Lexicon van de jeugdliteratuur

Johanna Kruit

door Roel Siegers

Johanna Anna Kruit werd op 14 december 1940 te Zoutelande in Zeeland geboren. Haar vader was kantoor-boekhandelaar; haar moeder had de handen vol aan de elf kinderen, van wie Johanna de tweede was. Na de lagere school bezocht ze een paar jaar de mulo en ging vervolgens als leerling-verpleegster werken in een kindersanatorium in Oost-Kapelle.

Na enige jaren moest ze vanwege een hernia negen maanden thuis liggen. Toen begon ze voor het eerst kinderverhaaltjes en gedichten te schrijven.

Na haar huwelijk verhuisde ze naar Biggekerke, waar ze met haar man jarenlang een antiekzaak dreef.

Toen haar twee kinderen nog klein waren, vertelde ze vele verhalen, maakte zelf sprookjesboekjes, tekende en schilderde. Ook had ze een poosje een jeugdrubriek in een regionaal blad.

Later, toen de kinderen wat ouder waren, legde ze zich in haar vrije tijd toe op schilderen, lezen en pottenbakken.

In 1976 debuteerde ze bij een kleine regionale uitgeverij met Achter een glimlach, een bundel poëzie voor volwassenen.

Het schrijven van gedichten voor jongeren liet haar niet los. Veel kindergedichten kregen een plaats in de Blauw Geruite Kiel van het weekblad Vrij Nederland. Als een film in je hoofd, haar eerste bundel jeugdpoëzie, verscheen in 1989.

Johanna Kruit vertelt op scholen over haar gedichten, leidt workshops, houdt lezingen over jeugdliteratuur en geeft cursussen ‘Poëzie in de klas’

voor docenten en bibliotheekpersoneel.

Haar kinderverhalen verschijnen onder andere in het weekblad Margriet.

In 1992 verscheen ter gelegenheid van de kinderboekenweek in Zeeland De tovenaar van Spiegelland.

Werk

Zeeland, de geboorteplek van Johanna Kruit, speelt een belangrijke rol in haar werk. De titels van haar poëziebundels voor volwassenen wijzen daar reeds op: Verdronken water, Landgrens, Omtrent het getij, De weg van het water, De waterveren. Schelpen en zeer oude scherven werden met veel toewijding verzameld en van haar natuurobservatie maakte ze vele dagboeken vol aquarellen en tekeningen. De zee, een steeds terugkomend thema, was vaak een troost en toevluchtsoord voor haar als ze het moeilijk had en thuis vanwege het drukke gezin geen gehoor vond.

De problematiek van het ouderlijk gezin speelt in haar jeugdpoëzie nauwelijks een rol. De dichteres kijkt naar de jeugd van nu en herinnert zich al kijkend hoe zij zelf de dingen ervoer. Belangrijker misschien is dat zij het kind in zich zelf levend heeft gehouden. De observaties die ze doet, worden moeiteloos vertaald naar de beleving van een tienjarige: buurman moet naar het ziekenhuis, er wordt een schoolfoto gemaakt, er ligt plastic over het land, we spelen toneel in de klas.

Dieren, klassesituaties, familietaferelen, kindervreugde en -leed zijn de te verwachten onderwerpen, maar steeds in een taal die - hoewel begrijpelijk voor de jonge lezer - de taalbeheersing van de dichteres laat zien.

Johanna Kruit heeft het schrijven van kindergedichten weer opgenomen, nadat ze kennis had gemaakt met het werk van de zogenaamde Blauw Geruite Kiel-dichters. Ze stuurde gedichten naar redacteur Karel Eykman en werd door hem aangemoedigd verder te gaan. De vrije-versvorm van de ‘nieuwe’ dichters sprak haar aan: het verrassende enjambement, het veelvuldig toepassen van assonantie en andere klankspelen, het ontbreken van het dwingende eindrijm (hoewel zij het niet schuwt) en de kritische kijk op alledaagse gebeurtenissen. Zij richt zich, anders dan bijvoorbeeld Remco Ekkers en Daniël Billiet, op kinderen in de basisschoolleeftijd. Sommige gedichten doen aan die van Wiel Kusters denken. Toch heeft Johanna Kruit een heel eigen toon. Het gedicht ‘Vragen’ uit de tweede bundel is typerend:

Elk kind stelt in een bepaalde fase zulke vragen, maar Johanna Kruit weet ze interessant te formuleren en verrassend aan elkaar te koppelen. ‘Waar komt de wind vandaan?’ is een gewone vraag, maar de combinatie met ‘kun je zien wat je voelt?’ maakt hem bijzonder.

In de tweede strofe wordt een religieuze vraag gesteld, maar in de derde zijn we weer terug op aarde, met een kinderlijke personificatie.

In de voorlaatste strofe wordt de religieuze vraag in herinnering geroepen, terwijl de laatste strofe een algemeen menselijke behoefte aan warmte en aandacht aanwezig stelt, maar zo dat toch weer even op een kinderlijke manier het verlangen naar een Alvader doorklinkt. Een kind hoeft zich dat niet allemaal te realiseren om toch herkennend te genieten van de tekst.

Waardering

Herman de Coninck vond de kindergedichten van meet af aan beter dan de volwassenenpoëzie. Johanna Kruits reactie was: ‘Daarin durf ik veel meer.’

‘Durf is iets raars,’ zegt De Co-

ninck, ‘blijkbaar heb je het nodig om het beste van jezelf te geven, terwijl ik zou denken dat je juist moet durven om dat niet te doen.’

Van Coillie vindt dat de bijzondere aantrekkingskracht van de gedichten zit in het feit dat de jonge lezer niet eerst diep hoeft te graven om de door Johanna Kruit opgeroepen wereld (van herinneringen) te ontdekken: ‘De gevoelens komen vanzelf, worden door de vorm van de verzen zelf losgewerkt, je leest en meteen begint er in je hoofd een film te draaien’.

Wiel Kusters waarschuwt: ‘Als je niet oppast, zegt Johanna Kruit in haar gedichten de leukste dingen tegen je zonder dat je het merkt’.

Er zijn ook critici die van mening zijn dat Johanna Kruit niet schrijft over zaken waar de ‘moderne jeugd’ zich mee bezighoudt. Haar gedichten, met als decor het Zeeuwse platteland, zouden te veel gaan over de natuur of het milieu en weinig verrassend zijn voor stadskinderen.

Bibliografie

31 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1993