verhaal straalt wel een zekere warmte uit; er wordt vaak een gezellige sfeer gesuggereerd, of zoals Goud-Elsje het uitdrukt ‘oerknus’. Het huis waarin de familie van Goud-Elsje woont heet heel toepasselijk ‘Ons Nestje’. Soms doet de sfeertekening in het verhaal een beetje denken aan de verhalen van W.G. van de Hulst. De boeken van Max de Lange-Praamsma bieden eenzelfde geborgenheid van het veilige, warme nest, maar halen lang niet het niveau van de grote verteller uit de eerste helft van deze eeuw.

De levensbeschouwing van de schrijfster wordt zo nu en dan, met name als de zorgen kwellen, iets te nadrukkelijk geventileerd, met geciteerde psalmen en andere stichtelijke liederen. Het verhaal doet soms enigszins moraliserend aan.

Waardering

Het werk van Max de Lange-Praamsma is niet veel besproken. Over het algemeen zijn de critici die haar werk aan de orde stelden, van mening dat haar boeken te lief zijn en te ver van de werkelijkheid afstaan, te ver ook van onze tijd. Haar werk is traditioneel naar inhoud en opzet en weinig verrassend, de rollenpatronen in de verhalen zijn uitgesproken traditioneel, de gehanteerde normen en waarden zijn die van rond 1925. Toch is het een feit dat de meeste van de ruim vijftig boeken, zowel die voor de jeugd als die voor volwassenen, regelmatig zijn herdrukt. Sommige delen uit de Goud-Elsje-serie wel twintig keer. Dit wijst op een vrij grote populariteit bij met name het protestants-christelijk lezerspubliek, maar waarschijnlijk ook daarbuiten.

Een aantal boeken over Goud-Elsje is vertaald in het Deens, Noors en Zweeds.

Bibliografie

36 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1994