Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Hans G. Kresse

door Jacques Vos

Hans G. Kresse werd op 3 december 1921 in Amsterdam geboren. Zijn eerste strips, Tarzan en Tom Texan, verschenen in het blad De Verkenner, in respectievelijk 1938-1940 en 1950. Deze strips waren duidelijk geïnspireerd op Amerikaanse voorbeelden (Alex Raymond en Hal Foster).

In 1944 trad hij in dienst van de Marten Toonder-studio's en maakte onder meer illustraties voor het illegale blad Metro. Na de bevrijding maakte hij gedurende een korte periode een dierenstrip (Robby) voor het dagblad Trouw. Deze strip toont de invloed van Marten Toonder.

Op 6 juni 1946 verscheen in de Vlaamse krant Het laatste Nieuws de eerste aflevering van een serie stripverhalen waarmee hij zijn grootste bekendheid zou krijgen: de verhalen over Eric de Noorman. Ruim een jaar later verscheen deze strip in Nederland, in het Tom Poes Weekblad, een uitgave van Marten Toonder-studio's.

In de jaren vijftig ging Kresse voor de Geïllustreerde Pers werken, illustraties van zijn hand verschenen bijvoorbeeld in het weekblad Revue. Vanaf 1964 werkte hij mee aan het inmiddels weer verdwenen stripblad Pep.

Op latere leeftijd kreeg hij last van een oogziekte, waardoor het moeilijk voor hem werd diepte te zien.

Hans G. Kresse heeft een aantal jaren in Frankrijk gewoond, in dit land kreeg hij in 1977 op een striptentoonstelling de Prix Alfred voor zijn indianenverhalen. In Nederland werd hij door het Stripschap bekroond.

Werk

Hoewel Hans G. Kresse in de eerste plaats bekendheid geniet door zijn realistische strips over Eric de Noorman en zijn indianenstrips, heeft hij daarnaast een enorm oeuvre op zijn naam staan. Hij is niet alleen striptekenaar, maar ook illustrator. Hij heeft illustraties gemaakt voor onder meer Donald Duck, Pum Pum, Panorama, Margriet, Revue en Pep. Ook illustreerde hij boeken: de Arendsoog-reeks, ‘Fibula's’, Pim Pandoer-boeken en Karl May-uitgaven. Voor een aantal van deze boeken maakte hij ook de omslagtekening.

Zijn interesse voor de indianen blijkt behalve uit de bekende reeks die bij Casterman verschijnt ook uit de indianenstrips die hij aan het begin van zijn loopbaan maakte, onder meer de drie verhalen over Matho Tonga, bijvoorbeeld De laatste der Mandans en De Grote Otter. In deze stripverhalen zet hij zich af tegen de

[pagina 2]

houding die door de blanken ten opzichte van de indianen werd ingenomen. Deze houding was destijds vrij nieuw. ‘Dat ik de zijde van de indianen koos is voor mij een normale zaak. Zij waren het haasje. Wat dat betreft sta ik dan ook nog volledig achter de verhalen die ik van Matho Tonga heb gemaakt: niet meer achter de tekeningen, wel achter de story’.

Ook gedurende zijn ‘Pep-tijd’ hield hij zich met indianenverhalen bezig: Mangas Coloradas en Wetamo.

Andere verhalen die in Pep verschenen zijn: Zorro, Spin en Marty, De Boogschutter en een langere verhalenserie over de Napoleontische detective Vidocq (totaal 33 verhalen). Tegelijkertijd tekende hij voor Revue Bonanza, hij ‘hertekende’ hiervoor al bestaande verhalen.

Veel van zijn verhalen spelen in het verleden. Critici van zijn werk wijzen erop, dat hij zich hiervoor uitstekend documenteerde. Dat geldt voor de indianenreeks, maar zeker ook voor Eric de Noorman. Door de studie naar de achtergronden van de Noormannen zijn er in de verhalen over Eric zelfs verschuivingen opgetreden. Langzamerhand ontwikkelde Kresse namelijk een voorkeur voor de vijfde eeuw (Arthur, Atilla). De verhalen over Eric heeft hij vervolgens naar deze eeuw overgebracht. Daarbij heeft hij consequent laten vallen wat niet in die eeuw thuishoorde. Eric verloor bijvoorbeeld zijn ‘koningsburcht’, die in de vroegere verhalen zijn thuishaven was.

Voor de verhalen over indianen heeft hij honderden boeken doorgenomen. Hij is bovendien lid van een aantal genootschappen, onder meer van de Society for American Archeology. Amerika zelf heeft hij nooit bezocht.

Eric de Noorman

Vlak na de oorlog legde Kresse Marten Toonder het idee voor een stripverhaal te maken over een Noorse koning Leif. Tegelijkertijd was hij bezig met een verhaal over Atlantis. Toonder suggereerde deze twee ideeën te combineren en zo ontstond het eerste verhaal over Eric de Noorman, De steen van Atlantis. De serie over deze Noorse koning bestaat uit zesenzestig verhalen. Daaraan kunnen nog worden toegevoegd de twaalf verhalen over Erwin, de zoon van Eric.

In de eerste vijf verhalen bevindt Eric zich in het legendarische rijk Atlantis. Wanneer dit rijk verdwijnt weet hij op het nippertje te ontvluchten, samen met zijn vrouw Winonah en de dwerg Pum Pum. Magische aspecten die in de verhalen over Atlantis een belangrijke rol spelen, zullen in de verhalen nog lang blijven voorkomen, ook wanneer de gebeurtenissen zich in Noorwegen afspelen, bijvoorbeeld in De boog van Allard, De twintig laatsten en Het Tyrfing-mysterie. In dit laatste verhaal speelt bijvoorbeeld een magisch zwaard, dat de bezitter ervan onoverwinnelijk maakt

[pagina 3]

maar hem ook naar de ondergang zal voeren, een belangrijke rol.

Na het verhaal Svitjolds offer verdwijnen de meeste occulte en magische elementen. Sommige critici van het werk van Kresse betreuren dit. In deze wending naar het puur realistische en historisch juistere paste bijvoorbeeld het dwergje Pum Pum niet langer, geruisloos is hij daarom

[pagina 4]

uit de verhalen verdwenen.

Binnen de serie kunnen twee soorten verhalen worden onderscheiden: korte, waarin Eric als een soort detective een probleem moet oplossen, (zoals Gunnar de Gevreesde en Het moerasmonster) en langere die uit een aantal vervolgverhalen bestaan. Een voorbeeld van zo'n cyclus zijn de verhalen over het vervloekte zwaard Tyr.

Eric reist veel. In de vroege verhalen trekt hij onder meer naar China en Japan, in de latere verhalen (na de wending naar het realisme) is hij vooral in Schotland en Engeland te vinden.

In alle verhalen is Eric zelf het enige element dat vrij constant blijft. Hij wordt wel ouder, maar zijn karakter verandert nauwelijks: hij is eerlijk, rechtvaardig en komt iedereen die een beroep op hem doet te hulp, al moet hij er ook een lange tocht voor maken. Naast Eric treedt een aantal figuren op die soms wat karikaturaal zijn weergegeven zoals: Orm, Pum Pum en Tai. De rol van Winonah zijn vrouw is vrij passief, in een enkel verhaal moet zij handelend optreden.

Een belangrijke bijfiguur is zijn zoon, Erwin. In tegenstelling tot zijn rustige vader, is Erwin aggressief en driftig. Vaak moet Eric hem uit de nesten helpen.

Erwin is de hoofdpersoon in een tweede serie verhalen over Eric. In tegenstelling tot de eerste serie is hier geen sprake van een tekststrip (plaatjes met een vrij uitgebreide tekst eronder), maar van een balloonstrip. Volgens Kresse is het overgaan op een balloonstrip bij de verhalen over Erwin op verzoek van de hoofdredacteur van Pep gebeurd. ‘Maar Eric zou niet als balloonstrip gebracht moeten worden, want dat leidt tot vervlakking.’

De tekenstijl van Hans G. Kresse vertoont een duidelijke ontwikkeling die ook in de verhalen over Eric de Noorman op te merken valt. Aanvankelijk tekende hij alleen met de pen, later gebruikte hij een combinatie van pen- en penseeltekening en ten slotte is er alleen nog sprake van penseeltekeningen. Hij werkt met veel zwarte vlakken die de verhalen een wat somber beeld geven (sluit in veel gevallen aan bij de inhoud). Langzamerhand is Kresse ook minder gedetailleerd gaan werken. Een criticus: ‘In de latere verhalen lijken de tekeningen soms meer op voorschetsen dan op werkelijk goed uitgewerkte tekeningen.’ (De Gezworenen wordt in dit verband zelfs een absoluut dieptepunt genoemd.)

De verhalen over Eric de Noorman zijn oorspronkelijk krantestrips. De meeste zijn ook in albums uitgegeven. Bijzonder was de uitvoering van deze albums bij uitgeverij Nooit Gedacht. Hierin zijn de plaatjes ingekleurd en zijn sommige plaatjes verdwenen of ‘opgeblazen’. Uitgeverij Tango heeft een integrale uitgave

[pagina 5]

van alle Eric de Noorman-verhalen op de markt gebracht. In deze serie verschenen ook de verhalen over de jeugd van Eric de Noorman. Het betreft hier een ‘gewoon’ verhaal, geschreven door Dirk Huizinga met illustraties door Hans Kresse. Huizinga heeft net als Jan Waling Dijkstra ook teksten geschreven voor de stripverhalen over Eric de Noorman.

De indianenreeks

Het initiatief voor de indianenreeks ging uit van uitgeverij Casterman. Kresse had de keuze uit twee mogelijkheden: een aantal getekende levensgeschiedenissen van beroemde indiaanse helden of een soort familiesaga. Hij heeft voor de tweede mogelijkheid gekozen.

In deze reeks wil Kresse laten zien hoe in Noord-Amerika het indiaanse volk ten onder is gegaan. Centraal in de boeken staat de Faraon-stam (Apachen). Met opzet heeft hij voor deze stam gekozen: tot in de negentiende eeuw zijn de resten van deze stam in de geschiedenis te volgen en hij wil aantonen dat de Apachen ten onrechte werden en worden afgeschilderd als wrede, genadeloze mensen. Wanneer ze zich zo al gedroegen, is dat de schuld van de blanken zelf.

De eerste fase van de reeks moet gaan bestaan uit veertig delen. Deze fase is te beschouwen als een soort inleiding. Kresse wil laten zien hoe de Apachen zich gedroegen voor de invloed van de blanken. Informatie over hun leefgewoontes wil hij verpakken in verhalen.

De gebeurtenissen in de verhalen spelen zich af in het grensgebied tussen Mexico en de V.S. omstreeks het midden van de zestiende eeuw. Langzamerhand rukken de Spanjaarden op naar het Noorden op zoek naar

[pagina 6]

zilver. Zij nemen ook indianen gevangen die in de zilvermijnen moeten gaan werken.

In het begin stopte Kresse te veel informatie in het verhaal: ‘Aanvankelijk, in mijn enthousiasme, ben ik, vooral in de eerste albums, te hard van stapel gelopen, hetgeen duidelijk is als men de-te-grote hoeveelheid tekst/informatie beziet.’ Achteraf ontdekte hij ook dat hij volgens een veel te strak schema de reeks had opgezet, de eerste vier delen zouden bijvoorbeeld een periode van honderd jaar moeten gaan bestrijken. Sommige critici zijn van mening, dat Kresse na een al te voortvarend begin later juist te traag is gaan werken. Zij vinden het bijvoorbeeld wat al te veel van het goede de indianen er zes albums over te laten doen om de angst voor paarden te overwinnen.

In tegenstelling tot veel stripalbums die vaak een verhaal bevatten dat eerst in afleveringen in een tijdschrift is verschenen, verscheen de indianenreeks tot 1978 direct in albumvorm. Het zevende verhaal, De Gierenjagers, verscheen echter eerst in Mickey Maandblad.

Waardering

Stripkenners hebben over het algemeen grote waardering voor het werk van Kresse: ‘Hans G. Kresse wordt gezien als een van de grote steunpilaren van het Nederlandse stripwezen, door velen in binnen- en buitenland ook beschouwd als een van de beste realistische striptekenaars ter wereld.’ (Rob van Eijck). Men roemt zijn beweeglijke tekenstijl die een ‘ongelooflijke actie’ weergeeft. Over het algemeen heeft men ook veel waardering voor de scenario's van zijn verhalen. De verhalen over Eric de Noorman oogsten de meeste waardering, al worden er soms korte inzinkingen geconstateerd. Het hoogtepunt van het succes van deze serie ligt in het midden van de jaren vijftig. In 1954 werden er bijvoorbeeld 75.000 boekjes per kwartaal verkocht.

Bewondering bestaat er ook voor de indianenreeks, al heeft deze bewondering meer te maken met de durf om zoiets te ondernemen dan met de uitwerking: te veel informatie en een traag verhaal met weinig hoogtepunten.

Niet-stripkenners benaderen het werk van Kresse afstandelijker, zij hebben kritiek op de zeer stereotiepe uitbeelding van de personen (Eric is een held zonder een enkel smetje) en het nogal ouderwetse, rethorische taalgebruik.

Bibliografie

Een keuze

Eric de Noorman

Totaal zesenzestig titels, bijvoorbeeld: De steen van Atlantis, Het wapengericht, De koning der steppen, De heer der Heruli, De witte raaf, Het wolvenjong, De stille strijd en De eerlijke krijg.

[pagina 7]

Deze verhalen zijn tussen 1946 en 1964 in een aantal dag- en weekbladen verschenen (w.o. Het laatste Nieuws en De Tijd). Een aantal uitgeverijen heeft de verhalen in albums gebundeld. Wolters-Noordhoff gaf tussen 1969 en 1972 tweeëntwintig verhalen in tien bundels uit. Uitgeverij Tango vervolgde vanaf 1973 met acht verhalen. Uitgeverij Panda werkt aan een integrale uitgave van Eric de Noorman. Ook het andere werk van Kresse zal door deze uitgeverij integraal worden herdrukt.

Erwin

Totaal twaalf verhalen, het laatste is onvoltooid, bijvoorbeeld: De koningsketen, De zeven van Artor, Erwin de Vrijbuiter en De ware koning.

De verhalen zijn tussen 1966 en 1974 verschenen in het stripblad Pep. In 1973 werden negen verhalen uitgegeven door Unieboek.

Vidocq

Totaal drieëndertig verhalen, bijvoorbeeld: De ontsnapping, Kerstbrood voor een bedelaar, De Arabier, De ratten van Parijs en Lady Melrose.

Deze verhalen zijn tussen 1965 en 1970 in het stripblad Pep verschenen. De meeste van deze verhalen zijn door de Geïllustreerde Pers in boekvorm uitgegeven.

De indianenreeks

Deze reeks verschijnt vanaf 1973 bij Uitgeverij Casterman. Een aantal voorbeelden: De meesters van de donder, De kinderen van de wind, De welp en de wolf en De prijs van de vrijheid.

Over Hans G. Kresse

N. Noordermeer, met medewerking van Rob van Eyck en Hans Malta, Kresse Bibliografie. Franeker, 1973.

Rob van Eyck, Beeldspraak. Breda, 1978.

Kees en Evelien Kousemaker (samenstelling), Wordt vervolgd. Utrecht, 1979.

Kees Tamboer, Hans G. Kresse kiest opnieuw zee met Eric de Noorman. In: Het Parool, 13-11-1982.

13 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1987